T atamuratova, X. Ergasheva, M. Qurbonov mutaxassislik

Uslubiy ishlanmaning yoyma varianti (senariy)
Tajriba-amaliy mash ulotlarining turlari va tkazish uslublari
qituvchi maxsus fanlar b yicha tajriba mash ulotlari tashkil qilishning asosiy shakllari haqida so 'zlab beradi.
Amaliy mash ulotlarning ahamiyatini tushuntiradi.
Amaliy mash ulotda yechiladigan quv topshiriqlarining mohiyatini aniqlashtiradi.
Maxsus fanlardan tajriba va amaliyot mash ulotlari b yicha talabni shakllantiradi.


quv jarayonida talabaning rganilayotgan materialga yanada yaxshiroq bo lanishini hamda yuqori sifatli mahsulot olinishini ta'minlash, shuningdek oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqaruvchi texnologik jarayonning asosiy k rsatkichlarini nazorat qilish uchun zarur b lgan malaka va k nikmani rivojlantirishda tajriba - amaliyot mash ulotlari muhim rol ynaydi.


Tajriba mash ulotlari
Tajriba mash ulotlari deb, jarayon, holat, tabiiy obyektlar, maxsus qurilmalar, asbob-uskunalar yordamida sun'iy sharoitda texnika va texnologiyani amaliy rganish usuliga aytiladi.
«Donni saqlash texnologiyasi», «Un tortish texnologiyasi», «Non texnologiyasi», «Qandolat mahsulotlari texnologiyasi», «Makaron mahsulotlari texnologiyasi» kabi maxsus fanlarni rganishda tajriba ishlari tashkil qilishning asosan quyidagi shakllari q llaniladi:

1. 
   frontal - xomashyo sifatini tavsiflovchi asosiy k rsatkichlar, yarim tayyor va tayyor mahsulotlar, qurilmalarning texnik tavsifi va
   

106
—

tcxnologik k rsatkichlarni aniqlash b yicha ishlar talabalar guruhi tomonidan bajariladi, bunda umumiy maqsadli qurilma, yagona reja va barcha talabalar uchun harakat ketma-ketligi mavjud b ladi;

2. 
   amaliyot - alohida mavzu, mazmun va reja b yicha talabalar bajaradigan ishlar va tajriba mash ulotlarini tashkil qilish dasturning ma'lum b limi yoki butun kursning rganish s ngida amalga oshiriladi.
   

Shuni ta'kidlash lozimki, fanlar b yicha barcha tajriba mash ulotlari ilmiy tadqiqot elementiga ega.
Biz alohida nazorat savollari va topshiriqlarining ylab topilgan tizimi q llanishini taklif qilamiz va bunga yaqqol ifodalangan professional tavsif berish mumkin.
K pgina institutlarning ish tajribasidan ma'lumki, tajriba ishlari y riqnomasida mavjud topshiriqlar talabalarni mash ulotga yanada jiddiy yondashuvga undaydi, mazkur ishlar b yicha asosan zarur elementlarga e'tiborini qaratadi. Odatda bu topshiriqlar barcha talabalar uchun bir xil, shuning uchun ikkita t ri javob butun kursga ma'lum b ladi. Bu holda talabalarning mustaqil fikrlashi uchun ularning izlanuvchanligi va ijodiy yondashuvi haqida gapirmasa ham b ladi.
Bizning amaliyotimizda murakkab, bir necha bor takrorlanuvchi holatdan chiqish y li topilgan: y riqnomaga kiritilgan nazorat savollari va topshiriqlardan tashqari ushbu ishni bajaruvchi talabaga alohida q shimcha topshiriq berish kerak. Shu bilan birga bitta ishni bajarayotgan har bir talabaga turli topshiriq beriladi. Albatta, bunday yondashuvda qituvchi har bir talabaga yetadigan topshiriq zaxirasiga ega b lishi kerak.
Topshiriqni qiziqarli qilib shakllantirish imkonini q ldan chiqarmaslik kerak. Masalan, talabalarga kraxmalning sifat k rsatkichlarini aniqlash rniga, qituvchi uning turi, naviva tozalik darajasini aniqlashni, un, non texnologiyasi b yicha tayyor mahsulotning sifatsizligi sabablarini rganish va uni bartaraf qilish yuzasidan chora-tadbirlar ishlab chiqishni taklif qiladi.
Tajriba mashguloti tkazishda andozani bartaraf qilish topshiriq bajarilganini tekshirishning turli-tuman usullarini q llashga imkon beradi.

107
^ - ^ • • • H H M H M M M H H I

Mash ulot boshida talabalarning tajriba mashgulotlarini bajarishga tayyorgarlik darajasi oldin bajarilgan ishni qabul qilishda tekshirib k rilishi mumkin.

Bir talabaga berilgan topshiriqni tekshirish uchun olingan natijalar muhokamasiga butun guruhni jalb qilish maqsadga muvofiq.
Tajriba mash ulotlarining ilmiy tadqiqot ishlari elementlari bilan tkazish usuli mutaxassislik kafedralari ilmiy-uslubiy mavzulari doirasida ishlab chiqiladi va ta'limning differensiallangan shakli hisoblanadi. Avvalo, ushbu mash ulotlar maxsus fanlar b yicha yaxshi zlashtirgan, fanga qiziqishini namoyon qilgan talabalar uchun m ljallangan. Tajriba ishlariga tayyorlanish, natijalarga ishlov berish, hisobot yozishni talabalar darsdan tashqari vaqtda amalga
oshiradilar.
qitish jarayonini bunday individuallashtirish quv jarayonini faollashtiradi, natijada maxsus fanlarga qiziqish ortadi va quv muassasasi ilmiy potensialidan t liqroq foydalaniladi.
qituvchilarning tadqiqotlardagi ishtiroki quv jarayoni sifatiga samarali ta'sir qiladi. rtacha zlashtiradigan talabalarni ilmiy ishga jalb qilishga erishilsa, uning natijalari samarali b lishiga mas'uliyat hissi sezilarli darajada ortadi.
Biz qituvchilarning faoliyatini tajriba amaliyotida kuchaytirish va q shimcha topshiriqlarni q llashga majburlash fikridan yiroqmiz. Mash ulot tarkibi, y riqnoma mazmuni, ularning differensializatsiyasi va shu kabilar bu muammoni yechishga z ulushini q shadi.


Amaliy mash ulotlar
Amaliy mash ulotlar deb, malaka va k nikmani shakllantirish hamda rivojlantirishga nazariy bilimlarni amaliy faoliyatda q llashga qaratilgan ta'lim usuliga aytiladi.
Bu usul amaliy professional y nalishga ega texnik va texnologik fanlarni rganishda katta ahamiyat kasb etadi.
Amaliy mash ulotlar:

• 
  nazariy va amaliyot orasidagi bo lovchi zveno;
  
• 
  fan ichidagi va fanlararo bo liqliklarning samarali vositasi; 108
  

• 
  texnik va texnologik tafakkurni shakllantirish hamda rivojlantirishda zarur didaktik vosita;
  
• 
  talabalarning belgilarga rgatilishi.
  

Amaliy mash ulotlar nazariy ta'limda k pincha topshiriq- larning turli tiplari - hisobiy-analitik, konstruktiv va boshqa shaklda ifodalanadi.
K pincha mavjud «an'anaviy» usullar va uslubiy ta'limda talabalar maksimum maiumotlarni, xususan darslik mazmunini zlashtiradilar. Ilmiy texnik progressga sabab b luvchi texnik va texnologik fanlarda nazariy va amaliy maiumotlar hajmining keskin ortib borishi bu maqsadga erishishni yanada qiyinlashtiradi. Bir qancha pedagog va psixologlar mavjud fikrlar zgartirilishi lozimligi haqida «Agar texnik quv muassasasida talabalarga maiu m hajmdagi maiumot shunchaki berilsa, bunday qitish usuli vaqt va
vositalarni bekorga sarflash hisoblanadi», deyishadi.
Bu fikrlarni rad etib b lmagani barobarida unga q shil- maslikning iloji y q.
Bunga bo liq holda texnik va texnologik fanlarni qitishda topshiriqlar rolini qayta k rib chiqish zaruriyati yuzaga keladi. Maium ma'noda bu fanlar «topshiriq tamoyili», ya'ni talabalarga amaliy tavsifga ega muammoli masala yechtirish orqali rgatiladi.