So'ngi versia indd
Download 0.49 Mb. Pdf ko'rish
|
zavqiy oxirgii
|
Jahonda kamsuxan kim boʻldi, asrori nihon boʻldi,
Kimiki, soʻzladi koʻp, elga rasvoyi jahon boʻldi. Nazokat ortturay desang, misoli gʻuncha xomush oʻl, Nadinkim, ogʻzini to ochdi gul, bargi xazon boʻldi. 77 V.G.Belinskiy. Maqolalar, Oʻzdavnashr, 1948, 100bet. 78 Zavqiy shogirdlarining xotirlashlaricha, u bir gal hokim huzuridan juda xafa boʻlib chiqadi. Sababini soʻraganlarida, “Ogʻzimga ham pechat bosmoqchilar”, – deb javob beradi. 79 A.Gʻ. nusxasi asosga olindi. Muqimiyning Qoʻqonda bosilgan (yuqorida eslab oʻtganimiz) “bayoz”iga ham kiritilgan. 68 Chamanda armugʻondek surat oro boʻlmagʻil, xoʻb yoʻq, Yasharda mevasiz sharmandadur, sirri ayon boʻldi. Dema, mashhur boʻlmoq yaxshi, bugʻdoy donasi pinhon, Daraxti qildi javlon, sargʻayib oxir somon boʻdi, Birodar, ol meni(ng) pandimni, oʻz qadringni sindurma, Kishi oʻz izzatini bilmadi, oxir yomon boʻldi… Sadaflar koʻz ogʻiz ochmoq bilan koʻksi boʻlur xoli, Ki ba’zisi labin kam vo qilib durri yagon boʻldi, Ey Zavqiy, xasta ogʻzing kam ochib, ibrat koʻzing ochgʻil, Ajabkim, qoʻl yaqoda yurgudek turfa zamon boʻldi. Zavqiy bu she’rida kishilarni sir saqlashga, hushyorlik, ehtiyotkorlik bilan ish koʻrishga, oʻz ishlarida jamiyat uchun foyda yetkazishga targʻib qiladi. Bu fikrini shoir juda chiroyli, original badiiy tasvir vositalari bilan ifodalagan. Zavqiy jadidlarni ham boylar, savdogarlar, rasta ahllarining manfaatini jon-jahdi bilan himoya qiluvchi deb bilar edi. Haqiqatan ham, “Ahli rasta” she’rida nomi tilga olingan kishilarning koʻpi jadidlardan edi. Zavqiy turli yigʻinlarda – savdogarlarga qarshi oshkora chiqib gapirganidek, jadidlarga qarshi ham gapiraverar edi. Qoʻqonlik savdogar Tojiboy ta’sis etgan jadid maktabida 1914yil 2mayda oʻtkazilgan imtihon majlisiga zoʻr hozirlik koʻriladi. Bu imtihonga kelgan “yurt kattalari”ga osh tortiladi, ayrimlariga toʻn kiydiriladi, Zavqiy ham bu marosimda ishtirok etgan 69 edi. U bu majlisda soʻzga chiqadi. Uning soʻzi juda qisqartirilib, “Sadoyi Fargʻona” gazetasida bosilib chiqadi. Imtihon majlisi va bu majlisda Zavqiyning soʻzlagan nutqi gazetada shunday yoritiladi: “Majlisda har sinfdan odam bor edi. Shogirdlar oʻqigan bir milliy she’r ta’siri birla boʻlsa kerak, qariroq bir yerlik shoirlarimizdan Zavqiy afandi majlis oʻrtasida turib ul toʻn bermoq va takalluflanmoq xususida soʻz boshlab, imtihonda hozir boʻlgan hay’ati mualliminga xitoban: “Siz muallimlar! Ortiqcha isrofotlarni, xatna toʻylarni hama vaqt tanqid qilur edingizlar, na uchun boshlab oʻzlaringiz bu ilmiy majlisni xatna toʻylariga oʻxshatib, takalluflanasizlar? Yuzikki yuz soʻm sarflatib, bu hech bir kelishmas. Imtihonga kelgan zotlar toʻn va taom uchun kelmaydilar”, – deydi”. 80 Garchi gazeta shoir nutqini qisqartirib, oʻz fikriga moslab bosgan boʻlsa ham, baribir, unda Zavqiyning jadidlar xatti-harakatlariga, xurofotdan kelib chiqadigan, aholiga ogʻir tushadigan ortiqcha isrofgarchilikka, tantanali, dabdabali marosimlarga qarshi pozitsiyada ekanligi ochiq koʻrinib turibdi. Zavqiy bilan jadidlarning toʻqnashuvi bu bilan tugamaydi. “Isloh” jurnalining noshiri va redaktori Abdurahmon sayyoh 1914-yil may-iyun oylarida Toshkentdan Qoʻqonga keladi 81 , Zavqiy bilan uchrashib, undan oʻz jurnaliga she’r yozib turishni iltimos qiladi, bundan keyin ahli rasta savdogarlarni hajv qilmaslikka undaydi. Zavqiy kamtarlik koʻrsatib, uning gaplariga ortiqcha e’tiroz bildirmay, muloyimlik bilan 80 “Sadoyi Fargʻona”. 1914yil, 9may, 14son. 81 “Isloh” jurnali Toshkentda 1918-yilgacha chiqib turgan. 70 javob qaytaradi. Qoʻqon rastasining nomdor boylari sayyohni navbatma-navbat uylariga chaqirib, ziyofat qiladilar. Ular sayyohdan oʻz jurnali orqali Zavqiyga qattiqroq zarba berishni iltimos qiladilar. Abdurahmon sayyoh doʻstlariga bergan va’dasining ustidan chiqib, “Isloh”ning 1914-yil sentabr oyidagi 16-sonida toshkentlik Mulla Maqsudxoʻja eshon mufti nomidan shoir Zavqiyga qarshi maqola uyushtiradi. Bu maqolada ishqiy-lirik she’r yozgan Muqimiy, Furqat, Kamiy, Nozil Xoʻjandiy, Nasriddin, Noqis, Xislat kabi shoirlar tilga olingan boʻlsa ham, asosan “tanqid”ning yoʻnalishi, zarbasi Zavqiyga qaratiladi 82 . Aytish mumkinki, bu davrda koʻplab nashr etilgan “bayoz”larda eng oz ishqiy she’rlari bosilgan shoir Zavqiy edi. Zavqiy jurnal redaksiyasiga “Ishtiboh” 83 nomli xat yozib, ularning tanqidiga e’tiroz bildiradi. Jurnalning oktabr oyidagi 20sonida Sidqiy Xandaqliqiy “Xoʻqandli Zavqiyga raf’i ishtiboh” 84 sarlavhali tojikcha she’rini yozib, Zavqiyni yana qattiqroq tanqid qiladi. Bu jurnaldagi tanqidchilar ishqiy gʻazallar “musulmon odamlarining farzandlarini buzadi, noshar’iy yoʻlga yetaklaydi”, degan bahona bilan diniy mistik she’rlar yozishni talab etadilar, ayniqsa, Zavqiyni obroʻsizlantirishga, undan oʻch olishga urinadilar. Bu hol Zavqiyni nihoyatda gʻazablantiradi. Zavqiy ularga qarshi kurashni yana ham keskinlashtiradi. 1914-yilning noyabr oylarida u dushmanlariga javoban 82 Qarang: “Isloh”, 1914-yil, sentabr, 16-son. 83 Shu jurnalning 499-500-betlariga qaralsin. 84 “Isloh” jurnali. 1914-yil, sentabr, 16-son, 555-betiga qaralsin. 71 “Afandilar” 85 radifli she’r yozib, ularni fosh etishga urinadi. She’rning boshida shoir dushmanlariga qarata shunday piching qiladi: Download 0.49 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|