T atamuratova, X. Ergasheva, M. Qurbonov mutaxassislik

Korxonalarda ishlab chiqarish ta'limi tkazilishini tashkil qilish

• 
  qituvchi ishlab chiqarish sharoitida talabalarga ta'limning asosiy vazifalarini o 'rgatadi.
  

• 
  Ishlab chiqarish ta'limining didaktik ahamiyatli elementlarini
  

ravshanlashtiradi.

• 
  Ishlab chiqarish ta'limini tashkil qilishning shakllari, usul va tarkibi haqida so 'zlab beradi.
  

- Ishlab chiqarish ta'limi quv dasturiga q yilgan talablarni
shakllantiradi.
Oliy maktabning ishlab chiqarish bilan aloqasini kengaytirish ta'limning xususiy jarayonlarini tashkil qilish doirasiga ham tarqalishi lozim, bu asosan ishlab chiqarish amaliyoti, tajriba-amaliyot mash ulotlarini tashkil qilish, shuningdek, ishlab chiqarish k rinishida quv rejalari va dasturlari ishlab chiqishda ishtirok etish, talabalarning ishlanmalarini ishlab chiqarishda q llash, korxonada maxsus quv muassasasi bitiruvchilarining ilmiy texnik potensialidan samarali foydalanish, ya'ni tarmoqlararo korporatsiyani kuchaytirish mutaxassis sifatini oshirishning asosi hisoblanadi.
Ishlab chiqarish ta'limi ziga ishlab chiqarish tematikasi b yicha ma'ruza, ishlab chiqarish uskunalaridan foydalangan holda kompleks tajriba ishlarini bajarish, ishlab chiqarishni takomillashtirish bilan bo liq b lgan muhandis-texnik vazifani kurs yoki bitiruv ishi k rinishida bajarish, x jalik shartnomasi mavzusida qatnashish kabilarni biriktiradi.
Bunday sxema b yicha mutaxassislar tayyorlashning bosh yutu i

• 
  asosiy ishlab chiqarish tayyorgarligining ta'lim oxiriga siljishi va bir joyga jamlanishi e'tiborga olinadi, bunda fundamental va umumtexnik bilimlar yetarlicha yi ilgan, tajriba mash ulotlarda esa tajribalar q llash hamda professional hisoblashlar sohasida malaka va k nikmalar egallangan b ladi. Bular bitiruvchilarning ishlab chiqarishga moslashuv muddatini qisqartirishga imkon beradi.
  

Talabalarni ishlab chiqarish sharoitida qitishda quyidagilar asosiy vazifalar hisoblanadi:

• 
  quv, ishlab chiqarish jarayonida olingan bilim, malaka va k nikmalarni kengaytirish, takomillashtirish va mustahkamlash;
  

111

• 
  ishlab chiqarish sharoitida malaka darajasi va ishning kasbga xos b lgan jihatlarining bajarish usullari va amallarini zlashtirish;
  
• 
  kasbiy mustaqillik, shuningdek, topshirilgan ishga mas'uliyatni oshirish;
  
• 
  talabalarni ishlab chiqarish va jamoatchilik hayotiga q shish;
  
• 
  texnik adabiyot hamda lu atlardan foydalanib, z yechimlarini nazariy asoslab, texnologik va texnik topshiriqlarni ijodiy yechishni shakllantirish.
  

Ishlab chiqarish ta'limi uslubi uchun uning quyidagi didaktik ahamiyatga ega elementlari zarur:

• 
  texnologik jarayon - bu mehnat fani (uning organoleptik va fizik-kimyoviy xossalari)ning zgarishi;
  
• 
  mutaxassis mehnat faoliyati (jismoniy va aqliy) yi indisi yordamida mehnat faniga ta'sir qiladi va uskuna ishini boshqaradi;
  
• 
  mehnat jarayoni - bu ishchi (xizmatchi) ning mazkur kasbga xos ma'lum turdagi tugallangan ishni bajarish bilan bo liq b lgan ketma-ket harakati yi indisi.
  

quv muassasasida ishlab chiqarish ta'limining asosiy maqsadi talabalarni kasbiy mehnatga amaliy rgatish, ya'ni moddiy qiymat yaratish orqali maqsadga muvofiq mehnat faoliyatiga rgatishdir. Ishlab chiqarish ta'limida quv va ishlab chiqarish jarayonlarining uy unlashuvi nazariy ta'limdan k ra uni tashkil
qilishning boshqa shakllarini talab qiladi.
Ishlab chiqarish ta'limi mehnat jarayoni turi va ta'lim beruvchi hamda ta'lim oluvchining zaro harakati xususiyatlariga bo liq holda quyidagi guruhlarga b lib olib boriladi:

• 
  guruhiy ta'lim - mutaxassis pedagog quv sexi hamda ustaxonada dars tadi;
  
• 
  alohida ta'lim - muhandis yoki malakali ishchi taiimni ishlab chiqarishdan uzilmagan holda amalga oshiradi;
  
• 
  aralash-guruhiy va alohida taiimning uy unlashuvi.
  

Ishlab chiqarish taiimi mash ulotlari dars shaklida tashkil qilinadi. Biroq ular darsdan tkazilish rni (tajriba, korxona yoki sexda va h.k), didaktik vazifasi (kasbiy mahorat va k nikmalarni shakllantirish) hamda ketma-ketiigiga k ra ziga xos jihatlari bilan farq qiladi.

112

Ishlab chiqarish ta'limida quv materialini rganish ketma- ketligining an'anaviy sxemasi va maxsus texnologiya bilan bir qatorda talabalarda umumlashgan malaka va k nikmalarni shakllantirishga asoslangan boshqa sxemalar ham b lishi mumkin. Agar k pgina an'anaviy sxemalar uskunalarni rganish - texnologik jarayonlarning zgarishi - mehnat jarayonlari hamda malaka va k nikmalarning shakllanishini rganish k rinishidagi ketma-ketlikka ega b lsa, k p jihatdan ilmiy-texnik progressga mos keluvchi sxema esa quyidagi umumlashgan k rinishdagi shakl hosil qiluvchi texnologik jarayonlar - shakl hosil qilish k rinishiga mos keluvchi uskunalar - mehnat jarayonlari, malaka va k nikma shakllanishini rganish kabi k rinishdagi ketma-ketlikka ega b ladi.
Ishlab chiqarish ta'limining quv dasturi quv tajriba xonalarida, ustaxona va korxona ishchi rinlarida belgilangan muddatgacha rganilishi shart b lgan savollarning aniq r yxati asosida tuzilgan.
Dasturlarda talabalar quv muassasasini tugatgunlariga qadar b lgan vaqt mobaynidagi texnika, texnologik va ishlab chiqarishning istiqbolli holatlari e'tiborga olinishi zarur.
Ishlab chiqarish ta'limi quv faoliyati usuli b lib, u yordamida talabalarning kasb mahorati, bilimlari, malaka va k nikmalari, bilish faoliyati va qobiliyati shakllanadi.
Ishlab chiqarish ta'limida m ljal bilim va malaka manbai b yicha ajratiladigan uslubga nisbatan olingan, ya'ni ular o zaki, k rgazmali va amaliy b lib, ularning muammosi - izlanuvchanlikning maksimal oshirilishiga e'tibor beriladi.
Ishlab chiqarish ta'limi tarkibi nazariy ta'lim tarkibi bilan taqqoslanganda ancha oddiy va ziga uchta asosiy namunaviy elementlarni biriktiradi: kirish instruktaji, asosiy qism (mashq yoki mustaqil ish, ularni korxona va quv muassasasi vakillari tomonidan instruktajdan tkazish), yakunlovchi instruktaj.

113