Sportchi psixologik salomatligini ta’minlashda jismoniy madaniyatning ijtimoy-psixologik xususiyatlari

XULOSALAR

Insonning psixologik salomatligi nafaqat har bir saha uchun, balki butun jamiyat va butun davlat uchun bebaho boylikdir. Tom ma’noda, psixologik salomatlik bizning rejalarimizni oqilona amalga oshirishga, asosiy hayotiy vazifalarni muvaffaqiyatli hal qilishga, qiyinchiliklarni engib o‘tishimizga va kerak bo‘lganda, ortiqcha vazifalarni bajarishimizga katta yordam beradi. Insonning o‘zi tomonidan oqilona saqlangan va mustahkamlangan yaxshi sog‘liq, unga uzoq va faol hayotni ta’minlaydi. Biroq, yosh sportchilar uchun noto‘g‘ri tashkil etilgan mashg‘ulotlar jadvali ba’zan, sog‘liq uchun zararli bo‘lishi mumkin. Shu bois, sportda oqilona sog‘lom turmush tarzini qaror toptirish katta ahamiyatga egadir. O‘smirlik davridanoq., sport bilan shug‘ullanish va dam olish rejimini to‘g‘ri tashkil etishni bilgan kishi, kelajakda uzoq vaqt davomida mahsuldorlik va ijodiy faollikni saqlab qoladi. E.Yu. Korjovaning ta'kidlashicha, shaxs insonning eng yuqori darajasi sifatida uning ma'naviy-axloqiy asoslari, ma'naviy va axloqiy etukligini hisobga olgan holda tan olinishi mumkin. Tadqiqotda sportchilarning shaxsiy xususiyatlari mahorat darajasi, sport turi, jinsi bo'yicha tahlil qilindi. Eng muhim farqlar mahorat darajasi bo'yicha topildi, ya'ni. sportni takomillashtirish shaxsiyat tuzilishida sezilarli o'zgarishlarga olib keladi. 2-3 toifadagi sportchilar shaxsning psixologik salomatligining eng yaxshi ko'rsatkichlariga ega. Yuqori malakali sportchilar, ayniqsa ekstremal sport turlari vakillari, shaxsning psixologik salomatligi tarkibiy qismlarida sezilarli darajada salbiy va og'riqli o'zgarishlarga ega.
Tuxumdon-menstrüel siklüsning hayzdan oldingi va hayz fazalarida jismoniy va aqliy yuklarni farq qilmaydigan ayol sportchilar, bu omilni hisobga olganlarga qaraganda, shaxsning psixologik salomatligi tarkibiy qismlarining ko'rsatkichlari pastroqdir.
Sportchilarning ichki dunyosi va mavjudlik muhiti o'rtasidagi aloqalar muvozanatini shaxs tomonidan amalga oshirish o'ziga xos xususiyatlarga ega. Sport faoliyati tashqi ijtimoiy omil bo'lib, ta'minlaydi
Sportchi shaxsining psixologik salomatligi ijtimoiy va shaxsiy shakllanishdir. Aynan shu ikki asosiy tamoyilning nomuvofiqligi uning funktsiyalarining muvozanat holatidan nomutanosiblikka doimiy o'zgarishining asosiy sababidir. Ushbu ikkilik tufayli uni ikki namoyon darajasida ko'rib chiqish kerak: ob'ektiv va sub'ektiv. Sport faoliyatida uning ob'ektiv (jamiyat) va sub'ektiv (shaxs) tarkibiy qismlari o'rtasidagi qarama-qarshiliklarning bevosita manbai bir qator omillar (jamiyatning sportchilarga bo'lgan talablarini oshirish, sportni tijoratlashtirish va boshqalar) bo'lib, jismoniy faollikning sezilarli darajada kuchayishiga olib keladi. va ruhiy stress, shaxsning psixologik salomatligining tarkibiy va funktsional komponentlari o'rtasidagi aloqalarni buzish.
Nazariy va empirik ma'lumotlar asosida aqliy va jismoniy faoliyatni safarbar qilish mexanizmi asoslanadi. Uning asosiy komponenti ruhiy tartibga soluvchi bo'lgan ma'naviy, axloqiy va semantik sohadir.
Biz tadqiqodimiz orqali, sportchi salomatligini ta’minlashda jismoniy madaniyatning ijtimoiy-psixologik xususiyatlari aniqlshatirishga harakat qildik. Ya’ni sportchining psixologik salomatligi-tanasining zahiraviy imkoniyatlarini mustahkamlaydi va sohadagi ko‘nikma va malakalarni ya’nada takomillashtiradi, shu bilan birga siyosiy, iqtisodiy jihatdan muhim bo‘lgan, insonning ijtimoiy va kasbiy funksiyalarini muvaffaqiyatli bajarishini ta’minlaydi. Mazkur mulohazalardan kelib chiqib, o‘smir sportchilarning psixologik salomatligini ta’minlashning, adekvat tashkil etilgan, jismoniy madaniyat shart-sharoitlariga quyidagilarni kiritish mumkin;
– Mashqlanish va dam olishning rasional rejimi;
– Aqliy mehnat gigiyenasi;
– Rasional ovqatlanish;
– Uyqu va ishlash;
– Yomon odatlardan voz kechish;
– Jismoniy madaniyat;
– Atrof-muhitning holati;
– Irsiyat;
– Psixologik o‘z-o‘zini tartibga solish;
– Yosh xususiyatlari;
– Madaniyat darajasi;
– Uy-joy sharoitlari va boshqalar.
Yuqorida keltirilgan mezonlar, sport faoliyatida psixologik salomatlikni jismoniy madaniyat omillari sanalib, ular yuqori natijalarga erishishning asosiy omillaridan biridir.
Olingan tadqiqod natijalari yuzasidan berilgan xulosalar asosida quyidagicha tavsiyalar ishlab chiqildi:
Yosh sportchilarning psixologik salomatligini ta’minlash masalasida sport faoliyati uchun muhim sanalgan, muvaffaqiyatsizlikdan qochish, jur’atsizlik, ijtimoiy frustrasiya, irodaviy mas’uliyatsizlik, qat’iyatsizlik va nazoratning beqarorligi kabi sifatlar salbiy jihatdan ta’sir ko‘rsatishini inobatga olish maqsadga muvofiq sanaladi.
Respublikadagi sport maktablarida ta’lim oluvchi o‘quvchi-yoshlarga mazkur mavzu doirasida salomatlikni ta’minlash bilan bog‘liq Tadqiqod ishlarini ilmiy-amaliy jihatdan tekshirishga doir test, so‘rovnomalarni mahalliy muhitga moslashtirish o‘zining samarasini ko‘rsatadi.
O‘smir sportchilarning psixologik salomatligini ta’minlashda jismoniy tayyorgarlikni belgilovchi - irodaviy matonat, ekstremal vaziyatlarni engib o‘tish, oqilona harakatlarning mavjudligi, irodaviy mas’uliyatlilikning konstruktivligi va ijtimoiy frustrasion holatlarga bardoshlilik kabi jihatlarini e’tiboga olish maqsadga muvofiq sanaladi.