So‘z boshi xalqimiz shuni yaxshi bilishi kerak: oldimizda uzoq va mashaqqatli yo‘l turibdi. Barchamiz jipslashib, tinimsiz o‘qib

 
Yevropa modeli: O‘qituvchilar malakasini oshirish
Yevropa davlatlarida buni tashkil qilishning aniq ko‘rinishini 
tasvirlash bir necha sabablarga ko‘ra qiyin kechadi: 
- Ta’lim darajasidagi farqlar. 
- Muqarrar va qo‘shimcha ta’lim. 
- Mashg‘ulot turi - davomiylik va predmetlar bo‘yicha. 
Malaka oshirish asosan rivojlanishning ikki bosqichida kechadi 
(Avstriya, 
Belgiya, 
Finlyandiya, 
Niderlandiya, 
Portugaliya, 
Shotlandiya, Ispaniya, Shvetsiya). Dastavval u norasmiy va 
ko‘ngilli ravishda, shundan so‘ng ikkinchi bosqichda aniq tizimli, 
muqarrar ravishda bo‘ladi. Odatda ta’lim barcha darajadagi 
maktablarda bir vaqtda olib boriladi (Avstriya, Germaniya, 
Norvegiya, Portugaliya, Shotlandiya). Bungacha dastlabki shu sin- 
gari amaliyot boshlang‘ich maktablarga yuklatilgan edi (Fransiya va 
Lyuksemburgda), Irlandiyada esa istisno tariqasida norasmiy 
mashg‘ulot dastavval o‘rta maktabga kiritilgan. 
O‘qituvchilar tayyorlanishi agentligi Angliya va Uelsda malaka 
oshirishning doimiy standartlarini ishlab chiqdi. Standartlarning 
asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat: 
- o‘qituvchilarga kasbiy faoliyatning har xil ko‘rinishlarida 
yordam berish: takomillashuvning samarali rejasini tuzish va 
tekshirib borish, o‘z-o‘zini takomillashtirishga tayyorgarlik, faoliyat 
va bu yo‘lda aniq maqsadni qo‘ya olish; 

---

166 
- o‘z-o‘zini takomillashtirishda o‘quvchilarning ma’lum 
yutuqlarga erishishi uchun maqsadni yo‘naltira bilishni doimiy 
ta’minlash va ta’lim sifati; 
- o‘qituvchi mehnatining asosini professional jihatdan anglashni 
ta’minlash; 
- uzluksiz kasbiy kamolotni rejalashtirish va o‘qituvchilarning 
bo‘sh vaqtlarini samarali o‘tkazish hamda ularning o‘quvchilariga 
eng yuqori foyda keltiruvchi yuksak malakaviy mashqlarni taqdim 
qilishga ko‘maklashish. 
Shotlandiyada o‘qituvchilar malaka oshirishga bo‘lgan o‘z 
ehtiyojlari bilan baholanadilar. Shundan so‘ng ular bu ehtiyojlarni 
tajribali xodimlar bilan muhokama qiladilar. O‘rta maktabda katta 
o‘qituvchining vazifasiga kadrlar tayyorlash masalalari bilan ishlash 
kiradi. Muhokama milliy ta’limni boshqarishda, maktabda va 
individual rivojlanishda eng muhim ehtiyojlar doirasida o‘tadi. 
Xodim ehtiyoji, xoh, o‘qituvchilik, xoh, undan tashqari ishda 
bo‘lsin, maktabni rivojlantirish rejasining eng muhim va ajralmas 
qismi bo‘lib qoladi, Bu ehtiyojlarning bir qanchasi mahalliy 
darajada, boshqasi ta’limni boshqarish darajasida, o‘qituvchilar 
malakasini oshirish instituti yoki ekspertlar yordamida qondirilishi 
mumkin. 
Grestiyada o‘qituvchilar joylarda har 5-6 yilda uch oylik 
o‘qituvchilar malakasini oshirish kurslarini o‘tashlari kerak. Bundan 
maqsad o‘qituvchilarni turli tartibdagi ta’lim sohasining eng so‘nggi 
yangilik va yutuqlari, o‘quv dasturlari, o‘qitish usullari bilan 
tanishtirib borishdir. 
Tadqiqotlar 
maktab 
faoliyatining 
samaradorligi, 
ta’lim 
muassasasining rahbarlik qobiliyatiga shubxasiz bog‘liq ekanligini 
ko‘rsatadi. Yaqindan beri Shotlandiyada «Direktorlarni menejment 
bo‘yicha tayyorlash» kurslari faoliyat yuritmoqda. Ular joylarda 
mashqlar orqali va turli masalalar yuzasidan materiallar e’lon qilish 
vositasida ta’limning yuksak standartlarini ushlab turishga imkon 
beradi. 
Shotlandiya ofisi Shotlandiya direktorlari standartini tayyorladi. 
U ushbu lavozim sohibiga xos bo‘luvchi chuqur bilimlilikning 
asosiy o‘lchamlarini belgilab beradi. 
O‘qituvchilar 
bilan 
davomli 
hamkorlik 
va 
o‘zaro 
maslahatlashuvlar jarayonida ishlab chiqilgan standart Shotlandiya 
rahbarlari malakasi (ShRM) ning asosi hisoblanadi. ShRMni 

---

167 
egallashga olib boruvchi o‘qituvchilar malakasini oshirishning bu 
yangi ko‘rinishi ayni damda qayta ishlanish bosqichida.