Sharq sivilizatsiyasi va tarix

ان-- [-ān] infiksi orqali fe’llarning yasalishi
Bu infiks sermahsul fe’l yasovchi morfema hisoblanadi. Fe’lning hozirgi zamon negizi -ان- infiksi, so‘ng دن yoki يدن qo‘shimchasining qo‘shilishi natijasida fe’lning orttirma nisbati (kauzativ fe’l) hosil bo‘ladi. Masalan:

خوابيدن – “uxlamoq”	خواباندن – “uxlatmoq, yotqizmoq”
	خواب + ان + يدن
فهميدن– “tushunmoq”	فهمانيدن – “tushuntirmoq”
	فهم + ان + يدن

ان-– infiksining qo‘shilishi natijasida o‘timsiz fe’llar o‘timli fe’lga aylanadi, o‘timli fe’llar esa biror ishga undaydigan ma’noga ega bo‘ladi. Masalan:

خوابيدن – “uxlamoq” (o‘timsiz)	خوابانيدن خواباند ن	“yotqizmoq, uxlatmoq” (o‘timli)
رستن – “o‘smoq” (o‘timsiz)	رويانيدن روياندن	“o‘stirmoq” (o‘timli)
خوردن – “yemoq” (o‘timli)	راندن	“yedirmoq” (o‘timli)
پوشيدن – “kiymoq” (o‘timli)	پوشاندن پوشانيدن	“kiydirmoq”, “kiygizmoq” (o‘timli)

Nazariy jihatdan hamma fe’llardan orttirma nisbat yasash mumkin, lekin amaliy hozirgi fors tilida faqat ma’no jihatidan kerakli bo‘lgan fe’llardangina yasaladi.
Qo‘shma fe’llardan yuqoridagi usul bilan fe’lning orttirma nisbati yasab bo‘lmaydi. Qo‘shma fe’llarning o‘timli fe’l shakli leksik yo‘l bilan hosil qilinadi. Masalan:

پايان يافتن – “tugamoq”	پايان دادن – “tugatmoq”
حرکت کردن – “qo‘zg‘almoq”	حرکت دادن – “qo‘zg‘atmoq”
به وجود آمدن – “vujudga kelmoq”	به وجود آوردن – “vujudga keltirmoq”

XULOSA.
Xulosa qilib aytganda fe’l so’z turkumi nafaqat fors tili uchun balki boshqa tillar uchun ham muhim birlik hisoblanadi. Yuqorida ta’kidlab o’tganimizdek fe’l o’zi nima?, uning zamonlari, qo’shma fe’llar va ularning yasalishi va old qo’shimchali fe’llarning yasalishi haqida ma’lumotlar beridik. Har bir suhbatlashish yoki yozish qobilayitiga ega insonlar borki, har bir gapirayotgan gapida fe’l so’z turkumini ishlatmaslikning iloji yoq. Fors tilida va o’zbek tilinig grammatikasida fe’l so’z turkumuning yasalida farqli tafavut va o’shash joyari ham bor. Misol uchun farqli tafavut joylarini aytadigan bo’lsak, shunday fe’llar borki zomonlar almashunuviga ko’ra o’zak shakli o’zgaradi. Misol uchun, رفتن [raftan]→ hoz.zam.negizi رو [rou]