Sh. R. Sharipov jdpi kimyo fanlari nomzodi D. K. Muradova

Academic Research in Educational Sciences 
VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1291-1306 
Google Scholar 
Scientific Library of Uzbekistan 
Academic Research, Uzbekistan 1301 www.ares.uz 
probirkaga 5 ml dan quying. Probirkaning biriga bir necha tomchi glitserin qo‗shing. 
Ikkala probirkani 60
0
C ga qadar isitilgan suvli stakanga botiring. Probirkalar orqali 
baravar hajmda (30-40 pufakcha) kislorod o‗tkazing (kislorodni gazometrdan 
yuborish kerak). So‗ngra ikkala probirkaga baravar miqdorda bariy xlorid eritmasi 
soling (bariy xlorid eritmasiga bir necha tomchi HNO
3
qo‗shilgan bo‗lishi kerak). 
Glitserin qo‗shilgan probirkada kam miqdorda loyqa paydo bo‗lganini kuzatasiz. 
Bajarilgan tajribada sodir bo‗lgan reaksiyalar tenglamalarini yozib bering. 
Talabalarga katalizatorlarga oid tajribalarini yanada rivojlantirish uchun ularga 
avtokatalizatorlar haqida ma‘lumotlar keltirish orqali quydagi tajribalarni 
bajarishlarini taklif etiladi. 
8. Konus shaklidagi kolbaga 10 ml oksalat kislotaning (H
2
C
2
O
4
) 5% li 
eritmasidan solib, uning ustiga H
2
SO
4
ning 0,1 n eritmasidan 5 ml qo‗shing. So‗ngra 
bu eritmaga byuretkadagi KMnO
4
eritmasidan 1 ml soling. KMnO
4
eritmasi ancha 
uzoq vaqtdan keyin rangsizlanadi (rangsizlangan vaqtni sekundlar hisobida yozib 
oling). So‗ngra yana 1 ml KMnO
4
eritmasini qo‗shing; u ancha tez rangsizlanadi, 
yana 1 ml qo‗shsangiz, u yanada tez rangsizlanadi va hokazo. Buning sababi 
shundaki, bu tajribada sodir bo‗ladigan: 
5H
2
C
2
O
4
+ 2KMnO
4
+3H
2
SO
4

 10 CO
2
+ K
2
SO
4
+ 2MnSO
4
+ 8H
2
O 
reaksiyada hosil bo‗ladigan Mn
2+
ionlari katalizatorlik vazifasini bajaradi. 
Bunga ishonch hosil qilish maqsadida probirkaga avval MnSO
4
eritmasi solib, 
yuqoridagi reaksiyani amalga oshiring. Bu yerda ham avtokataliz ro‗y beradimi?
Talabalarda kimyoviy reaksiya tezliklar va ularga tasir etuvchi faktor, temperatura, 
katalizator va moddalarni tabiati ta‘sirlarida kimyoviy reaksiyalarlarda qanday 
jarayonlar sodir bo‗lishini nazariyalarini tajribalar bajarishlari orqali nazariya 
o‗rganilgandan so‗ng ularga shu muvozanatda chiqib ketgan kimyoviy reaksiyalarni 
muvozanatga keltirish shartlarini bilishlari uchun metodist o‗qituvchi talabalarga 
oldin muvozanat va uni siljitish omillarini va qonuniyatlarini tushuntirgandan so‗ng, 
ularni tajribalar orqali ko‗rishlari uchun ko‗zlari bilan his qiladigan tajribalarni 
ko‗rsatishlari orqali shakllantiradi. 
Kimyoviy muvozanatda qanday sodir bo‘lishligi quyidagi qoidalarni keltirish 
orqali amalga oshiriladi: 
- 
sistemada hech qanday tashqi o‘zgarish kuzatilmaganda ham to‘g‘ri va 
teskari reaksiyalar to‘xtamaydi; 

---