Ш. А. Абдуллаева

Ўқувчи-талабаларни маънавий-интеллектуал рағбатлантириш 
 
 
Бугунги кунда ёшларни маънавий – интеллектуал рағбатлантириш, 
уларнинг билимини ақлий камолотларини назорат қилиш давлат миқёсида 
муҳим ахамиятга эгадир. 
Билимларни назорат қилишда қўйилган балл ва баҳолар ўқувчи ва 
талабада қандай таассурот қолдирганини, улар ўртоқларининг ўқишдаги 
ютуқ ва камчиликларига қандай муносабатда бўлишларини доим кузатиб 
бориш лозим. Билимларни назорат қилиш ва баҳолаш қуйидаги  
функцияларни бажаради (12-чизмага қаранг): 
12 – чизма
1.Назаоратнинг диагностик функцияси. Назорат натижасида билим, 
иқтидор ва кўникмаларнинг шаклланганлик даражаси аниқланади. 
2.Назоратнинг талабаларда билим олишга иштиёқни ўстириш функцияси. 
Назорат натижасида талабаларда ўз билим, иқтидор ва кўникмаларини янада 
такомиллаштириш иштиёқи уйғонади. 
Назоратнинг мезонли ва бажарилган функциялари
1 
2 
3 
4 
5 
6 

---

128 
3.Назорат жараёнида талабаларнинг шахсий хислатлари шакллантирилади 
ва энг асосийси ривожлантирилади. Ривожланиш фақат ўқув орқали, шу 
жумладан нутқ фаолияти орқали амалга оширилади. 
4.Таҳсил функцияси. Назорат жараёнида талабалар ўз билимларини 
мустаҳкамлайдилар. Ўқув материали янада чуқур ўзлаштирилади. 
5.Назоратнинг тарбиявий функцияси. Назорат жараёнида талабаларнинг 
психологик ижобий шаклланиб боради. 
Назоратни хусусан баҳолаш функцияси. Назорат натижасида сифат 
ўзгаришларнинг меъёри аниқланади.
Назорат жараёнида унинг ёзма, оғзаки ва амалий усулларидан кенг 
фойдаланилмоқда. Бу жараёнда оғзаки сўраш орқали ўзлаштириш назорат қилиш 
кенг тарқалган. Бу асосан савол-жавоблар орқали олиб борилади. Бунда якка 
сўраш, фронтал сўраш каби турлари қўлланилади. 
Маънавий – интеллектуал шаклланиш сифатларини замонавий усулларида 
аниқлаш тарбия жараёнига самарали ўзгартиришлар киритади. Ўқувчи 
ёшларнинг, талабаларнинг маънавий-интеллектуал шаклланиш сифатлардаги 
ютуқ ва камчиликларни рағбатлантириш тузатиш тарбия мазмуни усуллари ва 
ташкилий шакллари яхшилашга мос тузатишлар киритиш лозим бўлади. 
Ўқитувчи ва талабалар билимини назорат қилиш ва баўолаш ўқув йили 
давомида ҳар доим мунтазам амалга оширилиши учун рейтинг тизими жорий 
қилиниб, баъзан-баъзан тасодифан текширишларини олди ва тартибли доимий 
баҳолаш учун имкониятлар очиб берди. 
Умумий ўрта таълим Рейтинг тизими тўғрисидаги Низоми “Ўқувчилар 
билим даражаси сифатини назорат қилишнинг рейтинг тизимини жорий 
этишнинг асосий мақсади назоратининг ҳар хил турларидан, шаклларидан 
фойдаланиш йўли билан умумий ўрта таълим давлат таълим стандартлари 
талаблари бажарилишини таъминлаш, таълим самарадорлигини оширишда ҳамда 
ўқувчиларнинг интеллектуал қобилиятларини ривожлантиришдан иборат”
1