Sh. R. Sharipov jdpi kimyo fanlari nomzodi D. K. Muradova

Academic Research in Educational Sciences 
VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1291-1306 
Google Scholar 
Scientific Library of Uzbekistan 
Academic Research, Uzbekistan 1294 www.ares.uz 
Ushbu jarayoni amalga oshirishda Jizzax shahridagi 22-sonli ixtisoslashgan 
maktabda sinov tajribalar o‗tkazish orqali natijalar olindi. Maktabda o‗tkazilgan 
pedagogik 
tajribalarda 
asosan 
o‗quvchilarda 
kimyoviy 
tushunchalarni 
shakllantirishda kimyoviy reaksiyalarni sodir bo‗lishi, rangsiz eritmalarda ko‗zga 
ko‗rinmaydigan jarayonlarda reaksiya tezliklari va kimyoviy muvozanat qanday sodir 
bo‗lishi, hamda katalizator va temperatura oshirilganda kimyoviy jarayonlar qanday 
sodir bo‗lishi haqida tushunchalar berildi. Bunda asosan oldin o‗quvchilarga 
kimyoviy kinetika haqida umumiy tushunchalarni klassik metodlar orqali o‗rgatildi. 
Bunda asosan o‗quvchilarga oldin kimyoviy reaksiyalarni turlari haqida bilimlar 
shakllantilda, so‗ngra reaksiyani hosil bo‗lish tezliklari, ularga tasiri etuvchi faktor 
moddaning konsentiratsiyasi, temperaturasi oshirilganda va katalizator qo‗shilganda 
reaksiyalarda qanday o‗zgarishlar sodir bo‗lishi va uning aniqlash metodlari hamda 
shu kinetkaga oid o‗zining qonuniyatlarini yaratgan olimlarni ilmiy nazariyalarini 
keltirsh orqali o‗quvchilarda kimyoviy kinetikasini qonunlari va nazariyalari vujudga 
keltirildi. Shundan, so‗ng o‗quvchilarga kimyoviy reaksiya tezligi haqida qoidalari 
keltirib, reaksiyaning tezligini quyidagi formula asosida topilishi ko‗rsatib o‗tiladi.. 
t
C
t
t
C
C
V
rtacha
o






1
2
2
1
'
Bunda 
V
n
C
M

bo‘lgani uchun, agar gazning hajmi va 
miqdori ma‘lum bo‘lsa, reaksiyaning o‘rtacha tezligi 
t
V
n
V
rtacha
o




'
formula bilan 
topiladi. 
O‗quvchilar probirkada o‗tkaziladigan reaksiyalarda sodir bo‗ladigan 
reaksiyalarning tezliklarini o‗lchashni va muvozanatga kelishini o‗rgatishda 
fizikadagi tezliklarni takrorlashlari orqali yunaltiriladi. masalan mashinani, 
poezdlarni, samolyotlarni tezliklarini o‗lchash fizik formulalar orqali aniqlash 
mumkinligini tushuntirgandan, so‗ng probirkada boradigan reaksiyalarni kinetikasini 
tajribalar o‗tkazish orqali shakllantiriladi. Buning uchun quyidagi tajribalarni 
ko‗rsatish orqali nazariyalar vujudga keltiriladi: 
1-tajriba. 
Reaksiya 
tezligining 
reaksiyaga 
kirishuvchi 
moddalar 
konsentratsiyasiga bog`liqligi. 
Ushbu tajribani bajarishda shunday reaksiya o‗tkazilishi kerakki, ma‘lum 
vaqtdan keyin reaksiyada cho‗kma yoki eritma rangi o‗zgarishini ko‗z bilan ko‗ra 
bilish kerak, bunday reksiyalarga natriy tiosulfatga sulfat kislota tasir ettirilsa, 
ma‘lum vaqtdan so‗ng oltingugirt ajralishini ko‗rishimiz mumkin. Bunda 

---