Sapayeva, Z. J. G'Ulomova oziq-ovqat texnologiyasi asoslari

191

DIFFUZION SHARBAT i

Sharbatni 85-90 °C isitish


Ca(ON)₂'


CO, ►


Ca(OH)₂ SO, )


Sharbatning dastlabki defekatsiyasi


Sharbatning asosiy defekatsiyasi i


Sharbatning I saturatsiyasi


Sharbatni 85-90 °C isitish


Sharbatni tindirish (filtrlash)


Jf±


Suspenziya >
I Filtrat


Sharbatni nazorat filtrlash


- -


Sharbatni 92-95 “C isitish
HH


Sharbatning II saturatsiyasi


Sharbatni filtrlash
r~


- - >*


Sharbatni sulfitlash


Sharbatni 126-128°C gacha isitish


Sharbatni bug'lantirib quyultirish


Qiyomni sulfitlash
I


Sharbatni 85-90 °C gacha isitish


Qiyomni filtrlash
Qiyom - utfel I ni quyultirish uchun


Suv
_L


Saturatsion
cho'kmaning
bo'limi


и \r


Sariq
Sharbat shakar f-


Sariq shakar eritish


Klerovka


-


6.5-rasm. Diffuzion sharbatni tozalashning prinsipial sxemasi.


192

Diffuzion sharbatning dastlabki defekatsiyasi. Optimal dast-

labki defekatsiya 85-90°C haroratda o‘tkaziladi. Ohakning
manbayi sifatida I saturatsiyaning saturatsiyalangan filtrlanmagan sharbati
(lavlagi massasiga nisbatan 100-150%) va defekatsiyalangan sharbatning
(lavlagi massasiga nisbatan 15-30%) aralashmasi olinadi. Bunday
aralashmani qollash optimal pH qiymatini ta’minlaydi va cho‘kmaning
filtratsion xossalarini yaxshilaydi. Diffuzion sharbatga musbat
zaryadlangan СаСЮ₃ ning zarrachalari kiradi, ular manfiy zaryadlangan
noqandlar: oqsil, pektin moddalar va boshqa yuqori molekular birikmalar
uchun koagulatsiya markazlari sifatida xizmat qiladi. Sharbatning
keyingi tozalash bosqichida-bu zarrachalar o‘z navbatida CaC0₃ ning
kristallanish markazi rolini bajaradi va organik noqandlar kalsiy karbonat
kristallarining ichiga tushib qoladi.
Optimal dastlabki defekatsiya konussimon tubli silindrik
korpusdan iborat apparatda (6.6-rasm) o‘tkaziladi. Apparatning ichida
aralashtirgich lar 4 va 5, sharbatning apparatda aylanishiga to‘sqinlik
qiladigan kontrparraklar 5, ko'pikni olib tashuvchi 1 joylashgan. Sharbat
apparatning pastki qismiga beriladi, yuqori qismidan esa chiqariladi.
Progressiv dastlabki defekatsiya. Ba’zi shakar ishlab
chiqarish korxonalarida progressiv dastlabki defekatsiya qollaniladi,
chunki u kolloid zarrachalarni samarali cho'ktiradi va yirik donali
cho'kma hosil qiladi. Bunda
muhitning pH iga qattiq rioya qilish
talab qilinmaydi. Ohak sekinlik bilan
optimal defekatsiyaga nisbatan 20-
30% qo‘proq miqdorda dozalanadi.
Progressiv dastlabki defekatsiya
gorizontal olddefekatorlarda amalga
oshiriladi.
Diffuzion sharbatning asosiy
defekatsiyasi. Bu defekatsiya dast-
labki defekatsiyadan keyin shar-
batni filtrlamasdan va isitilmasdan
darhol o'tkaziladi. Asosiy defekatsiya
vaqtida bir qator organik noqand-
larning (kislotalar amidlari, ammoniy
tuzlari, redutsiyalovchi qandlar)
yog‘larning sovunlanishi, kislotalar


6.6-rasm. Optimal olddefekatsiyalash apparati.


193




anionlarini qo'shimcha cho‘ktirish va I saturatsiya uchun yetarli miqdorda talab qilinadigan ohakning ortig‘ini hosil qilish kabi asosiy jarayonlar sodir bo‘ladi.
Amidlarning (asparagin, glutamin va boshqalar) parchalanishi natijasida ammiak ajralib chiqadi, eritmada kalsiy tuzlari to‘planadi, ular esa saxarozaning kristallanishini yomonlashtiradi va uning yo‘qotilishini oshiradi. Redutsiyalovchi qandlarning parchalanishi natijasida sut, sirka, chumoli kabi organik kislotalar paydo bo‘lib, ular ohak bilan kalsiyning eruvchan tuzlarini hosil qiladi. Yog‘larning sovunlanishi natijasida cho‘kmaga tushadigan sovun va glitserin hosil bo‘ladi. Pektin moddalarining parchalanishi natijasida metil spirti, sirka va galakturon kislotalari hosil bo'ladi. Metil spirti sharbatning keyingi bug‘latilishida uchib ketadi, sirka kislotasi eruvchan kalsiy-sirka tuzlarini, poligalakturon kislotasi-qiyin filtrlanadigan shilimshiq kalsiy pektat tuzini hosil qiladi. Shunday qilib, defekatsiya jarayonida eritmaga o‘tgan noqandlardan qiyin filtrlanadigan kalsiyning tuzlari va bo‘yovchilarning hosil bo'lishi tozalangan sharbat sifatini yomonlashtiradi.
Asosiy defekatsiya o‘tkaziladigan apparatlarning tuzilishi, optimal dastlabki defekatsiya o‘tkaziladigan apparatlarnikiga o‘xshaydi. Asosiy defekatsiyaning davomiyligi sharbatdagi noqandlarning miqdori va dastlabki defekatsiyani o‘tkazilgan usuli bilan bog'liq. Sharbatga ohak suti bilan ishlov berish 50 °C dan past haroratlarda (sovuq defekatsiya), 50—60 °C oralig‘idagi haroratlarda (iliq) va 85-90°C haroratlarda (asosiy issiq defeksiya) o‘tkaziladi. Asosiy sovuq defekatsiyaning davomiyligi 20—30 minut, issiq defekatsiyaniki 15-20 minutni tashkil etadi. Kombinatsiyalangan asosiy sovuq-issiq defekatsiyani o‘tkazish usuli noqandlarning yetarli darajada parchalanishini va kuchsizroq rangga ega sharbat olish imkonini beradi. Bunda birinchi pog‘onada-sovuq defekatsiya (50 °C dan past haroratlarda) 20-30 minut davomida, ikkinchisida-issiq defekatsiya (85 °C haroratda)-15-20 minut davomida o‘tkaziladi.