Shomaksudova, M. Israil \ oav da yozma matn. Nutq va munozara

MAQOLA QANDAY YOZILADI?
1. Maqola turini aniqlash.
2. Xabarlar (reliz) yozish talablari.
3. Matn tuzilishi. Yozishni qanday boshlash kerak? Yozishni qanday 
davom ettirish lozim?
4. Jarayonni tasvirlash. 0 ‘quvchiga ta’sir etish.
5. Mavzuga mos so‘z tanlay olish. Matn yaratishda aniqlik, qisqalik, 
lo‘ndalikka ahamiyat berish. Axborot berish. Mantiqiy ketma-ketiikka e’tibor 
berish.
6. Yaratilgan matnni qayta ko‘rib chiqish.
Tayanch so‘zlar: 
maqola, reliz, press-relizlar, yangilik, teskari piram ida, 
j o y chegaralanganligi, kalit, m aqola tuzilishi, kirish, asosiy qism, kontr-argument
, 
xulosa yoki rezyume.
Maqola qanday yoziladi? Maqola yozishda, avvalambor, ushbu maqola ikki 
asosiy turkumning qay biriga tegishli ekanligini aniqlab olishimiz lozim. Ya’ni 
yaagilik maqolami yoki o‘ziga xos hikoyami?
Ko‘pchilik OAV tashkilotlan aholiga xabar yetkazish uchun xabarlar 
(relizlar)dan foydalanadi. Press-relizlar biron bir hodisa yoki muammoni 
yoritishda ishlatiladi. Uning hajmi asosan bir betdan ko‘p boimaydi. Ba’zi 
OAVlarda niuharrirlaming tajribasizliklari yoki vaqt yetishmovchiligi tufayli 
berilayotgan axborot uzatilgan yangiliklar bilan bir xil (takrorlangan) bo‘lib 
qolishi mumkin. Ko‘p hollarda press-relizni malakali muharrir tomonidan tahrir 
qilishda vaqt yetishmaydi. Natijada talab darajasidagi materialni chop etish 
qiymlashadi.
Ba’zi paytlarda jumalist turli shakldagi maqolalar yaratishi kerak bo‘ladi: 
material bir martali xabar yoki muntazam berib boriladigan hikoyami. Bu holatda 
asosiy fikmi saqlab qolish uchun muharriming tekshiruvidati qochish kerak.
128

---

Press-reliz qanday yozilishi haqida alohida to'xtalib o‘tmoqchimiz.
Press-reliz (yangiliklar)ning strukturasi (tuzilishi)
Reliz “yangilik” degan ma’noni anglatadi. Shuning uchun unda faqat 
yangiliklar uzatilib, sharh yoki kimningdir fikrini o‘z ichiga olmaydi. Relizning 
asosiy maqsadi: Kim?, Nima?, Qachon?, Qayerda? Nimaga? va Qanday qilib? 
degan savollarga javob berish. 
Bunga qaramay ba’zi tele, radio va gazeta 
jurnalistlari bu qoidani chetlab o ‘tib, o'zl arming fikrlarini yangiliklarga kiritadilar. 
Press-relizning maqsadi - faqatgina axborot yetkazislidan iborat. Sharlilovchming 
munosabati matnning boshqa turlarida ishlatilishi mumkin.
“Teskari piramida”. Matnning tuzilishi ushbu qoidaga bo‘ysunishi lozim. Bu 
modelda maqola matni qay tarzda yaratilishi kerakligini ko‘rishimiz mumkin. 
Birinchi abzasga alohida ahamiyat berish kerak. Muhim boimagan faktlar 
maqolaning 
oxirida 
beriladi. 
Matn 
yaratishnmg 
bu 
usuli 
zamonaviy 
juraalistikaning ilk paydo bo‘lgan davridan boshlangan. Telekommunikatsiya 
vositalarining ilk faoliyatida ham telefon yoki telegraf orqali ma’lumot uzoq 
masofalarga uzatilgan. Ko‘pincha aloqa uzilishi b o lib turgani sababli eng asosiy 
ma’lumot birinchi b o iib uzatilgan. Agar jumalist saosiy ma’lumotni matnning 
oxirida beradigan boisa, ma’lumotni to‘liq uzata oimay qolishi mumkin.
Yozishni qanday boshlash kerak?
To‘nkarilgan piramida nazariyasiga ko‘ra asosiy ma’lumot maqolaning 
boshida berilib, asosiy savollarga javob berishi lozim . Bu savollar: Kim?, Nima?, 
Qayerda?, Qachon?, Nimaga?, Qanday qilib? Yana maqolaning bosh qismida 
ma’lumotning manbasi ham berilishi kerak (“ishchi guruh a’zosining 
ta’kidlashicha”, “kompamya boshiig imng so'zlariga кота” kabij.
Qanday davom ettirish kerak?
Boshqa, keyingi mayda detallar muhimligi darajasiga qarab ketma-ketlikda 
berib boriladi. (Muhimroqlari tepada, ikkinchi darajali ma’lumotlar pastroqda 
beriladi.)