Ш. А. Абдуллаева

Таълим қоидалари – ўқитувчининг фаолиятини ва ўқувчилар томонидан 
илмий билимларнинг ўзлаштирилишини, тегишли кўникма ва малакалар ҳосил 
қилишнинг асосий қонун ва йўл йўриқларини ўз ичига олади. Шу билан бир 
вақтда таълим қоидалари ҳар иккала фаолияти, яъни ўқитувчи ва ўқувчи 
томлнидан ўз олдига қўйилган вазифаларни муваффақиятли амалга ошириш 
имкониятини берадиган бир қанча талабларни ҳам умумлаштириб беради. 
Шунга кўра таълим қоидари ўқитишнинг энг муҳим масалаларини назарий ва 
амалий жихатдан тўғри ҳал қилишнинг асосий негизи ҳисобланади. 
 
“Таълим қоидали деб умуминсоний тарбиянинг мақсад вазифаларини 
амалга оширишда қаратилган ўқиш ва ўқитиш жараёнларининг йўналиши. 
Ўқувчилар томонидан илмий билимларнинг ўзлаштирилиши, билим ва 

---

109 
малакалар ҳосил қилишнинг ассосий қонун қоидаларининг йиғиндисига 
айтилади”.
 
Сўнгги йилларда олимлар томонидан яратилган педагогик адабиётларда 
дидактик қоидалар турлича гурухлаштирилмоқда. Ана шуларга асосланган 
ҳолда қуйидагича таълим қоидалари (тамойиллари) ни кўрсатиб ўтиш мумкин 
(6-чизмага қаранг): 
6 – чизма
Таълимнинг илмийлиги қоидаси ўқувчининг ўқув материалидаги 
қонуниятларини акс эттириши, тушунтириши ўзлаштирилиши учун тўғри 
шароит яратиш мақсадида зарурдир. Илмийлик қоидаси барча ёш 
Таълим 
тамойиллари
Таълимнинг 
илмий бўлиши
Таълимда назария 
билан амалиётнинг 
бо\ли=лиги
Таълим тамоилининг 
ўзаро бо\ли=лиги
Таълимдаги онглилик 
ва фаол харакатда 
бўлиш
Таълимнинг 
тарбияловчилик
Таълим жараёнининг 
кўрсатмали бўлиши
Билимларни пухта ва 
сестимали ўзлаштириб 
олиш
Таълимда хар =айси 
ў=увчига хос 
хусусиятларни хисобга 
олиш

---

110 
гуруҳлардаги ва турли ўқув юртларидаги ўқувчиларга ўрганиш учун илмий 
жихатдан ишонарли, амалда синаб кўрилган маълумотлар қилишни талаб 
этади. Илмий билимларни эгаллаш жараёнида ўқувчиларга илмий 
дунёқараш, эътиқод таркиб топади. Тафаккур танланади. Таълимнинг илмий 
бўлиш қоидалари таълим жараёнида ўқувчиларни хозирги замон фан-техника 
тараққёти даражасида мувофиқ келтирадиган илмий билимлар билан 
қуроллантириш, ёшларни илмий эътиқод усуллари билан таништириб 
боришни таъминлашга қаратилган.