So‘z boshi xalqimiz shuni yaxshi bilishi kerak: oldimizda uzoq va mashaqqatli yo‘l turibdi. Barchamiz jipslashib, tinimsiz o‘qib
Xorijiy mamlakatlarda maktab ta’limi tizimlari
Download 1.85 Mb. Pdf ko'rish
|
|
3.2. Xorijiy mamlakatlarda maktab ta’limi tizimlari
Dunyoning yetakchi mamlakatlaridagi umumiy ta’lim tizimlari o‘xshash xususiyatlarga ega. Boshlang‘ich maktablar mavjud, ular boshlang‘ich va yakuniy to‘liq ta’lim muassasalari: boshlang‘ich maktab (Rossiya) o‘rta maktab (AQSh, Xitoy, Yaponiya), estrodiol maktab (Angliya), umumta’lim maktabi (Germaniya), kollej (Frantsiya) va boshqalar. Boshlang‘ich va to‘liqsiz o‘rta ta’limni tugatgandan so‘ng, o‘qitish nazariy tayyorgarlik va universitetda o‘qishga yoki diqqatni jalb qilishga yo‘naltirilgan boshlang‘ich va o‘rta-maxsus kasb-hunar ta’limi muassasalarida yoki yakuniy umumiy ta’lim muassasalarida davom ettirilishi mumkin. texnik o‘rta to‘liq o‘rta maktab (Rossiya) tayyorgarlik m; o‘rta maktab (AQSh, Xitoy, Yaponiya). grammatika va zamonaviy maktab (Angliya); gimnaziya, haqiqiy maktab, asosiy maktab (Germaniya); Litsey (Frantsiya) va boshqalar. 1-jadval. Umumiy ta’lim tizimining qiyosiy jadvali Yoshi Rossiya International school Velikobritaniya AQSH 2-4 yosh MTM MTM/kichik guruh MTM/kichik guruh MTM Pre- school 4-5 yosh MTM MTM/katta guruh MTM/katta guruh MTM Pre- school 5-6 yosh MTM 1-sinf (Year 1) 1-sinf Year 1 MTM Kindergarden 6-7 yosh MTM/teyyorlov kursi 2-sinf (Year 2) 2-sinf Year 2 Grade 1 7-8 yosh 1-sinf 3-sinf (Year 3) 3-sinf Year 3 Grade 2 8-9 yosh 2-sinf 4-sinf (Year 4) 4-sinf Year 4 Grade 3 9-10 yosh 3-sinf 5-sinf (Year 5) 5-sinf Year 5 Grade 4 10-11 yosh 4-sinf 6-sinf (Year 6) 6-sinf Year 6 Grade 5 11-12 yosh 5-sinf 7-sinf (Year 7) 7-sinf Year 7 (From 1) Grade 6 120 12-13 yosh 6-sinf 8-sinf (Year 8) 8-sinf Year 8 (From 2) Grade 7 13-14 yosh 7-sinf 9-sinf (Year 9) 9-sinf Year 9 (From 3) Grade 8 14-15 yosh 8-sinf 10-sinf (Year 10) 10-sinf Year 10 (From 4) Grade 9 15-16 yosh 9-sinf 11-sinf (Year 11) 11-sinf Year 11 (From 5) Grade 10 16-17 yosh 10-sinf 12-sinf (Year 12) 12-sinf Year 12 (From 6) Grade 11 17-18 yosh 11-sinf 13-sinf (Year 13) 13-sinf Year 13 (From 7) Grade 12 XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab dunyoning yetakchi mamlakatlarida islohotlar to‘lqini boshlandi, natijada umumiy ta’lim tizimida muhim o‘zgarishlar ro‘y berdi. Ko‘p jihatdan talabalarni ijtimoiy mavqeyiga qarab tanlashning rasmiy vositalari bekor qilindi. To‘liq umumiy ta’lim shartlari oshdi, o‘quv yurtining boshlang‘ich va to‘liq o‘rta ta’limi oralig‘ini shakllantirish yakunlandi. Dunyoning yetakchi mamlakatlaridagi umumiy ta’lim tuzilmalari yanada moslashuvchan, gorizontal va vertikal ravishda ochildi. Demokratik ta’lim tizimi tushunchasi ta’limning mavjudligini, ta’lim muassasalarining avtonomligini, maktab qadamlarining uzluksizligini, ijodiy, erkin fikrlaydigan va faol inson shakllanadigan o‘quv jarayonini tashkil qilishni nazarda tutadi. Dunyoning yetakchi mamlakatlarida umumiy ta’lim tuzilmalarini demokratlashtirish strategiyasi amalga oshirilmoqda, bu bepul, majburiy, keng qamrovli ta’lim va o‘quvchilarni muayyan ta’limga tayyorgarligiga moyilligini ishlatishni anglatadi. Ta’limni demokratlashtirishning ajralmas qismi ta’lim olish huquqining kafolati hisoblanadi. Ta’lim olishning teng imkoniyatlari har qanday turdagi ta’lim muassasalariga kirishni anglatadi va shu tariqa har bir shaxsning ma’lum bir tayyorgarlikka o‘z imkoniyatlaridan foydalanish imkoniyatini anglatadi. Rossiya umumta’lim maktabining tuzilishi bir qator shartlarga muvofiq bo‘lishi kerak: ijtimoiy mavqeyidan, jinsidan, milliy, diniy, irqiy mansubligidan qat’iy nazar, fuqarolarning ta’lim olish huquqlarining tengligi. Bunday munosabat Sovetlarning umumiy 121 ta’lim tizimidan meros bo‘lib o‘tgan. Biroq, postsovet Rossiyasi, qonunga muvofiq, maktablar bo‘linishi va bolalar munosib ta’lim olmaydigan o‘quv muassasalarining o‘sib boradigan guruhining paydo bo‘lishiga tayyor emas edi. Rossiyada yagona dunyoviy umumiy ta’lim tizimi ketma-ket qadamlar bilan ishlaydi. 1992, 1996 yildagi qonunlar, umumiy ta’limning 10 yildan 9 yilgacha qisqartirilishi ko‘zda tutilgan. Keyingi ikki yillik asosiy ta’lim majburiy emas deb belgilandi. Umumiy ta’lim tizimi uch bosqichdan iborat edi: 1 bosqich - boshlang‘ich maktab (3-4 yosh); 2-bosqich - boshlang‘ich umumiy ta’lim maktabi (5-6 yosh); 3-bosqich - to‘liq o‘rta maktab (1-2 yosh). Birinchi sinfga 6-7 yoshdagi bolalar qabul qilinadi. Asosiy maktabni tugatish 3-darajali maktabda o‘qish huquqini berdi. Fanlarni chuqur o‘rgangan maktablarga (litsey, gimnaziya va boshqalar) qabul tanlov asosida o‘tkazildi. Boshlang‘ich maktabda o‘quv yilining davomiyligi kamida 30, o‘rta maktabda 34 hafta. Haftasiga 37 soat kafolatlangan bepul ta’lim. 2000 yillarning boshidan beri deb atalmish Maktablar tarmog‘ini "optimallashtirish", bu esa kichik o‘quv yurtlarini ommaviy ravishda yo‘q qilishni anglatadi. Natijada 2003-2008 yillar uchun. 4,5 ming qishloq maktablari yopildi. Bunday optimallashtirishga ko‘ra, shaharlarda maktablar "o‘quv majmualari" shaklida birlashmoqda. Shunday qilib, 2011/12 o‘quv yilida Moskvada 40 dan ortiq bunday komplekslar yaratildi. Eng keng tarqalganlari rus tilida o‘qitiladigan davlat umummilliy ko‘p millatli maktablardir. Milliy rayonlarda milliy maktablar mavjud. Rus bo‘lmagan millat vakillari uchun maxsus trening nafaqat milliy respublikalar va tashkilotlarda, balki boshqa mintaqalarda ularning ixcham yashash joylarida tashkil etiladi. Masalan, 1995 yilda Moskvada 30 ga yaqin shunga o‘xshash maktab (arman, yahudiy, tatar, chuvash va boshqalar) mavjud edi. Qonun hujjatlari 1992, 1996 yil keyinchalik qayta ko‘rib chiqilgan va to‘ldirilgan. 2008 yilga kelib, 10 yillik umumiy ta’lim hamma joyda amalga oshirildi. Fuqarolarga davlat ta’lim standartlari doirasida davlat va munitsipal muassasalarda har uch bosqichda bepul ta’lim olish va bepul ta’lim olish kafolatlangan. Ba’zi hududlarda o‘n bir yillik universal ta’lim joriy etila boshlandi. Ushbu yangilik talabalarning ish yukini kamaytirib, o‘rta maktabda yanada samarali ixtisoslashgan ta’lim olishiga umid 122 bildirdi. Islohot kelgusi yillardagi demografik vaziyat - talabalar sonining pasayishi tufayli o‘qituvchilarni ommaviy ishdan bo‘shatishning oldini olishga yordam beradi deb ta’kidlandi. Umumiy ta’limni kengaytirish tarafdorlari islohotlarning maqsadga muvofiqligini tasdiqlovchi dunyoning yetakchi mamlakatlari tajribasiga tayanmoqdalar. Ulardan biri Y.I. Kuzminov shunday deb yozadi: "Bizning maktab ... umumiy ta’lim berish uchun juda qisqa. Maktabda qisqa muddatli o‘quv jarayonining mavjudligi ma’lum salbiy oqibatlarga olib keladi. Jamiyat ilg‘or umumiy ta’limni talab qiladi - informatika, chet tili, taqdimot ko‘nikmalari, oliy matematika, iqtisodiyot va huquq asoslari - ijtimoiylashuv mavzulari deb nomlangan [Y.I. Kuzminov (2012)]. Islohot dushmanlarining bahslari ikkita asosiy xulosaga olib keldi. Birinchidan, mablag ‘va uslubiy yordam etishmasligi tufayli maktabning uzoqroq ta’limni tashkil etishga tayyor emasligi. Ikkinchidan, islohot talabalar yukini kamaytirishga olib kelmaydi, aksincha, bu yanada oshadi. Raqiblarning ogohlantirishlari asossiz emas. Va bugungi kunda talabalar ishining kamayishi haqida gapirish deyarli mumkin emas. Shu bilan birga, boshqa qo‘rquvlar amalga oshmadi. Maktab etarli moliyaviy resurslarga ega. Umumiy va betakror umumiy ta’limning nazariy va uslubiy ta’minotini rivojlantirish islohotlar uchun ishonchli asos bo‘lib xizmat qiladi. Download 1.85 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|