T. C. Erciyes üNİversitesi sosyal b

STİTAAT:
“Muktedir olmak, güç yetirmek” gibi lûgat manaları bulunan istitaat, beşerî 
kuvvet ve insan gücü
81
olarak bir insanın bir fiili gerçekleştirmesini sağlayan 
vasıtalar veya bu vasıtaları kullanarak fiili gerçekleştirmeyi sağlayan güce verilen 
addır.
82
Kula nispet edildiğinde, takat, kudret ve kuvvetle aynı manada kullanılan
83
istitaat, kelamcılar tarafından irade, kaza ve kader bahsinde tartışılan ve farklı 
yorumlar getirilen bir kavramdır. İnsan fiilinin dört mertebede gerçekleştiği esas 
kabul edildiğinde, küllî irade, sebep ve aletlerin selametinden sonra, cüz’î iradenin 
bir fiile yöneldiği anda, Allah’ın yarattığı bir vasıf
84
olarak ortaya çıkan kudretin, 
fiille beraber mi, fiilden önce mi var olduğu kelam alimlerince tartışılmış, ehl-i 
sünnet alimleri tarafından iki şekilde (kudret el-mümekkine, kudret el-müyessire) 
tanımlanan isttiaat, Mutezile alimlerince tek bir şekilde tanımlanmış ve fiilin 
meydana gelmesi için insanda bulunması gereken kuvvetin fiilden önce 
bulunduğunu, fiilin ancak böyle gerçekleşebileceğini iddia etmişlerdir. Bu 
görüşlerinde, kulun fiilinde Allah’ın müdahalesinin bulunmadığını kabul etmeleri 
etkilidir. Diğer taraftan Cebriye, insanı Allah’ın fiillerinde rol alan bir figür gibi 
düşündükleri için, fiilden önce veya fiille beraber bir istitaatin bulunmadığını 
söylerler.
85
İstitaatin fiilden önce ve fiil esnasında iki şekli bulunduğunu kabul eden 
80
Sabûnî, Maturidiyye Akaidi, s. 137
81
Taftazanî, Şerhu’l-Akaid, s. 210
82
Kılavuz, Anahatlarıyla İslam Akaidi ve Kelam’a Giriş, s. 188.
83
Nesefî, Kitabü’t-Temhîd, s. 86 
84
Taftazanî, Şerhu’l-Akaid, s. 211
85
İzmirli, Yeni İlm-i Kelam, s. 330-32 

---

21 
Eş’ârî ve Maturîdî âlimleri arasında fiille beraber ortaya çıkan kudretin müessir olup 
olmadığı konusunda fikir ayrılığı bulunmaktadır. Eş’ârîyye’nin önemli âlimlerinden 
Bakıllânî’de kulun kudreti (istitaati) fiilin vasfında müessir değil, taat veya masiyyet 
olmasında müessirdir. Maturîdiyye’nin mühim simalarından Nesefî’ye göre ise, 
kudret-i abd (kulun kudreti), vasf-ı fiilde müessirdir. Allah kudret-i abd için te’sir 
halk eder.
86
“Kudretin bekası yoktur” temelinden hareket eden Maturîdîler’in bu 
fikri Ebu Hanife’ye dayanmaktadır.
87
İrade hürriyeti açısından önemli bir noktada 
bulunan istitaat (kudret) kavramı, kişinin kaza ve kadere yaklaşımını ve insanın 
sorumluluğuna dair fikirlerini oluşturmada ciddî bir role sahiptir.