SH. djumanov, S. Sayfiddinov

69-rasm. Universal dastgohda bajariladigan operatsiyalar

Pichoqli val va shpindel zarur chastota bilan aylana boshla- 

gandan kevingina ishga kirishiladi. Ishlov beriladigan materialni 

dastgohga ravon, siltantirmasdan uzatish kerak. Batamom to‘x- 

taganidan keyingina dastgohni tozalash va moylash mumkin.

Shovqin, taqillash paydo bo‘lganda yoki val tebrana boshla- 

ganda, pichoqlar yoxud ularning mahkamlagichlari singanda, 

podshipniklar qizib ketganda, to‘siqlar nosoz bo‘lganda dastgohni 

zudlik bilan to‘xtatish va bu haqida ustaga xabar berish lozim. 

Nuqsonlari tuzatilib, usta ruxsat berganidan keyingina dastgohda 

ishlash mumkin. To‘siqlar bo‘lmasa yoki dastgoh nosoz bo‘lsa, 

unda ishlash qat‘iyan man etiladi. Elektr dvigatelining elektr 

izolatsiyasi buzilganligi yoki yerga ulagichning nosozligi aniq- 

lansa, dastgohda ishlashni to‘xtatish kerak.

83

Yog‘och ishlash tokarlik dastgohi

Duradgorlik o‘quv ustaxonalariga ТД-120 yoki ТСД-120 

tipidagi yog‘och ishlash tokarlik dastgohlari o‘rnatiladi (70-

rasm).

4

3

1

2

5

70-rasm. ТСД-120 tipidagi o‘yuvchi moslamali yog‘och 

ishlanadigan tokarlik dastgohi:

1 — stanina; 2 — oldingi babka; 3 — ketingi babka; 4 — tirgak;  

5 — o‘yuvchi moslama stoli.

Yog‘och ishlash tokarlik dastgohlari yordamida yog‘och 

materiallardan har xil aylanish sirtlariga ega bo‘lgan detallar, 

shakldor buyumlar tayyorlanadi.

ТСД-120 tipidagi yog‘och ishlash tokarlik dastgohining 

asosiy qismlariga stanina (1), oldingi babka (2), ketingi babka 

(3) va tirgak (4) kiradi. ТСД-120 tipidagi dastgohda bulardan 

tashqari o‘yuvchi moslama (5) ham bo‘lib, uning yordamida 

o‘yish-teshish ishlari bajariladi.

Stanina dastgohning tayanch-tutqich qismi bo‘lib, unga dast- 

gohning qolgan hamma qismlari o‘rnatiladi. Staninada ikkita 

o‘zaro parallel yo‘naltiruvchi bo‘lib, ular bo‘ylab keyingi bab- 

ka va tirgak bo‘ylama yo‘nalishda suriladi.

Oldingi babka ishlanadigan yog‘och materiallarni tutib 

tu- radi va uni aylanma harakatga keltiradi. Oldingi babkaning 

shpindeliga pog‘onali shkiv kiydirilgan bo‘lib, unga harakat 

tasma orqali elektr dvigateldan uzatiladi. Tasmani shkivning 

84

turli pog‘onalariga almashtirish yo‘li bilan shpindelning ayla- 

nishlari soni o‘zgartiriladi. Shpindelga ishlanadigan yog‘och 

materialni tutib turish imkonini beradigan vilka, planshayba, 

ryumka-patron o‘rnatiladi. (Shpindelga o‘z-o‘zidan markaz- 

lanuvchi uch kulachokli patron o‘rnatilsa, u vilka, planshayba 

va ryumka-patronlarning o‘rnini bosadi va bu bilan yog‘och 

materialni o‘rnatish vaqtidagi qiyinchiliklardan holi bo‘linadi).

Keyingi babka uzun oichamli yog‘ochlarni markazda tutib 

turish va keskich (parma)larni o‘rnatish imkonini beradi.

Tirgakdan yo‘nish, qirqish vaqtida iskanalarni tutib (tirab) 

turish  maqsadida  foydalaniladi.  Ishlanadigan  yog‘ochning 

o‘lchami va unga qanday ishlov berilishiga qarab, tirgak shpin- 

delga parallel yoki ko‘ndalang holda staninaga o‘rnatiladi. (Tir- 

gak hamma vaqt markazga moslanib, ishlanadigan yog‘ochga 

taxminan 3 mm masofada o‘rnatiladi (71-racm). Keyingi babka 

va tirgak staninaning yo‘naltiruvchilari bo‘ylab oldingi babkaga 

nisbatan kerakli masofaga surilgandan so‘ng tortqi boltlar yor- 

damida mahkamlanadi.

71-rasm. Tirgakni markaz bo‘yicha  

yog‘ochga moslab o‘rnatish.

Tayyorlanadigan detal va buyumlarning o‘lchamiga qarab 

ishlanadigan yog‘ochlar dastgohga turli xil moslamalar: vilka 

va markaz, planshayba, ryumka-patron, kulachokli patronlar 

(moslangan bo‘lsa) yordamida o‘rnatiladi. Bunda uzun o‘lcham-

85

li, kichik diametrli yog‘ochlar vilka va markaz orasiga, qisqa 

o‘lchamli,  kichik  diametrli  yog‘ochlar  ryumka-patronga, 

qisqa o‘lchamli, katta diametrli yog‘ochlar esa planshaybaga 

o‘rnatiladi (72-rasm).

a)

b)

d)

72-rasm. Yog‘och ishlash tokarlik dastgohida

zagotovkani o‘rnatish usullari: 

a - vilka va markaz orasiga; b - ryumka-patronga;  

d - planshaybaga.

Yog‘och ishlash tokarlik dastgohlarida yo‘nish, qirqish ishlari 

maxsus tokarlik iskanalari yordamida bajariladi. Yo‘nuvchi 

(reyer) va qirquvchi (mayzel) iskanalar bo‘ladi. Yog‘ochni 

xomaki yo‘nish, botiq sirtlar hosil qilish, ichki sirtlarni yo‘nib 

kengaytirish yo‘nuvchi iskana yordamida bajariladi. Bu iskana 

nov shaklida bo‘lib, tig‘i yoysimon ko‘rinishdadir. (73-rasm).

Xomaki  yo‘nilgan  sirtlarni  pardozlash,  qavariq  sirtlar 

hosil qilish, tayyor detallami qirqib tushirish ishlari qirquvchi 

iskyanada bajariladi.

Yog‘och ishlanadigan tokarlik dastgohida ishlash vaqtida qu- 

yidagi xavfsizlik texnikaci qoidalariga rioya qilish talab etiladi:

1.  Shpindelning hamma vaqt to‘g‘ri (ishlayotgan odamga 

qarab) aylanishiga e‘tibor berish kerak. Shpindelning to‘g‘ri 

aylanishini  ta‘minlash  uchun  elektr  dvigatel  ulagich  bilan 

ulanadigan qilib sozlanadi (har qanday yog‘och ishlash dast- 

gohida elektr dvigatelni yurgizish va to‘xtatish ulab-uzgich yor- 

damida bajariladi).

86

2.  Ishlanadigan yog‘ochlarni markaz va vilka orasiga, 

patronlarga, planshaybaga mahkam o‘rnatish lozim. Shunday 

qilinsa, shpindel katta tezlik bilan aylanayotganda, yo‘nish 

ishlari bajarilayotganda yog‘och tutqichlardan chiqib ketmaydi, 

ishchining xavfsizligi ta‘minlanadi. Buning uchun yog‘och 

o‘rnatilgandan so‘ng yo‘nishni birdaniga boshlamasdan, oldin 

qo‘l bilan yog‘ochni aylantirib, uning puxta o‘rnatilganligiga va 

tirgakka tegib ketmasligiga ishonch hosil qilinadi.

3.  Shpindel  aylanib  turganda  vilka  va  markaz  orasiga 

yog‘och o‘rnatmaslik kerak.

4.  Ish vaqtida tirgakni doim markazga moslab, yog‘ochga 

yaqin o‘rnatib borish zarur. Buning uchun yo‘nish davomida 

vaqt-vaqti bilan tirgak yog‘ochga yaqinlashtirib surib boriladi. 

Tirgak yog‘ochdan uzoqlashganda keskich (iskana) ga ta‘sir 

etuvchi kuch ortib ketib, uni tutib turish qiyinlashadi, iskana 

tushib ketib yog‘ochning sifatini buzadi. Tirgaksiz yo‘nish va 

qirqishga ruxsat etilmaydi. Tayyor buyumlarni jilvirlab par- 

dozlashda jilvir qog‘oz tutilsa, qo‘l tirgakka qadalib qolmasligi 

uchun tirgak olib qo‘yiladi.

5.  Ish vaqtida ketingi babka va tirgakni stanina yo‘naltiruv- 

chilariga mahkam qotirib o‘rnatish kerak. Aks holda, yog‘och 

markazdan chiqib ketishi, tirgakka qadalib qolishi, ish sifati 

buzishi va ishlayotgan odamni shikastlashi mumkin.

6.  Dastgohni to‘xtatmasdan turib ishlangan sirtning silliqli- 

gini qo‘l bilan tekshirmaslik kerak.

7.  Ish vaqtida himoya ko‘zoynagini taqib olish zarur.

87

ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

1.  Амалицкий В.В., Любченко В.И. Станки и инстру-

менты деревообрабатывающих предприятий. - М.: 

Лесная промышлен- ность, 1977.

2.  Амалицкий  В.  В.,  Любченко  В.  И.  Справочник 

молодого станочника по деревообработке. - М.: Вис-

шая школа, 1978.

3.  Маковский Н. В. и др. Теория и конструкция дере-

во обра- батывающих машин. - М.: Лесная промыш-

ленность, 1975.

4.  Манжос Ф.М. Дереворежущие станки. - М.: Лесная 

про- мышленность, 1974.

5.  Никитин Л.И. Техника безопасности на деревооб-

рабаты- вающих предприятиях - М: Высшая школа, 

1977.

6.  Максудов Й.М. ва бошкалар. Ёгочсозлик технологи-

ясидан русча-узбекча атамалар лугати. - Т.: «Талқин», 

2004.

7.  Справочник  мебельщика.  -  М.:  Лесная  промыш-

ленность, 1976.

8.  Худяков А. В. Ёгочга ишлов бериш станоклари. - Т.: 

«Ўқитувчи», 1983.

88

MUNDARIJA

Kirish........................................................................................ 3

I BOB. UMUMIY MA‘LUMOTLAR

Nazorat-o‘lchash asboblari ...................................................... 4

Aniqlik kalibrlari ...................................................................... 6

II BOB. YOG‘OCHGA ISHLOV BERISH 

TEXNOLOGIYASI HAQIDA MA‘LUMOTLAR

Qo‘yim va o‘tqazishlar ............................................................ 8

Ishlov berilgan sirtning g‘adir-budurligi ................................ 10

Dastgohlarning geometrik aniqligi, ularni  

rostlash va sozlash .................................................................. 11

Dastgohlarning harf-raqamlar bilan  

ifodalanuvchi indekslari ......................................................... 12

III BOB. YOG‘OCH KESISH ASOSLARI

Keskich qismlari. Kesishdagi sirtlar va burchaklar ............... 14

Kesish holatlari ...................................................................... 16

Kesish usullari ........................................................................ 18

IV BOB. DASTGOHLAR ASOSIY  

UNSURLARINING TAVSIFLAM

Isb qismlari va surish qurilmalari .......................................... 23

Yuritmalar .............................................................................. 31

Hajmiy gidravlik yuritmalar .................................................. 34

89

Ish suyuqligi bosimini rostlaydigan gidravlik apparatlar ....... 37

Ish suyuqligini taqsimlash gidravlik apparatlari .................... 38

Hajmiy pnevmatik yuritmalar ................................................ 40

V BOB. YOG‘OCHGA ISHLOV BERISH 

DASTGOHLARI 

Dumaloq arrali dastgohlar ...................................................... 42

Frezalash dastgohlari ............................................................. 50

Randalash dastgohlari ............................................................ 55

Vertikal shpindelli frezalash dastgohlari ................................ 62

Turum qirqish dastgohlari ...................................................... 68

Parmalash, ariqcha ochish va zanjirli 

o‘yish dastgohlari ................................................................... 73

Silliqlash dastgohlari .............................................................. 79

Universal dastgohlar .............................................................. 80

Yog‘och ishlash tokarlik dastgohi .......................................... 83

Adabiyotlar ro‘yxati: .............................................................. 87

90

__________________________________________________________________________________________________________'>QAYDLAR UCHUN

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

SHERQO‘ZI DJUMANOV,  

SADRIDDIN SAYFIDDINOV

YOG‘OCHGA ISHLOV BERISH 

DASTGOHLARI VA ASBOBLARI

O‘quv qo‘llanma

Muharrir E.Bozorov

Badiiy muharrir M. Odilov

Kompyuterda sahifalovchi L. Abdullayev

Nashr lits. AI № 174. Bosishga ruxsat 27.10.2016da berildi.

Bichimi  60×84   

1

/

16

. Ofset qog‘ozi №2. Times garniturasi. 

Shartli b.t. 5,3. Nashr-hisob t. 5,4. Adadi 1032 dona.

Buyurtma № 45.

«IQTISOD-MOLIYA» nashriyotida tayyorlandi.

100084, Toshkent, Kichik halqa yo‘li ko‘chasi, 7-uy.

«HUMOYUNBEK-ISTIQLOL MO‘JIZASI» 

bosmaxonasida ofset usulida chop etildi.

100000, Toshkent, A.Temur ko‘chasi, 60

a

-uy.