Sitologiya va
Download 4.9 Mb. Pdf ko'rish
|
9-sinf biologiya darslik kitob
- Bu sahifa navigatsiya:
- yog‘lar
- Oddiy lipidlar
|
23 §. Lipidlar
Suvda erimaydigan organik birikmalar lipidlar yoki yog‘lar deb ataladi. Bu guruhga mansub birikmalar turli-tumanligi bi- lan ajralib turadi. Bulardan keng tarqalgani oddiy lipidlar – ney- t ral yog‘lardir. hayvonlarning neytral yog‘lari — yog‘lar, o‘simlik yog‘lari esa — moylar deb ataladi. Moylar odatdagi haroratda suyuq bo‘ladi. Yog‘larning hujayradagi asosiy vazifasi energiya manbai si- fatida namoyon bo‘lishidir. Yog‘larning kaloriyasi karbonsuvlarga nisbatan 1,5–2,0 barobar yuqori bo‘ladi. 1 gramm yog‘ning to‘liq parchalanishi natijasida 38,9 kJ energiya ajralib chiqadi. hujay- radagi yog‘ning miqdori 5–15 % atrofida bo‘ladi. Yog‘ to‘qimalari- ning hujayralarida yog‘ning miqdori 90 % gacha boradi. Qishki uyquga moyil bo‘lgan hayvonlar organizmida yog‘lar ortiqcha miq- dorda to‘planadi. umurtqali hayvonlarning teri ostida ham yog‘lar to‘planib, u issiqni saqlash vazifasini bajaradi. Yog‘larning parcha- lanishidan hosil bo‘ladigan moddalardan biri suvdir. 1 kg yog‘ ok- http:eduportal.uz 62 HAYOTIY JARAYONLARNING KIMYOVIY ASOSLARI III BO‘LIM sidlanganda 1,1 litr suv hosil bo‘ladi. Bu metabolik suv cho‘l hay- vonlari uchun o‘ta ahamiyatli hisoblanadi. Tuya o‘rkachida to‘plan- gan yog‘ energiya manbai emas (ko‘pincha shunday noto‘g‘ri tushuncha mavjud) balki suv manbayi hisoblanadi. o‘simliklar- ning urug‘larida ham moylar zaxira modda sifatida ko‘p miqdorda to‘planadi. Bularga moyli o‘simliklardan kungaboqar, zig‘ir, g‘o‘za, soya, maxsar va boshqalarni misol qilib ko‘rsatish mumkin. Oddiy lipidlar kimyoviy jihatdan glitserin va yog‘ kislotasidan iborat. oddiy lipidlarning yana bir vakili mumlardir. o‘simlik va hayvonlar bu moddadan suvni yuqtirmaslik maqsadida foydalana- di. Mumdan, asalarilar uya quradi. Tirik organizmlarning hujayralarida murakkab lipidlar ham muhim ahamiyatga ega. Murakkab lipidlar tarkibida glitserin va yog‘ kislotasidan tashqari qo‘shimcha birikmalar bo‘ladi. Bulardan biri fosfolipidlar bo‘lib, hujayra membranalari tarkibiga kiradi. ular membranalarni hosil bo‘lishida muhim ahamiyatga ega hisoblana- di. Lipidlar oqsillar bilan birikib lipoproteinlarni hosil qiladi. Lipo- proteinlar transport (tashish) va qurilish (membranalarni) vazifasi- ni bajaradi. Murakkab lipidlarga glikolipidlar ham taalluqlidir. Bular hu- jayra membranalari tarkibida uchraydi. Lipidlarga yana bir guruh moddalar steroidlar ham kiradi. ular o‘simlik va hayvon organizm- larida keng tarqalgan. organik kislota va ularning tuzlari, jinsiy gormonlar, vitaminlar, xolistirol va boshqalar shular jumlasidandir. Bular bir qator muhim fiziologik va biokimyoviy jarayonlar bilan bog‘liq bo‘lgan vazifalarni bajaradi. 1. 2. 3. 4. Qanday birikmalar lipidlar deb ataladi? Yog‘lar organizmda qanday vazifalarni bajaradi? Lipidlar qanday xillarga ajratiladi? oddiy va murakkab lipidlarga misollar keltiring. http:eduportal.uz 63 hAYoTIY JARAYoNLARNING kIMYoVIY ASoSLARI III Bo‘LIM 1. 2. Lipidlar kimyoviy strukturasi jihatidan qaysi moddalardan tashkil topganligini tushuntiring. Murakkab lipidlar bilan oddiy lipidlarni xususiyatlarini taqqoslang. Odam organizmining fizilogik ehtiyojiga ko‘ra bir kecha-kun- duzgi ovqat tarkibidagi yog‘ miqdori 80–110 gramm bo‘lishi ke- rak. Agar 15–16 yoshli o‘quvchining bir kecha-kunduzdagi iste’mol qilgan ovqati tarkibida 95 gramm yog‘ bo‘lsa, bu miqdordagi yog‘ning to‘liq parchalanishi natijasida qancha kkal va qancha kJ energiya hosil bo‘ladi? Download 4.9 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|