Sh. R. Sharipov jdpi kimyo fanlari nomzodi D. K. Muradova

Academic Research in Educational Sciences 
VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1291-1306 
Google Scholar 
Scientific Library of Uzbekistan 
Academic Research, Uzbekistan 1303 www.ares.uz 
rangli eritmalarda tajribalarni o‗tkazishga asoslanamiz, temir ioniga radonit ioni tasir 
etirilganda qizil rangli eritma hosil bo‗ladi. Bunda radionit ionlarini konsentiratsiyasi 
oshirilganda eritmani rangi o‘zgarishi ko‗rinadi. Bu bilan talabalar muvozanatda 
turgan sistemaga tashqarida biror kuch tasir etirilsa muvozanat, kuchga teskari 
tomonga siljishini eritmani rangi to‘qlashishi, muvozanat unga, yangi modda hosil 
bo‗ladigan tomonga siljishini ko‗rishlari orqali kimyoviy muvozanatga oid bilimlar 
vujudga keladi. Ushbu nazariyani yanada rivojlantirib, kimyviy muvozanatga eritma 
muhiti ham ta‘sir etishini aytib, quydagi tajribani talabalarga bajarishlarini tavsiya 
etib, o‗zlari umumiy xulosa chiqarishlariga yo‗naltirish kerak. 
Tajriba: Xrom (VI) ioni ishqoriy eritmada sariq rangli xromat ioni — CrO
2-
4
shaklida namoyon bo‘ladi. pH kamaytirilishi natijasida CrO
2-
4
protonlashadi va 
kislotali muhitda zarg‘aldoq rangli bixromat ioni — Cr
2
O
7
2-
hosil bo‘ladi: 
Probirkaga 2—3 ml 10 % ii K
2
Cr
7
O
7
eritmasidan quying va shu eritmaning 
ustiga tomchilatib konsentriangan ishqor eritmasidan soling, rang o‘zgarishini 
kuzating. Eritma sariq rangga kirganda tomchilab konsentrlangan sulfat kislota 
qo‘shing. Rang o‘zgarishini kuzating. Sodir bo‘layotgan hodisalarni tushuntiring.
Talabalar o‗zlarini fikir mulohazalarini bergandan so‗ng, o‗qituvchi talabalarni 
tushunchalarini rivojlantirish maqsadida bu tajribani quydagicha izohlashi kerak. 
Xrom (VI) ioni ishqoriy eritmada sariq rangli xromat ioni — CrO
2-
4
shaklida 
namoyon bo‘ladi. pH kamaytirilishi natijasida CrO
2-
4
protonlashadi va kislotali 
muhitda zarg‘aldoq rangli bixromat ioni — Cr
2
O
7
2-
hosil bo‘ladi: 
Shundan so‗ng talabalarga muvozanatda turgan sistemani temperaturasi 
oshirilganda kimyoviy reaksiyalarda ishtirok etadigan molekulalar harakati 
tezlashishi hisobiga yangi hosil bo‗ladigan moddaning unimini oshishini ayirim 
hollarda sovutilganda esa sekinlashishi hisobiga reaksiya unimi kamayishi sodir 
bo‗lishi haqida ma‘lumotlar berish kerak. Kimyoviy tushuncha berilgandan so‗ng, 
quydagi tajribani bajarishlariga yo‘natiriladi. 
a) qong‘ir rangli gaz — azot (IV) oksid NO
2 
uy temperaturasida rangsiz gaz — 
azot qo‘sh oksid N
2
0
4
ga aylanadi va ular orasida kimyoviy muvozanat qaror topadi: 

---