T. C. Erciyes üNİversitesi sosyal b

Peygamberlik Anlayışı, 
s. 94-95 
686
Nisa 4/25
687
Âl-i İmran 3/97 
688
Bakara 2/286 
689
Bakara 2/233 

---

139 
işitmeye güç yetirebiliyorlar ne de görebiliyorlardı.”
690
, Hz. Musa’nın (Hızır olarak 
bilinen) arkadaşının sözü: “Sen benimle beraber olmanın gerektirdiği sabra güç 
yetiremezsin”
691
, “Gücünüz yettiğince Allah’a karşı saygısızlık göstermekten 
sakının.”
692
Mutezile’nin “Kulun istitaatı vardır, hem de mükellef tutulurken kudret 
sahibi olabilmesi için bu istitaat fiilden öncedir” tezine itiraz eden Maturîdiyye’nin 
“Fiilin vukuu için gerekli kudret (istitaat) fiilden önce değil, fiille beraberdir”
693
ş
eklindeki açıklamasının temelinde, fiil için gerekli olan kuıdretin vasfına yönelik 
bir vurgu bulunmaktadır.
694
Maturîdî’ye göre kudret bir arazdır ve süreklilik 
arzetmez. Bir de fiillerin kendilerine takaddüm eden sebepler yüzünden 
gerçekleşememesi bu sebeplerin fiilin gerçekleşeceği anda bulunamayışına 
bağlıdır.
695
Bu yüzden fiili oluşturan kudret (istitaat) ancak fiille beraber olur.
Görüldüğü gibi, Maturîdî’nin irade hürriyeti açısından Mutezile’ye yönelik 
eleştirileri
696
, Mutezile’nin, Allah’ın her şeyi yaratmadığı, kulun kendi fiilinin 
yaratıcısı olduğu, istitaatin fiilden önce geldiği şeklindeki görüşlerinden 
kaynaklanmaktadır. Kulun fiilinin yaratıldığına inandığı için kendisini cebrî olmakla 
itham eden Mutezile’yi, asıl cebrî düşünceye sahip olmakla itham eden Maturîdî, 
onları “üstü kapalı cebirci” olmakla suçlar: “Mutezile “İrade fiilin seçiminden 
ibarettir ve ondan önce bulunur” demiştir. Bu anlayışa göre (bir araz konumunda 
bulunan) irade (fiilin gerçekleşmesi anında) bulunmamakta ve fiil, oluştuğu sırada 
failinin irade ve ihtiyarı mevcut olmaksızın gerçekleşmektedir. Çünkü bir önceki 
zaman birimi içinde mevcut olan irade ortadan kalkmış durumda olup ikinci zaman 
biriminde mecburiyet pekâlâ gelebilmektedir, mecburiyetin ise iradenin bulunduğu 
önceki iradeli zaman dilimi halinde gelmesi imkânsızdır. Sonuç olarak kişiye ait 
690
Hûd 11/20 
691
Kehf 18/67 
692
Tegâbun 64/16 
693
Sabunî, Maturîdiyye Akaidi, s. 129.
694
“Kula ait olan hâdis kudret bir arazdır, arazın devamıl oluşu ise muhaldir. Eğer kulun kudreti 
(yapacağı) fiilden önce bulunsaydı (kudret bir araz olduğu ve araz devam vasfı taşımadığı için) fiilin 
vukuu sırasında mevcud olamayacak ve böylece fiil kudretsiz meydana gelmiş olacaktı. Bir fiilin 
kudret olmaksızın meydana gelmesi mümkün olsaydı onun aciz (kudretten mahrum) kimseden de 
sudûr etmesi doğru olurdu, bu ise batıldır.” Sabunî, Maturîdiyye Akaidi,s. 129-30
695
Maturîdî, Kitabü’t- Tevhîd, s. 333 
696
Maturîdî’nin Mutezile’ye bakışı konusunda kapsamlı bir çalışma için bkz: Kıyasettin, Koçoğlu, 
Maturîdî’nin Mutezile’ye Bakışı
, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 
Temel İslam Bilimleri, (İslam Mezhepleri Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara 2005.

---

140 
fiilin ihtiyarî olarak değil mecburen (ıztırarî) hâsıl olduğu kanıtlanmıştır; işte cebir 
belirtisi denilen şey bundan ibarettir. Mutezilîler kişinin Allah dostu veya düşmanı 
oluşunu, cennete veya cehennemede ebedî kalışını bu fiile bağlamaktadır, vukuu 
sırasında seçim hakkı ve kudreti olmaksızın, ilahî bir emir veya nehye muhatap 
bulunmaksızın. Mutezile’nin bu telakkisini inceleyen kimse onu son tahlilde ve tam 
bir netlik çerçevesinde Cebriyye’nin görüşü olarak teşhis eder. Ne var ki bu 
Mutezilîler üstü kapalı, ötekilerse samimî cebircilerdir.”
697