Suvoqchilik va pardozlash ishlari

NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Ohak tarkibiga nimalar kiradi va u qanday tayyorlanadi?
   
2. 
   So'ndirilgan va so'ndirilmagan ohaklar bir-biridan nimasi bilan farq qiladi?
   
3. 
   Qotishning tezligiga ko‘ra jinslarning qanday turlari bor?
   

4 Suyuq shisha qanday olinadi?

5. 
   Natriyli va kaliyli suyuq shishalar qayerlarda va nima maqsadda ishlatiladi?
   
6. 
   Qanday sement turlarini bilasiz?
   
7. 
   Portlandsement qanday ishlab chiqariladi va uning o‘ziga xos xu- susiyatlarini aytib bering.
   
8. 
   Oq va rangli portlandsementlar ishlab chiqarishda qanday mod- dalardan foydalaniladi?
   
9. 
   Shlak-portlandsement qanday tayyorlanadi?
   
10. 
    Qorishma tayyorlashda to'idirgich sifatida qanday moddalardan foydalaniladi?
    
11. 
    Sun’iy va tabiiy qumlarning farqi nimada?
    
12. 
    Qorishmada qo'sliilmalaming vazifasi nimalardan iborat?
    
13. 
    Qotishni tezlatish va sekinlatish maqsadida nimalardan foydala­niladi?
    

14 Qaysi materiallarni pigment o'rnida ishlatish mumkin?

2. 
   BOB
   

SUVOQCHIL1K ISHLAR1 TO‘G‘RISIDA UMUMIY MA’LUMOT
2.1. Suvoq qorishmalari haqida tushuncha
Qurilish qoirishmasi kerakJi nisbatda tanlab olingan bogiovchi modda, suv, mayda toidirgich va turii qo'shilmalardan iborat aralashmadir. Qotishi natijasida qorishma sun’iy tosh maierialga aylanadi (GOST 4233 — 86 SPKP). Sirtlarni qoplash uchun ish- latiladigan qorishmalar quyidagi belgilariga asosan tavsiflanadi (GOST 28013 - 98):

• 
  qollaniladigan bogiovchi moddaga;
  
• 
  qotishmaga;
  
• 
  o'rtacha zichligiga ko‘ra.
  

Boglovchining xiliga ko'ra — sementli, gipsii, ohakli va aralash (sement-ohakli, sement-gipsli, gips-ohakli va hokazo) qorishmalar;

• 
  qotishiga ko‘ra — havoda qotadigan, ham havoda, ham suv- da (gidravlik) qotadigan qorishmalar;
  
• 
  o'rtacha zichligiga ko'ra — og'ir (1500 kg/m³ va bundan og‘ir) va yengit (1500 kg/m³ dan yengil) qorishmalar;
  
• 
  siqilishiga nisbatan mustahkamligiga ko'ra: mahaliiy bog 'tovchilar (havoda qotadigan ohak, tuproq va hokazo)dan tay- yorlanadigan M4, M10, M25, M50, M75, MI00, M150 va M200, M4 va MI0 markali qorishmalar bo'ladi.
  

Suvoq qorishmalari tarkibi bogiovchi moddalar, to'ldirgichlar, qo'shilmalar, pigmentlar va suvdan tarkib topgan boiadi.
Suvoqlar tayyorlanish usuliga ko'ra: monolit (ho'l) va yuzaga listlar tarzida qoplanadigan tayyor (quruq) xillarga bo'linadi.
Qorishmaning vazifasiga va turiga qarab suvoqlar: oddiy, man- zarali hamda maxsus turlarga bo'linadi.
Bajarilish aniqligi va sifatiga ko'ra oddiy va o//y sifatli suvoqlar bo'ladi.
Hamma hollarda ham suvoq purkalma qatlam, grunt qatlami va sirtqi qatlamdan iborat bo'ladi.
Purkalma (ostki) qatlam uchun, odatda, plas- tik aralashmalar ishlatiladi. Bu aralashmaning sil- juvchanligi (yoyiluvchanligini) konusning botish chuqurligi (8—12 sm) bilan aniqlanadi (1- rasm).
Purkalma qatlam quyuqlik darajasi suvoqning yuzaga yaxshi ilashishini ta’minlashi zarur.
Grunt qatlami eng asosiy qatlam hisoblanadi.
Yuzadagi notekisliklar shu qatlam yordamida tekislanadi. Purkalma qatlam qorishmasining plastikligi grunt qatlam qorishmasiga nisbatan bi roz yuqori bo'lib, konus unga 7—8 sm botadi.
Sirtqi qatlam, odatda, 8—3 mm qalinlikda qoplanadi. Bu qatlam ucnun mayda qum qo'shib tayyorlangan, konus 9—12 sm botadigan, max­sus plastik qorishma ishlatiladi. Odatda, purkalma va sirtqi qatlam bir qatlam qilib surtiladi, grunt ^la qatlamlari soni esa suvoqning talab etiladigan si- konus. fati hamda yuzaning tekisligiga bogMiq bo'ladi.
Texnologik belgilariga ko'ra suvoq qorishmalari quyidagi xil- larga bo‘linadi:
bir xil bogMovchi bilan tayyorlanadigan oddiy va bir nechta bogMovchi bilan tayyorlanadigan murakkab qorishma;

• 
  ishlatilish xarakteriga ko'ra havoda qotadigan (havoda qota­digan bog'lovchilardan tayyorlangan) yoki havo va suvda qotadi­gan (suvga chidamli gidravlik bog'lovchilardan tayyorlangan) qorishmalar.
  

Suvoq qatlamining sifati ko'p jihatdan ishlatiladigan materi- allarning turi va ularning standart talablariga muvoftq kelishiga qarab baholanadi.

Ba’zan ish joyida qorishma tarkibini tanlashga to‘g‘ri keladi. Qorishma tarkibini tanlash zarur yoyiluvchanlik — loyihada ko'rsatilgan mustahkamlikdagi qorishma hosil qilish uchun qorish- mani tashkil qiluvchi materiallar orasidagi eng maqbul nisbatni tanlash demakdir. Misol tariqasida biror murakkab qorishma tarki­bini L. M. Popov usulida hisoblashni ko‘rib chiqamiz.
Berilgan: R — qorishma markasi, MPa; P_t— qorishma aralashmasining konusining botishi bo‘yicha yoyiluvchanligi, sm; R_s — sement markasi, MPa; Q_s, Q_q — sement va qo‘shilma sarfi, kg/m¹; R_ti — sementning to‘kma zichligi, 1100 kg/m\ P_n — ohak bo'tqasi yoki loyning o‘rtacha zichligi, kg/m-¹
Topish kerak: 1 m³ qumga sarflanadigan sement, ohak bo'tqasi yoki loy va qo‘shilmalar miqdorini toping.
Yechish: I. 1 m¹ qum uchun sarflanadigan sement sarfi

(I)

bu yerda: K — o'zgarmas koefTitsiyent bo'lib, portlandsement qoMlanilganda K= 1, pussolanli yoki shlak-portlandsement qo‘llanilganda £=0,8.

1. 
   m³ qum uchun sement sarfi
   

(2)

1. 
   m³ qum uchun sarflanadigan ohak bo'tqasi yoki loy hajmi
   

(4)
V_q =0,17(1-0,002 Q_s)m\
Ohak bo‘tqasining o‘rtacha zichligi P_o=l400 kg/m³, tarkibida
* Qorishma tarkihi laboratoriyada aniqlanadi.
22

5 %gacha qumi bo'lgan loyniki 1350 kg/m\ 15 %gacha qumi bo'lgan loyniki esa 1450 kg/m³.

3. 
   Berilgan yoyiluvchanlikdagi qorishma olish uchun 1 m³ qumga sarflanadigan suvning taxminiy miqdori
   

G =0,5(Q^Q_gxP_q) kg. (5)

3. 
   Murakkab qorishmaning tarkibi (hajm bo'yicha uiushlarda)
   

HH-l-i il l
v ' v ' v ’ v ' v '
^r A ^w S ^r S ^r S ^r S
Aralashmadan 5 litr hajmda qorishma qorib ko'rib hisoblab topilgan qorishma tarkibi tekshiriladi. Buning uchun tegishlicha qayta hisoblash o^ltkaziladi.
Misol. R_f — 50 markali murakkab suvoq qorishmasini tan- lang:
Berilgan qorishmaning yoyiluvchanligi 9—10 sm; ishlatiladi- gan portlandsement aktivligi 400 kgs/sm²; sementning to'kma zich- ligi P_:—1100 kg/sm¹; ohak bo'tqasining o‘rtacha zichligi P —1400 kg/m³; qum—o'rtacha yiriklikda;
Ye c h i s h : 1 m³ qum uchun sarflanadigan materiallar miq- dorini hisoblash:
sement sarfi

• 
  _ 50 1000 _ ^2 ^s 400 0.88 ^g
  

sement hajmi
= ¹⁴²
ohak bo'tqasining sarfi
V₄ =0,17(1 -0,002) = 0,121m³, ohak bo'tqasining massasi
Q_g = 0,121 • 1400 = 169 kg,
suv sarfi
5 = 0,5(142 + 169 1,4) = 189 kg,

0J3 . 0,12J . 1 _ i • n 93 ■ 7 7 0,13 ' 0,13 ' 0,13 ' ’ *

3. 
   Qorishmaga nisbatan qo‘yiladigan talablar
   

Suvoq qorishmasi zarur darajada yoyiluvchan, kam qatlam- lanadigan va talab etilgan zichlikda bo‘lishi kerak.
Yoyiluvchanlik qorishmaning yuzaga yetarlicha yopishishi, yo- riJmasligi va yuzadan ko‘cliib tushmaslik xususiyatidir. Yoyiluvchanlik qorishma tarkibidagi bog‘Iovchi modda, to'ldirgichlar, suv va turli qo'shilmalarning nisbatiga bog‘liq. Muayyan qorishmaning yoyi- luvchanligi laboratoriada aniqlanadi va. zarur bo'lsa, obyektda unga o'zgartirishlar kiritiladi. Yoyiluvchanlik qiymatlari 4-jadvalda keltirilgan. •
Qatlamlanish — tashish yoki uzoq vaqt saqlash paytida qorish­ma tarkibiy qismlarining ajralib qolish xususiyatidir. Qatlamlanish xususiyati ishlatiladigan qorishma tarkibiy qismlari turini qayta tan- lash, sirt aktiv moddalar qo'shish, suvni kamroq miqdorda qo'shish yo‘li bilan bartaraf etiladi.
E s 1 a t m a : yozda qorishmaning suvi tez bug'lanib ketganligi uchun uning boshlang'ich yoyiluvchanligini 1—2 sm ga oshirish mumkin.
Qorishmaning zichligi 1 litr sig'imli idishga solingan qorish­maning massasi bo'yicha aniqlanadi.
Issiqni va tovushni izolatsiyalaydigan suvoq uchun qorishma tayyorlashda qorishmaning loyihada ko‘rsatilgan massasiga qat’iy rioya qilish zarur.
Suvoq qorishmasiga ishlatiladigan materiallar tarkibida oson eriydigan tuzlar bo‘lmas!igiga alohida e'tibor berish zarur, chun- ki qorishma quriganda va qotganda bu tuzlar suvoq betiga chiqib qolishi mumkin. Qumlarning sho'rlanganligiga alohida e’tibor berish lozim. 0‘zbekistonning ayrim hududlarida qumning sho‘r!anganlik darajasi 2—3 %ga yetadi.
Qotgan qorishma talab etilgan darajada mustahkam, sovuqqa chidamli, manzarali qorishma esa atmosfera omillari va yorug'lik ta’siriga chidamli bo'lishi kerak.

Qorishmaga nisbatan meyoriy hujjatlarda ko'rsatilgan bu talablarning bajarilishini maxsus qurilish laboratoriyalari ta’minlanishi zarur.
Tashqi suvoq uchun mo'ljallangan sovuqqa chidamli qurilish qorishmalari quyidagi markalarda ishlab chiqiladi: Mrz 10, Mrz 15, Mrz 25, Mrz 35, Mrz 50 (3-jadval).