Sotsial psixologiya Darslik

Nechog’lik sabot bor yovqur Shiroqda 
Er yigit ov to’pga ko’ksin bosar jim. 
Rahimov g’animga tashlangan choqda 
Alpomish shiddatin payqamagan kim?! 
Mashhur yozuvchilar, bastakorlar va boshqa ijodkorlar xalq hayotini yaqindan 
bo’lganliklari uchun ham xalq hayotini tasvirlovchi ajoyib obrazlar yaratilgan. 
Zero, jahon madaniyatining nodir asarlari doimo o’z milliy zaminiga ega bo’ladi. 
Kimki Furqat va Oybek asarlarini chinakamligi o’rganar ekan, deb yozadi 
qozoqistonlik etnopsixolog N.Jondildin, so’zsiz u o’zbek xarakteriga, kim Abay va 
Auyezov asarlarini chuqur singdirsa qozoq xarakteriga duch keladi. 
Ijtimoiy-siyosiy, tabiiy-geografik shart-sharoitlar dastlab kishilarning his- 
tuyg’ularida, ta’b va didlarida, fikr va xarakterlarida, ya’ni ularning milliy 
psixologik xususiyatlarida aks etib, undan keyin milliy madaniyatniig o’ziga xos 
xususiyatlarida shakllanib qoladi. Shuning uchun ham milliy madaniyatda shu 
xalqning tabiat go’zalliklarini qanday idrok etishi, ijtimoiy tartiblari, tarixiy 
taraqqiyotning turli davrlaridagi tuygu va istaklari, mushohada qilish usuli va 
xarakteri aks etadi. Bu xususiyaglar madaniyatda mustahkam o’rnashib, shu 
millatniig hozirgi vakillariga va kelajak avdoddarga ajdodlarniig ruhiy 

---

196 
xususiyatlari to’g’risidagi axborot sifatida doimo ta’sir etib turadi. Xorijlik 
etnopsixologlar u yoki bu millat va xalqning etnopsixologik xususiyatlarini 
o’rganishda, ayniqsa, badiiy adabiyotdan ko’p foydalanishgan. Zero, adabiyotda 
turli jihatlar, millat vakillarining xarakterlari tipik holatda, uni shakllantiruvchi 
hamma shart sharoitlarni ochib ko’rsatgan xolda tasvirlanadi. 
Amerikalik etnopsixologlar D.Makgrenp va A.Uyeynlar nemislar va 
amerikaliklarning etnopsixologik xususiyatlari Germaniya va AQSh da bir necha 
yillar davomida qo’yilib kelayotgan 45 ta mashhur pyesada qanday namoyon 
bo’lganligini o’rganishgan. Tekshirish yakunlarini taqqoslab, ajoyib natijalarga 
duch kelishgan. Pesalarning syujeti quyidagi mavzular: sevgi, ahloq, ideallarni 
yaratish, xokimiyat uchun kurash, maisabparastlik va huquqlarning qay darajada 
yoritilgan bo’lishligiga qarab o’rganilgan. 
Tekshirish yakunlari qo’yidagicha bo’lgan: 
1. 
Ideallik, falsafiy va tarixiy mavzular nemis pesalarida Amerika pesalarisa 
qaraganda ko’proq yoritilgan; 
2. 
Nemis pyesalaridagi qahramonlar jamiyatdan uzoqroq turishga harakat 
qilgan xolda, amerikaliklarning pyesalaridagi qahramonlar oddiy kishilar bo’lib 
ko’rinishga harakat qilishadi; 
3. 
Amerika pyesalariga ayollar obrazi nemis pyesalaridagiga qaraganda 
ko’proq kiritilgan; 
4. 
Amerika pyesalarida ahlokiy tendensiyalar, nemis pyesalarida ideal 
tendensiyalar xukmron bo’lgan; 
5. 
Har ikkala mamlakat pyesalarida ham xalqning xokimiyatdan noroziligi 
kayfiyati xukm surgan. 
Har bir xalqda estetik idrok qilish va hissiy holatlarni kechirish o’ziga xos 
ravishda o’tadi. Agar o’zbek adabiyoti va san’atida asosan ko’m-ko’k vodiy va 
vohalar, serunum dalalar, dehqonchilikning asosi bo’lgan suv, paxtakor 
dehqonning mashaqqatli va oliyjanob mehnati kuylansa, qo’shni qozoq va qirg’iz 
san’atshunoslari 
bepoyon 
cho’l-adirlarning 
fusunkorligi, 
cho’pon 
va 
yilqichilarning mehnati, Oloy tog’larining go’zalligi to’g’risida kuylashadi. Chunki 

---

197 
har bir kishi uchun dunyoga kelgan kunidan boshlab, unga butun umr bo’yi 
hamrox bo’lib yurgan varsalar go’zal bo’lib ko’rinadi. Akademik A.P.Barannikov 
o’zining "Xind poyeziyasniing tasviriy usuli", deb nomlangan tadqiqotida, xind 
poyeziyasida turli hayvonlar, ayniqsa, sigir, fil, asalari kabilarling obrazlari ko’p 
uchrashligini ko’rsatadi. Ma’lumki, Xindistonda sigir mehr-muhabbatga loyiq 
hayvon sifatida e’zozlanadi. Eng go’zal ayollarni, xatto malikani ham 
maqtashganda sigirga taqlid qilishadi.