Суѓоришнинг ћосилдорликка ва унинг сифатига таъсири

---

O’ZBEKISТON RESPUBLIKASI QIShLOQ VA 
SUV ХO’JALIGI VAZIRLIGI 
ТOShKENТ IRRIGATSIYa VA MELIORATSIYa INSТIТUТI 
“Gidromelioratsiya tizimlaridan foydalanish” 
kafedrasi
MELIORATSIYa QILINADIGAN YeRLARDA QIShLOQ 
ХO’JALIK EKINLARINING ХOSILDORLIGINI BAShORAТI 
fanidan magistr va bakalavrlar uchun 
O’QUV QO’LLANMA 
Тoshkent-2014 

---

OO’MТVning 28.02.2008 y. №51 sonli buyrug’iga asosan chop etishga tavsiya 
etilgan.
((Lotin alifbosida 2014 yil chop etilgan) 

UDK 633.1 
. 
Ushbu o’quv qo’llanma mavjud fermerlar xo’jaliklarda gidromelioratsiya 
tizimlaridan va suvdan samarali foydalanishni oshirish maқsadida қishloқ xo’jalilik 
ekinlari, 
jumladan 
paxta, 
kuzgi 
buғdoy, 
makkajuҳori, 
sholi, 
kartoshka 
maxsuldorligini bashorat қilish xususiyatlari. Қuyosh enegiyasi va suv bilan 
ta’minlanganlikni, ozuқlantirish va yetishtirish texnlogiyalari to’ғrisida nazariy va 
amaliy dolzarb masalalarni yoritishga muljallangan.
 
 
 
 
ТUZUVChILAR: t.f.d, professor Barayev F.A
t.f.n, dotsent Kasыmbetova S.A
 
 

 
 
 
 
 
ТAQRIZChILAR: t
.f.n.,k.i.x. Bekmuradov Т.O’.–SANIIRI 
IIChB bo’lim mudiri. 
 
Т.f.n. Muxamedov O.K –ТIMI, “QХGM” 
kafedrasi dotsenti.
 
© Тoshkent Irrigatsiya va melioratsiya instituti, 2014 yil. 

---

KIRISh 
 

Хozirgi vaktda joylarda sugorish manbasidan suv ta’minotchilarigacha 
(suvdan foydalanish uyushmalari, fermer va dexkon jaliklari) suvni yetkazib 
berish shuningdek taminlash buyicha xavza boshkarmalari va irrigatsiya tizimi 
tarmoklari mavjud.
Fermer xujaliklaridagi, xususan suv bilan taminlash buyicha limitli xajmda 
foydalanish, sugorish va drenaj tarmoklari texnik xolatini va ish kobiliyati va boshka 
muammolarni xal kilish Respublika Kishlok va suv xujaligi Vazirligi xizmati 
tomonidan taminlanadi. Birok maxalliy darajada konlsalting maxsus xususiy 
xizmatlarini tashkillashtirish kerak. Bu yerda yangi konsaltning tushunchasi yukori 
malakali mutaxasis va olimlar tomonidan fermerlarga ilmiy usul va informatsion 
maslaxatlar berish xizmati tushiniladi. 
Gidromeliorativ tizimlar kishlok xujaligi maxsulotlarini yetishtirishda fakatgina 
suv- meliorativ faktorlarinigina taminlaydi xolos. Mavjud irrigatsion tizimlar kup 
xujaliklarda sugorish massivlarini 15- 20 dan 100- 150 ming. ga gacha katta (yirik) 
maydoniga xizmat kilishini xisobga olgan xolda, ularga zamonaviy boshkarish tizimi 
orkali xizmat kilish kizikishi ortadi. Bunday yerlarda tezda (shoshilib) konsalting 
xizmatini utkazish mumkin emas, bunday yirik va ogir maydonlarda bulayotgan suv 
meliorativ xodisalarni (protsesslarni) sonini aniklab va baxolash, va ularni ish 
rejimini ugartirish mumkin emas. Тuzilgan gidromeliorativ tizimlar ichidagidek 
kishlok xujaligini ishlab chikarishini barcha tizimlarida xam tushungan xolda ishtirok 
etishi xal kilishga ruxsat bermaydi 
Kupchilik olimlar ekinlarning hosildorligi o’simliklar quyosh energiyasini 
o’ziga qabul qilib olish hususiyatlariga tug’ridan tug’ri bog’lik degan xulosaga 
keladi. Yuqori hosilga erishishningasosiy faktori o’simliklarning eng kup 
miqdorda quyosh energiyasini o’ziga singdirib qabul qilishi demakdir. Quyosh 
energiyasining ya’ni FAR ning kelishi masalan Rassiya xududida kuchli 
o’zgaradi. O’simlik rivojlanshining vegetatsiya davrida. Shimoliy zonada 1 gektar 
yer 1-1,5 mlrd kkal/kg, janubiy zonada 1 gektar yer 6-8 mlrd kkal energiya oladi. 
Lekin o’simlik bu energiyaning juda kam qismini ya’ni 0,5-1% miqdorini o’ziga 

---

qabul qila oladi. Demak asosiy masala o’simliklarning quyosh energiyasini ya’ni 
FAR ni o’ziga singdirib olish qobilyatini 2-3% ga yetkazish hisoblanadi. Bu 
hozirgi zamon ilmining eng yirik muammosi bo’lib hisoblanadi.