Sh. R. Sharipov jdpi kimyo fanlari nomzodi D. K. Muradova

Academic Research, Uzbekistan 1298 www.ares.uz 
Uchta probirkaga H
2
SO
4 
eritmasidan 5 ml dan va yana boshqa uchta 
probirkaga Na
2
S
2
O
3 
eritmasidan 5 ml dan quying. Probirkalardagi H
2
SO
4
va Na
2
S
2
O
3
eritmalarini juft-juft holida probirkalar shtativiga joylashtiring. 
Birinchi juftlik H
2
SO
4
va Na
2
S
2
O
3 
eritmalari quyilgan probirkalarni stakandagi 
sovuq suvga soling. Suvning haroratini termometr yordamida aniqlang va 3-4 
daqiqadan so`ng probirkalardagi eritmalarni bir-biriga aralashtiring. Sekundomer 
orqali necha sekundda loyqa hosil bo`lishini aniqlang. Xuddi shunday tajribani 
stakandagi suvning haroratini 10
o
C ga ko`targan holda ikkinchi juftlik 
probirkalardagi H
2
SO
4
va Na
2
S
2
O
3
eritmalari o`rtasida hamda haroratini 20
o
C ga 
ko`targan holda uchinchi juftlik probirkalardagi H
2
SO
4
va Na
2
S
2
O
3
eritmalari 
o`rtasida amalga oshiring. 
2-jadval 
Tajriba natijalarini quyidagi jadvalga yozing: 
Pro-birka 
raqami 
Na
2
S
2
O
3
eritmasi 
miqdori,
ml 
H
2
SO
4
eritmasi 
miqdori, ml 
Stakan-dagi 
suvning 
harorati, 
o
C 
Loyqa hosil 
bo`lishi uchun 
ketgan vaqt, 

,
sekund 
Reaksiya-ning 
nisbiy tezligi,
V = 100/ 

1 
5 
5 
2 
5 
5 
3 
5 
5 
Olingan natijalar asosida kimyoviy reaksiyalarni temperaturaga qanday 
bog‗liqligi haqida umuiy xulosalar chiqarishga yo‘naltirish zarur. Bunig uchun 
absissalar o`qida stakandagi suvning haroratini va ordinatalar o`qida reaksiyaning 
nisbiy tezligini aks ettirgan holda, reaksiya tezligining haroratga bog`liqligi grafigini 
chizing va tegishli xulosangizni yozing. Shu olingan grafikdagi natijalarni 
hisoblashda o‗nli logarifim qiymatlardan foydalanishlari kerak. Olingan natijalar 
asosida tuzilgan grafikni burchagini tangins qiymati, shu reaksiyani aktivlanish 
energiyasini hosil qilishini o‗rgatish orqali kimyoviy reaksiyalarni qanday 
mexanizmda borishi haqida umumiy tushunchalar, kimyoviy reaksiyani tezliklari 
nimalarga bog‗liqligi haqida ma‘lumotlarni berishga asoslaniladi. Shundan so‗ng, 
metodist o‗qituvchi kimyoviy reaksiyalar haqidagi tushunchalarni o‘quvchilarda 
kengaytirish maqsadida ularga kimyoviy reaksiyalarni tezliklariga oid masalalarni 
yechish usullarini o‗rgatish orqali mustahkamlashlari zarurdir. 
Masala: 50°C da reaksiyaning tezligi 4 mol/l sek ga teng. Shu reaksiyaning 
80°C dagi tezligini aniqlang? Temperatura koeffitsenti 3 ga teng. 

---