Statistikasi

=
0,4733
 
yoki
 
473333
 
so'm
3
 
12
 
36
Oshgan qiymat faqatgina dckursiv melodlarda (yuqorida ko‘rib 
chiqilgan) emas, balki rekursiv mctodlarda ham hisoblanadi. Re- 
kursiv metod bo'yicha oshgan qiymat sodda foizlarda qiiyidagi for­
mula bilan hisoblanadi;
H
bu yerda 
l i - = P { \ ~ d . )
bu yerda; B ~  beriladigan qarz summasi,
Misol. Firrna 270 kunga 80 min, so‘m kredit olish uchuii bankka 
murojaat qildi. Bank esa hisob stavkasi ( 20%) bo'yicha kredit beri,shga 
rozi.
Birinchi navbatda hisob stavkasi aniqlanadi:
270
P * d* I = 80- — ■0,2 = 12mln.TO'm
В = 80 (1 - 0,75 * 0.2) = 80 0 - 0.15) = 68 mln.so'm 
yoki firrna oladigan mablag' summasi:
(80 - 12) = 68 min. so'mga teng.
Yuqorida keltirilgan fomiula bo‘yicha oshgan qiymat summasini 
aniqlasak;
68
S =
1
-
0
,
75
-
0,2
- = 80mtn..yo‘m
Diskontlash metodiari
Moliyaviy hisob-kitoblarda liamma vaqt va har qanday sharoitda ham 
boshlang'ich va oshgan qiymat chegirma va ustama summalari ma’lum 
bo'lmaydi. Bu muammo diskontla.sh usullarini qo'llash biJan hal etiladi, 
Diskont - boshlangfich summani hisoblash, aniqlash uchun 
oshgan qiymatdan ayriladigan chegirma summasidir. Chegirmalar 
katta summadan kichik summani aniqlash uchun hisoblansa, usta- 
malar yozishda, aksincha, kichik summadan katta summani aniqlash 
uchun hisoblanadi, Shuni esda tutish kerakki, boshlang'ich qiymat 
aniq moliyaviy sharoitda oshgan qiymatning teskari ifodasidir,
31

---

Utiing Lisosida butiin son va qismlari farqi hisoblanuvchi liamtna 
ko‘rsalkiclilar teskari sonlar bo‘ladi.
Masalan, oshgan qiymat 1,0 va diskont (chegirma) stavkasi 0,2 
ga leng deb qabul qilinsa, foizlar ko‘paylniasining teskari soni 0,8 
(1,0"0,2) cnias, 0,833 (1,0 : 1,2) ga teng boladi. Bu tasdiq sodda 
va murakkab foizlar bilan hisoblangan diskont siimmasi va stavkaiariga 
nisbatdan emas, balki diskontiashda qoOlaniladigan barcha metod- 
lar uchun adolatlidir.
Moliyaviy hisob-kitoblar amaliyotida diskontlashning matema- 
eik va bank yoki tijorat usuli qoMlaniiadi. Agar 5, n va / maMurn 
bo‘lib, P — aniqlasli zarur boMsa, bu paytda niatematik diskont- 
lash usuliga murojaat qilinadi. Diskoiitlash oshgan qiymatni hisob- 
lash kabi sodda va murakkab foizlarda olib boriladi.
Oddiy foizlarda boshlang'ich summani quyidagi formula bilan 
aniqlaymiz:
P/n =
Bu yerdan diskont summasi:
1 + L
D = S - P
Misol. 6 oydan keyin qarzdor kreditorga 4 min. so‘m to ‘lashi 
kerak. Kredit 26% stavka bilan berilgan, berilgan kredit va diskont 
summasi aniqlansin.
Berilgan kredit summasi;
P = -
4000
= 3539.8 m ingso‘m
! + ! / 2 ■
0■26 
Diskont summasi;
D = 4000 - 3539.8 = 460.2 ming so‘ni 
Bank (tijorat) hisobi metodi matematik metodga teskaridir. 
Matematik diskontiashda ssudadan foydalanilgani uchun olinadigan 
foizlar boshlang'ich summadan hisoblansa, bu usulda oshgan qiy- 
inat yoki oxirgi summadan hisoblanadi. Masalan, veksellar bo'yicha 
foiz iistamalari vekselning egasi uni ushlovchiga qaytarib beriladi- 
gan snmmaga yoziladi. Odatda, veksellar bankda hisobga olinadi va 
ular vekselning haqiqiy va to'lash kafolatini tan olib (avallashtirib) 
foiz belgilaydi. Shu foizlar hisob yoki bank foiziari deb aytiladi. 
Bankda hisobga olinmagan veksellar oddiy tilxatdan boshqa narsa 
emas.
32

---

Hisob usuli bo'yicha boshlang'ich summa va diskont quyidagicha 
aniqlanadi:
P = S ( b nd)
bu yerda: n — ssuda miiddati; d — hisob stavkasi;
Misol. 100000 so'miik nominal qiymat bilan veksel berildi. To'lash 
muddatiga 15 kun qolganda egasi uni bank hisobidan o'tkazdi, hisob 
stavkasi 20%. Bu yerdan
P
= 
100