Shodieva melixolning genomika fanidan tayyorlagan

Mavzu: Genlar evolyutsiyasi va ularni kelib chiqishi 
Evolutsiya, 
biologiyada
 tirik organizmlarning tarixiy oʻzgarishi. Evolutsiyada 
tabiiy tanlanish taʼsirida mutatsiyalardan organizmlarning tashqi muhit sharoitiga 
moslanishiga olib keladigan belgilar va xususiyatlar kombinatsiyasi shakllanadi. 
Evolutsion 
oʻzgarishlar 
dastlab 
yoʻnaltirilgan 
oʻzgarishlar 
tarzida 
populyatsiyalarda namoyon boʻladi. Evolutsiyaning elementar omillari qatoriga 
mutatsiya va tabiiy tanlanish bilan birga populyatsiyalardagi individlar sonining 
oʻzgarib turishi va populyatsiyalarning alohidalanishi (qarang 
Genlar dreyfi
), 
shuningdek, meyotik drayv (geterozigotalarning ajralishida genlar chastotasiga 
nisbatan tasodifan taqsimlanishning buzilishi) ham kiradi. Populyatsiyalardagi 
evolutsion oʻzgarish yangi turlarning hosil boʻlishiga (qarang 
Tur hosil boʻlishi
) 
yoki turining oʻzgarishiga olib keladi. Evolutsiya sabablari, harakatlantiruvchi 
kuchlari, mexanizmlari, tezligi va uning umumiy qonuniyatlari evolutsion 
biologiya oʻrganadi (qarang 
Evolyutsion taʼaimot
). Baʼzan "Evolutsiya" 
terminining filogenez termini sinonimi sifatida ham qoʻllaniladi. "Evolutsiya" soʻzi 
birinchi marta 
Shveysariya
 tabiatshunosi va faylasufi Sh. Bonne (
1762
) tomonidan 
embriologiyaga oid ishlarda qoʻllangan. 
Biologiyada evolutsiya (
lotincha
: evolution — 
„avj 
olish―) 
atamasi 
ostida 
organizmlar
 guruhi 
ichidagi 
irsiy
 belgilardagi 
farqlar 
kelib 
chiqishi 
tushuniladi. 
Bu 
belgilar 
nasl 
qoldirish
 oqibatida 
ajdodlardan 
avlodlarga 
koʻchirulivchi 
genlar
 ifodalanishidir. Shu genlardagi 
mutatsiyalar
 oʻzgargan yoki 
yangi belgilar keltirib chiqarib, organizmlar orasidagi farqlarni paydo qila oladi. 
Yangi belgilar, shuningdek, organizmlar guruhlari yoki turlar orasida (
gorizontal 
gen koʻchishi
 oqibatida) ham kelib chiqishi mumkin. Biologiyada, evolutsiya 
ushbu belgilarning 
tabiiy tanlanish
 va/yoki 
genetik dreyf
 oqibatida tayinli bir guruh 
ichida keng tarqalishi yoki aksincha, yoʻqolib ketishida namoyon boʻladi, deb 
qabul qilingan. 

---

Tabiiy tanlanish yashab qolish va nasl qoldirish uchun foydali belgilarning 
saqlanib qolishi va yoyilishi, zararli belgilarning esa kamayishiga sabab boʻluvchi 
jarayondir. Bu hodisa foydali belgilarga ega organizmlarning nasl qoldira olishi 
qobiliyati kuchayib, shu belgilarning keyingi avlodlarga qoldirilishi tufayli yuz 
beradi. Koʻp avlodlar davomida belgilarning kichik, tasodifiy va omadli 
oʻzgarishlari 
oqibatida 
moslashuvlar
 roʻy 
berib, 
shu 
belgilarga 
ega 
organizmlar tabiiy tanlanadi.
[1]
 Genetik dreyf esa irsiy belgilar chastotasida 
tasodifiy oʻzgarishlar hosil qiladi. Genetik dreyf oqibatida paydo boʻlgan 
oʻzgarishlar saqlanib qolishi berilgan individ yashab qolib, nasl qoldirish yoki 
qoldirmasligiga bogʻliq boʻladi. 
Turlarning
 bir taʼrifi ularni oʻzaro qoʻshilib, nasldor avlod qoldira oladigan 
organizmlar guruhidir, deydi. Biroq, turlar 
oʻzaro koʻpayishdan xoli
 guruhlarga 
ajralganida, mutatsiya, genetik dreyf va yangi belgilarning tabiiy tanlanishi 
avlodlar davomida farqlar yigʻilishiga va 
yangi turlar
 paydo boʻlishiga olib kelishi 
mumkin. Organizmlar orasidagi oʻxshashliklar ular shunday jarayon 
orqali 
umumiy ajdoddan
 (yoki umumiy genofonddan) kelib chiqqanligidan 
guvohlik beradi. 
Yerdagi turlarning vaqt oʻtishi bilan oʻzgargani 
19-asr
 boshlaridayoq maʼlum 
boʻlsa-da, bu qanday qilib yuz bergani noaniq edi.
[2]
 Evolutsiyaning tabiiy 
tanlanish vositasida roʻy berishi haqidagi nazariya shu oʻzgarishlar yuz berishi 
mexanizmini 
izohlab 
berdi; 
bu 
Charles 
Darwin
 va 
Alfred 
Russel 
Wallace
 tomonidan 
oʻrtaga 
tashlangandi 
va 
Darwin'ning 
1859-yilda 
yozilgan 
Turlarning kelib chiqishi haqida
 kitobida yoritilgandi.
[3]
 Bu nazariya 
odamlar 
ilohiy
 kuch tomonidan hayvonot 
olamidan
 ajratilganiga ishonuvchi diniy 
peshvolar 
qarshiligiga 
uchradi. 
1930-larda 
Darwin 
tabiiy 
tanlanishi 
Mendel'ning
 
nasldorlik nazariyasi
 bilan qoʻshilib, 
zamonaviy evolutsion 
sintez
 shakllandi; u evolutsiya birliklari (
genlar
) va mexanizmi (tabiiy tanlanish) 
orasida aloqa oʻrnatdi. Bu nazariya koʻp narsani izohlovchi va 
bashorat
 qila 
oluvchi boʻlib chiqib, zamonaviy biologiyaning asosiy tashkillashtiruvchi 

---

prinsipiga aylandi va 
Yerdagi
 hayot shakllari orasidagi farq va oʻxshashliklarni 
tushuntirib bera old.Evolutsiya eng avvalo insonlar va barcha tirik organizmlaring 
kelib chiqish tarixini oʻrganadi. Evolutsiya faqatgina tirik organizmlarda balki 
barcha narsalarni kelib chiqish jarayonini oʻrganadi. Yerdagi turlarning vaqt oʻtishi 
bilan oʻzgargani 
19-asr
 boshlaridayoq maʼlum boʻlsa-da, bu qanday qilib yuz 
bergani noaniq edi.
[2]
 Evolutsiyaning tabiiy tanlanish vositasida roʻy berishi 
haqidagi nazariya shu oʻzgarishlar yuz berishi mexanizmini izohlab berdi; 
bu 
Charles Darwin
 va 
Alfred Russel Wallace
 tomonidan oʻrtaga tashlangandi va 
Darwin'ning 1859-yilda yozilgan 
Turlarning kelib chiqishi haqida
 kitobida 
yoritilgandi.
[3]
 Bu 
nazariya 
odamlar 
ilohiy
 kuch 
tomonidan 
hayvonot 
olamidan
 ajratilganiga ishonuvchi diniy peshvolar qarshiligiga uchradi. 
1930-larda Darwin tabiiy tanlanishi 
Mendel'ning
 
nasldorlik nazariyasi
 bilan 
qoʻshilib, 
zamonaviy evolutsion sintez
 shakllandi; u evolutsiya birliklari (
genlar
) 
va mexanizmi (tabiiy tanlanish) orasida aloqa oʻrnatdi.

---