Sharq sivilizatsiyasi va tarix

Bo‘lishsiz shaklda: Birlik استراحت نمي كنم [esterāhat namikonam] - dam olmayman استراحت نمي كني [esterāhat namikoni] - dam olmaysan استراحت نمي كند [esterāhat namikonad] - dam olmaydi Ko‘plik استراحت نمي كنيم [esterāhat namikonim] - dam olmaymiz استراحت نمي كنيد [esterāhat namikonid] - dam olmaysiz استراحت نمي كنند [esterāhat namikonand] - dam olmaydilar

Fors tilida ot, sifat so‘z turkumlarini yaratilishida turli usullar (affiksatsiya, poluaffiksatsiya, transpozitsiya, so‘z birikmalarining lug‘aviy birlikka aylanishi, qo‘shma so‘zlarning yasalishi) dan foydalanilgan bo‘lsa sodda yoki old ko‘makchili fe’llar (prefiksli fe’llar) hosil qilish uchun faqat affiksatsiya usuli ishlatilgani kuzatilgan. Hozirgi paytda yangi sodda fe’llarning, prefiksli fe’llarning hosil bo‘lishi mutlaqo uchramaydi. Qo‘shma fe’llar esa “ot+fe’l” modeli asosida yasalgan va hozirda ham bu jarayon davom etib sobit fe’liy birikmalar hosil qilinmoqda.

Fors tilida fe’l tizimi tarkibida eng ko‘p tarqalgan fe’llar qo‘shma fe’llardir. Ular hayotiy zarur holat, harakatlarni, muhim vaziyatlarni, ifodalashda qo‘llaniladi. Sodda fe’larning tarkibi chegaralangani uchun ko‘pgina vaziyatlarda ularning o‘rniga qo‘shma fe’llar ishlatiladi va shuning hisobiga qo‘shma fe’llarning soni ortib bormoqda.
Qo‘shma fe’llarning ot qismi vazifasida otlar (کار کردن
چشم انداختن، – “qaramoq”; اره کردن [arre kardan] – “arralamoq”); sifatlar (سرخ شدن [sorx šodan] – “qizarmoq”; بزرگ کردن – “o‘stirmoq”, “katta qilmoq”); sifatdoshlar (آلوده کردن [ālude kardan] – “iflos qilmoq”; برآورده کردن [bar āvarde kardan] – “bajarmoq”, “amalga oshirmoq”; برشته کردن [berešte kardan] – “qovurmoq”); arab sifatdoshlari محترم داشتن) [mohtaram doštan] – “hurmat qilmoq”(; fe’lning infinitiv shakli (ديدن کردن – “ko‘rmoq, tomosha qilmoq”); undov so‘zlar (وای کردن [vāy kardan] – “oh urmoq”; ميو ميوکردن [miyovmiyov kardan] – “miyovlamoq”) kelishi mumkin.
Qo‘shma fe’llarning ot qismi o‘ziga old ko‘makchi ham olgan bo‘lishi mumkin, bunda asosan old ko‘makchilardan بر، در، به، از lar ishtirok etadilar.
Masalan:
از کار رفتن [az kār raftan] – “ishdan chiqmoq”, “buzilmoq”
به حاصل افتادن [be hāsel oftādan] – “hosilga kirmoq”
بر باد دادن [bar bād dādan] – “barbod qilmoq”
بر آن بودن [bar ān budan] – “... moqchi bo‘lmoq”
در فکر بودن [dar fekr budan] – “ o‘ylamoq”