Shahar ekologiyasi fаnining mаqsаdi, boshqа fаnlаr bilаn bog’liqligi

7., Хаvoning ionlаnishi. Havo ionizatori Havoning bir qismi bo'lgan kislorod va azot gazlarining manfiy ionlarini hosil qiluvchi qurilma. Ionlashtirilgan havo hidsiz, lekin xonada toza toza havo hissi yaratadi. Odamlarda aeroion ochligi gistamin yoki serotonin gormonlarining ortiqcha ishlab chiqarilishiga olib kelishi mumkin. Va bu o'pkaning ishiga salbiy ta'sir ko'rsatishi, organizm hujayralarida kislorod darajasini pasaytirishi, migren xurujlari, uyqusizlik, charchoq, asabiylashish, depressiya, astma xurujlarini keltirib chiqarishi mumkin.
Havo ionlari Ijobiy yoki manfiy zaryadga ega bo'lgan atomlar yoki molekulalarning eng kichik komplekslari. Ular tabiatda mavjud tabiiy sharoitlar ochiq joylar (o'rmonlarda, dalalarda, dengizda, okeanlarda va tog'larda).Ko'pincha odamlar aeroionlar va ionlar nuqtai nazaridan chalkashib ketishadi, garchi ular bir xil bo'lsa-da, birinchi atama ko'proq kislorod molekulasiga nisbatan qo'llaniladi. Ionlashtiruvchi havoda mavjud bo'lgan barcha zarralarga zaryad berganligi sababli, chang va mikroflora ham zaryadlanadi. Zaryad olgan chang zarralari va mikroorganizmlar qurilmadagi maxsus elektrodlarga yoki xonadagi har qanday sirtlarga tortila boshlaydi. Natijada, ionlashtiruvchi atrofida iflos doiralar paydo bo'lishi mumkin. Shuning uchun, xonada ionlashdan keyin ehtiyot bo'ling nam tozalash. Ionizatorning ishlashi paytida to'plangan changni nafas olish zararli bo'lgani uchun.Agar ionlanish jarayonida xonada odamlar bo'lsa, unda havodagi axloqsizlik zarralari ularning ustiga joylashadi va shuning uchun ular ichiga tushishi mumkin. Havo yo'llari tanaga zarar etkazish.
Xonaning havo massasida viruslar mavjud bo'lsa yoki havo orqali yuqadigan kasallikka chalingan odam bo'lsa, u holda bir xonada sog'lom odamlarni yuqtirish ehtimoli ko'p marta ortadi.


8., Аtmosfеrаni ifloslаnishini oldini olish yo’llаri. Oldimizda turgan yana bir yirik masala atmosfera havosining musaffoligini asrash bilan bogʼliq.
Insoniyat hayoti uchun eng muhim omil boʼlgan atmosfera havosini muhofaza qilish, uning sifat koʼrsatkichlarini ekologik normativlarga muvofiqligini taʼminlash strategik maqsadimiz boʼlib qoladi. Аtmosfera havosini muhofaza qilishni taʼminlovchi ekologik xavfsizlik talablari quyidagilardan iborat boʼlishi lozim deb hisoblaymiz:

• 
  joylarda atrof-muhitni meʼyoridan ortiq ifloslantiruvchi manbalarni aniqlash orqali ularning texnologik jarayonlarini modernizatsiya qilish, yangi innovatsion texnologiyalarni joriy etishning huquqiy asoslarini ishlab chiqish;
  
• 
  atmosfera havosiga salbiy taʼsir koʼrsatuvchi har qanday xoʼjalik faoliyati turlarini ifloslantiruvchi moddalarni tozalash uskunalari bilan jihozlanmasdan loyihalashtirishni taʼqiqlash;
  

Аtmosfera havosidagi kislorod nafaqat inson, balki borliqdagi har bir tirik organizm hayoti uchun zarur resurs hisoblanadi. Biz atmosferani asrash orqali ekotizimning har bir aʼzosini muhofaza qilgan boʼlamiz. Qolaversa, zaharli gazlarning yogʼin vositasida tuproq va oʼsimliklarga qaytib tushish sirkulьyatsiyasining ham oldi olinadi.
Shaharlar va sanoat hududlarida havoning ifloslanishi aholimiz salomatligiga jiddiy xavf solayotganini nafas yoʼllari, allergiya kabi muayyan kasalliklarning avj olishi, yosharishi misolida ham yaqqol koʼrish mumkin. Mamlakatimizda atmosfera havosini ifloslantirish darajasi boʼyicha hisob-kitoblar amalga oshirilishi yaxshi maʼlum. Unga koʼra, 2020 yilda atmosferaga tashlamalar miqdori 2 mln 225 ming tonnani tashkil qilib, 2018 va 2019 yilga nisbatan 7 foizga (155,0 ming va 150,0 ming tonna) kamaygan. Jahon sogʼliqni saqlash tashkilotining hisob-kitoblariga koʼra, Oʼzbekistonda havoning ifloslanishidan kelib chiqadigan yillik oʼlim darajasi, har 100 ming aholi soniga 81,1 ni tashkil qiladi. Holbuki aksariyat Yevropa davlatlarida ushbu koʼrsatkich 40 dan past, Ruminiya 59,3 va Bolgariyada 61,8 ni tashkil etadi.
Shu bois ham mamlakatimizning yirik va sanoati rivojlangan shaharlarida atmosfera havosiga chiqarilayotgan uglerod, azot birikmalari, metan va boshqa gazlar chiqarilishini hamda chang miqdorini 1,5 barobarga kamaytirish eng muhim vazifalardan biri desak, mubolagʼa boʼlmaydi.
Bu muammoga asosan yirik shaharlarimizda koʼproq duch kelamiz. Ulardagi avtotransport vositalari, sanoat obʼektlari, aholining maishiy chiqindilarni notoʼgʼri utilizatsiya qilishi – yoqishi oqibatida yuzaga keladigan zaharli moddalar ekotizimga yetarlicha xavf solmoqda.
Jamoat transportining kamida 50 foizini gaz-ballon yoqilgʼi, elektr va boshka muqobil yoqilgʼi turlariga oʼtkazish boʼyicha, 2021 yil 1 iyulь sanasiga respublikada foydalanishda 3,0 mln donadan ortiq avtotransport vositalari boʼlib, shundan 36,0 foizi benzin, 4,0 foizi dizelь va 60,0 foizi gaz yoqilgʼisida harakatlanishga moʼljallangan.
Ifloslantiruvchi moddalarning yuqoriligi ishlab chiqarishning oʼsishi bilan bogʼliq boʼlsa, ikkinchidan sanoat korxonalaridagi chang-gaz tozalash uskunalarining maʼnan eskirganligidir.