T. C. KÜLTÜr ve turizm bakanliği tüRKİye küLTÜr portali projesi

 
 
İstanbul Chora Manastırı Kilisesi (Kariye Camisi) 
 
Kaynak:  
Akyürek, E., Bizans’ta Sanat ve Ritüel, İstanbul 1996 
Cormack, R., Byzantine Art, London 2000 
 Eyice,  S.  ,  Son  Devir  Bizans  Mimarisi  İstanbul’da  Palailogoslar  Devri  Anıtları,  (İkinci 
Baskı), İstanbul 1980 
 
Eyice,  S.,  “Türkiye’de  Bizans  Sanatı”,  Anadolu  Uygarlıkları  Ansiklopedisi,  C.3,  İstanbul 
1982, s. 514–564 
 
Krautheimer,  R.,  Early  Christian  and  Byzantine  Architecture,  (Forth  Ed.)  New  Haven  and 
London 1986 
 
Mango, C., The Art of Byzantine Empire 312–1453, (Fifth Ed.) Toronto 2007 
Mathews, T.F., The Art of Byzantium, London 1998. 
Rice, D.T.,  Art of the Byzantine Era, (Second Ed.), London 1997 
Runciman, S., Byzantine Civilization, New York 1956 
 
 

 
 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. 
 
Kaynağı Hazırlayan / 
Emeği Geçen 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
/ Dr. Serkan SUNAY 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
Prof.Dr. Hale KÜNİÇEN 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
T.C.  
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
ARKEOLOJİ VE SANAT TARİHİ 
DOĞU ROMA (BİZANS) DÖNEMİ  
BİZANS DÖNEMİ ANADOLU EL SANATLARI 
 
 
 
 
 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
 
 
 
 
 
EKİM - 2009 
ANKARA
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
2.6. Bizans Dönemi Anadolu El Sanatları 
 
Anahtar Kelimeler: Bizans, El Sanatları, Tasvir, Sanat 
 
Bizans Sanatı tasvir ve el sanatları bakımından çok değişik malzemede oldukça fazla sayıda 
zengin eserlere sahiptir. Bunlar arasında mozaik, fresk, ikona, el yazması, metal, fildişi, cam, 
seramik,  heykel  ve  tekstil  alanlarında  günümüze  kalabilmiş  eserler  vardır.  Suriye  Filistin 
çevresindeki erken dönem eserleri ve Roma’da St. Priscilla, St. Callixtus, TS. Peter/Petro, TS. 
Marcellinus,  St.  Domatilla  katakokomblarındaki  tasvirler  eski  ve  yeni  testamentten  alınan 
konularıyla  Hıristiyan  tasvir  ve  el  sanatlarının  başlangıcı  olarak  kabul  edilebilecek  intikal 
döneminde  önemlidir.  Mozaik  dekorasyonu  da  İstanbul’daki  Büyük  Saray’da  ve 
Antakya’daki  merkezler,  Ravenna’daki  St.  Apolllinare  in  Classe,  St.  Apollinare  in  Nuovo, 
Galla Placidia Mausouleum’u, Arienler ve Ortodokslar Vaftizhaneleri, St. Vitale Kilisesi’nde 
ve  Selanik’deki  Hagios  Demetrios  Kilisesi’nde  ve  daha  sonraki  devirlerde  İstanbul  Aya 
Sofya,  Chora  Manastırı  (Kariye)  Kilisesi,  Fetfiye  Camisi’nde  (Pammakaristos  Manastırı 
Kilisesi) eşsiz işçilikte eserler verilir.  
Başlangıçta genel olarak Roma geleneğine bağlı tasvirlerde, iri badem gözlü figürler ve altın 
yaldızlı  mozaik  tekniği  bu  döneme  damgasını  vurur.  Abidevi  resim  sanatının  bir  diğer  kolu 
freskler  de  mozaiğe  paralel  olarak  gelişme  kaydeder.  El  Sanatları  bakımından  en  önemli 
üretim  merkezi  İstanbul’dur.  Mimari  eserlerin  dekorasyonundan,  liturjik  eserlere,  el 
yazmalarından, madalyonlara, missoriumlara kadar çok çeşitli eserler başkentte üretilir.  
Başkent dışından Mısır’da Kopt, İtalya’da Ravenna, Milano, Yunanistan’da Selanik başlıca el 
sanatı  üretim  merkezleridir.  Anadolu  ve  İstanbul  kökenli  taşınabilir  eserlerin  büyük  bir 
bölümü günümüzde Avrupa ve Amerika başta olmak üzere dünyanın çeşitli müzeleriyle bazı 
özel  koleksiyonlarda  sergilenmektedir.  Bunlar  arasında  Madrid  Real  Academica  de  la 
Historia’daki  ünlü  Theodosius  Missoriumu,  State  Hermitage  Müzesi’ndeki  imparator  II. 
Konstantin  Missoriumu,  aynı  müzedeki  Paternus  Missoriumu,  Silenus  ve  Menad’ın  dansı 
konulu  Missorium  önemli  madeni  sanat  eserlerindendir.  Ayrıca  Leningrad  Müzesi’nde  İyi 
Çoban heykeli, büyük bir kısmı Washington’a götürülmüş Antalya Kumluca Definesi olarak 
da bilinen Corydalla eserleri, Londra ve Paris müzelerindeki mozaikler, Paris’te Sinop İncili, 
Viyana’daki  ünlü  Dioskorides  yazması,  Metropolitan  Sanat  Müzesi’ndeki  fildişi  eserler  ve 
Antakya Kalis’i (Chalice) çok sayıdaki el sanatı ürününden birkaçıdır.  
İstanbul  Arkeoloji  Müzesi  ve  Anadolu’daki  pek  çok  müzede  de  eserler  mevcuttur.  
Anadolu’da İznik, Bursa, Bergama, İzmir, Manisa, Afyon, Konya, Antalya, Adana, Hatay gibi 
müzelerde mimari taş plastik, heykel ve seramik ağırlıklı eserler önemlidir. İstanbul, Antalya 
müzesi madeni eserler, Hatay ve Antep’teki müzeler ise mozaik sanatı bakımından önemlidir. 
Birer  açık  hava  müzesi  gibi  Ürgüp,  Göreme  ve  Ihlara’daki  çok  sayıdaki  kilise  ve  Trabzon 
Ayasofyası ve Sümela Manastırı zengin fresk süslemeleriyle öne çıkar. 
 
 

 
 
 
 
Antakya Mozaiklerinden Narcissius 
 
Antakya Mozaiklerinden Oceanus ve Thetis 
 
Büyük Saray Mozaiklerinden Kaplanla Mücadele 

 
 
 
 
İstanbul (Pammakaristos Manastırı Kilisesi) Fethiye Camii Mozaik Dekarosyonundan 
 
Kaynak:  
Cormack, R., Byzantine Art, London 2000 
Eyice,  S.,  “Türkiye’de  Bizans  Sanatı”,  Anadolu  Uygarlıkları  Ansiklopedisi,  C.3,  İstanbul 
1982, s. 514–564 
 
Grabar, A.  La Peinture Byzantin, Paris 1953 
 
Mango, C., The Art of Byzantine Empire 312–1453, (Fifth Ed.) Toronto 2007 
 
Mathews, T.F., The Art of Byzantium, London 1998 
 
Rice, D.T.,  Art of the Byzantine Era, (Second Ed.), London 1997 
 
 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. 
Kaynağı Hazırlayan/ 
Emeği Geçen 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY/ 
Dr. Serkan SUNAY 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
Prof. Dr. H. Hale 
KÜNÜÇEN 
 
 
 
 

 
 
 
T.C.  
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
SANAT TARİHİ 
ORTAÇAĞ’DA ANADOLU: SELÇUKLU SANAT VE KÜLTÜR 
ORTAMI 
TARİHSEL ÇERÇEVE, TOPLUM VE KÜLTÜR 
 
 
 
 
 
 
Doç.Dr. Z. Kenan BİLİCİ 
 
 
 
 
ARALIK - 2009 
ANKARA
 
 
 
 
 

 
 
 
3.1. Tarihsel Çerçeve, Toplum ve Kültür 
 
Anahtar Kelimeler: Selçuklu, Toplum, Kültür, Sanat 
 
Anadolu’daki Selçuklu çağı, Asya’dan başlayıp, Çin, Hint ve İran gibi, Doğu dünyasının, her 
biri  bir  toplumu  eritebilecek  akıl  almaz  coğrafyalarındaki  büyük  kültür,  sanat  ve  uygarlık 
merkezlerinin  birikimleriyle  zenginleşerek  batıya  yönelen  Türk  politik  strüktürünün,  İslâm 
dünyasına  egemen  olma  sürecinin  bir  parçasıdır.  Bu  sürecin  en  belli  başlı  tarihsel 
mekânlarından  biri  ve  belki  de  en  önemlisi  Anadolu’dur  ve  Selçuklu  Çağı,  bu  coğrafyayı 
büyük bir merkeziyet denemesine sahne yapacaktır. 
 
11.yüzyılın  başlarından  ortalarına  kadar  süren  ilk  keşif  amaçlı  akınları  takiben  1071’deki 
Malazgirt  zaferi  ile  başlayan  Türklerin  Anadolu’yu  fethi  ve  burada  tutunarak  ülkeyi  Türk 
çehreli bir sosyal ve kültürel bütünlüğe ulaştırmaları süreci, şüphesiz kısa vadeli bir operasyon 
değildir.    Aynı  yüzyılın  sonlarında  başlayan  Haçlı  Seferleri’nin  12.yüzyılın  sonlarına  kadar 
Anadolu’yu  kaosa  sürüklediği  bir  yüzyıllık  dönemde,    Selçuklu  siyasi  tarihi,  bir  yandan 
Haçlılara  karşı  savaş  verirken,  bir  yandan  da  yerleşik  bir  merkezî  idare  kurmak  ve  büyük 
toprak  parçalarını  bir  idare  altında  toplamak  için  mücadele  ile  geçti.  Yüzyılın  sonlarına 
gelindiğinde,  Anadolu  artık  Batı  dünyasında  uzun  zamandır  Turchia  adıyla  tanındığı  gibi, 
kimi Venedik belgelerinde Selçuklu Sultanları da Soldanus Turchia olarak geçmektedir.  
 
13.yüzyıl,  Selçuklu  Anadolusu  için,  I.Gıyâseddin  Keyhüsrev  ve  oğulları  olan  I.İzzeddin 
Keykâvus  ile  I.Alâeddin  Keykubad’ın  saltanatları,  devletin  yükseliş  ve  siyasi  sınırlarını 
genişletme devresidir. 
 
Yarım yüzyıla yakın süre içine birçok fetih sığmış; Haçlı Seferleri sırasında kapanan Suriye 
kervan yollarının yerini anıtsal han inşaatları ile donanan Anadolu’daki ticaret yolları almıştır. 
Bu  bağlamda,  ülkede  uluslararası  ticaretin  gelişmesine  büyük  çaba  harcanmış;  örneğin, 
Konyalı  tüccarlar  İstanbul’a  gidip  orada  alışveriş  yaparak  Chonae’de  Aziz  Mihail  fuarına 
katılırken,  Kayseri-Pazar  Ören’deki  Yabanlu  Pazarı,  Mardin’in  güneyindeki  Dunaysar 
Pazarı, Kırşehir ile Kayseri arasındaki  Ziyaret  Pazarı ve Germiyan’daki  Âlemüddin Pazarı 
gibi  fuarlar  da  uluslararası  şöhret  yapmışlardır.  Sinop  ile  Antalya’yı  birleştiren  çizginin 
doğusunda  kalan  bölgeler,  Selçuklu  çağı  Anadolusunun  en  gelişmiş  kesimi  olmuşlardır. 
13.yüzyılın  en  önemli  kentleri,  uluslararası  ticaretin  ana  arterini  içinde  barındıran  bu  kesim 
üzerinde konumlandığı gibi; hanların büyük bir bölümü de Kayseri, Sivas, Erzincan, Erzurum, 
Malazgirt  üzerinden  Hoy’a  ve  oradan  da  Tebriz’e  ulaşan  bu  ana  güzergâh  üzerinde  inşa 
edilmiştir.  Selçuklu devlet merkezi Konya, entelektüel bir Ortaçağ başkentine dönüşmüştür. 
 
13.yüzyıl,  Anadolu’da  sadece  Mevlânâ  Celâleddîn  Rûmî,  Hacı  Bektaş  Velî,  Evhadüddîn 
Kirmânî, Sadrüddîn Konevî, Ahî Evren, Yunus Emre ve Sultan Veled gibi mutasavvıfların aynı 
tarih  kesitinde  buluştukları  ve  ülkenin  sanat  iklimini  tasavvufun  oluşturduğu  bir  çağ  olarak 
yaşanmamış;  fakat  aynı  zamanda,  bu  coğrafyayı,  çok  farklı  kökenlerden  gelen  insanların 
ördüğü bir uygarlıklar dokusu haline de getirmiştir. Bu çağ, bir yandan, İspanya’dan gelerek 
Vahdet-i Vücûd felsefesini bu ülkede geliştiren  Muhyiddîn İbn’ul-Arabî  gibi bir mutasavvıfı, 
El-Cezerî gibi bir bilim adamını, farmakolojiyi tıbbın bir dalı olarak gösteren ilk ve tek kitap 
olan Kitab al-Teshil fi al-Tıbb ve al-Hikma’nın  yazarı Ebu Bekr Ezrâk gibi bir hekimi  ya da 
Mirsâdü’l-İbâd adlı eserin sahibi Necmeddin Razî’yi, Kelûk bin Abdullah, Kalûyan el-Konevî, 
Şamlı  Muhammed  bin  Havlan,  Kerimüddin  Erdişah,  Tuslu  Muhammed  bin  Muhammed  bin 
Osman, Halepli Ebu Ali ve Cafer bin Mahmud, Varka ve Gülşâh mesnevisinin nakkaşı Hoy’lu 
Abdülmü’min bin Muhammed, Tebrizli Şeyh Bedreddin, Aynûddevle-i Rumî ve Nakkaş Şeyh 

 
 
 
Bedreddin gibi dönemin ünlü mimar ve sanatçılarıyla, evrensel boyutta ileri ve yüksek düzeyli 
bir  felsefe,  bilim  ve  sanat  ortamı  içinde  yan  yana  getirmekte;  diğer  yandan,  I.Gıyâseddin 
Keyhüsrev, I.İzzeddîn Keykâvus ve I.Alâeddîn Keykubad gibi dönemin kudretli Sultanları ile 
Celâleddin  Karatay,  Kemâleddin  Kâmyâr,  Sahib  Şemseddin  İsfehanî,  Sâhib  Ata  Fahreddin 
Ali, Sadeddin Köpek, Pervâne Muinüddin Süleyman ya da Kazvinli Fahreddin gibi bazılarının 
ihtirasları makamlarının gücünü aşan ünlü vezirleri de aynı tarih kesitinde buluşturmaktadır. 
 
Ticarette  el  değiştiren  malların  çeşitliliği,  13.yüzyılda  Anadolu  halkına  yeten  bir  sanayinin 
gelişmiş  olduğunu  ortaya  koyar.  Doğal  kaynaklar  arasında,  özellikle  Toros  Dağlarındaki 
ormanlardan  sağlanan  kereste,  Doğu  Akdeniz  ülkelerinde  aranan  değerli  bir  ürün  haline 
gelmiş;  Ortaçağ  Avrupasında  boya  sanayiinde  kullanılmaya  başlanan  şap  için  ise,  ocakların 
işletme  ve  satış  hakları  Cenevizlilere  verilmişti.  Kısacası,  sadece  Doğu  ile  değil,  fakat  aynı 
zamanda Batı, özellikle İtalya ile sürdürülen ticarî ilişkiler ve bu amaçla yapılan antlaşmalar, 
Selçuklu  döneminde  Anadolu’yu  Doğu  İslâm  dünyası  ile  Batı’nın  geniş  ve  karmaşık 
ekonomik ve ticarî etkinlikler alanına sokmuştur. 
 
1243’de  Moğollarla  yapılan  Kösedağ  Savaşı,  Selçuklu  devletinin  fiilen  yok  olmasına  neden 
olacak  bir  süreci  başlatır.  Bu  dönemde  Selçuklu  başkenti  Konya’nın  siyasî  önemini 
kaybetmesi, ticaret hayatını da olumsuz etkilemiş ve Selçuklu Türkiyesi’nin batı bölgelerinin 
ticarette oynadıkları rol giderek azalmıştır.  
 
Böylece iki  yüz  yılı aşkın bir süre devam eden  ve 1308’de siyaseten son bulan bir uygarlık 
dönemi,  Anadolu’da,  başka  alanlarda  olduğu  gibi,  sanat  alanında  da  genel  olarak  Selçuklu 
diye tanımlanabilecek bir sanat ve kültür ortamı yaratmıştır. 
 
 
Kaynak: 
 
Kuban, D., “Selçuklu Sanat Dünyası”, Alâeddin’in Lambası, Anadolu’da Selçuklu Çağı Sanatı 
ve Alâeddin Keykubad, İstanbul. 2001, s.,24–29 
 
Ögel, S.,Anadolu’nun Selçuklu Çehresi, İstanbul. 1994 
 
Tanyeli, U., Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11.-15.yy), İstanbul. 1987 
 
Turan, O., Selçuklular Zamanında Türkiye,  İstanbul. 1993 (3) 
 
Turan, Ş., Türkiye-İtalya İlişkileri, I-Selçuklulardan Bizans’ın Sona Erişine, İstanbul. 1990 
 
Sümer,  F.,  Yabanlu  Pazarı,  Selçuklular  Devrinde  Milletlerarası  Büyük  Bir  Fuar,  İstanbul. 
1985 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir.
 
Kaynağı Hazırlayan 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
 
Doç.Dr. Z. Kenan BİLİCİ 
Prof.Dr. Kıymet GİRAY 
 
Prof.Dr. Hale KÜNÜÇEN 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
T.C.  
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
ARKEOLOJİ VE SANAT TARİHİ 
ORTA ÇAĞ’DA ANADOLU: SELÇUKLU SANAT VE KÜLTÜR 
ORTAMI 
KENTSEL TASARIM VE FİZİKSEL ÇEVRE
 
 
 
 
 
Doç. Dr. Z. Kenan BİLİCİ 
 
 
 
 
Aralık 2009 
ANKARA
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
3.2. Kentsel Tasarım ve Fiziksel Çevre 
 
Anahtar Kelimeler: Selçuklu, Çevre, Kültür, Sanat. 
 
Malazgirt  Savaşı  ile  birlikte,  Türklerin  Anadolu’ya  yerleşmeleri  sürecinin,  ülkenin  yalnızca 
demografik  yapısını  değil,  aynı  zamanda  yerleşim  düzenini  de  köklü  biçimde  değiştirdiği 
kesindir. Ne var ki, Türk fethinin erken dönemlerinde Anadolu kentlerinin fizikî strüktürüne 
ilişkin pek az bilgi mevcuttur. 12.yüzyılın sonlarından başlayarak artan uzun mesafe ticareti 
ve  Selçuklu  Sultanlarının  adeta  bir  devlet  politikası  haline  getirerek  ana  yol  güzergâhları 
üzerine inşa ettirdiği hanlar ile ayrıca ticareti himaye ve teşvik eden antlaşmaların, Selçuklu 
çağı  Anadolu  kentlerinin  gelişme  süreçlerinde  büyük  rol  oynadığı  söylenebilir.  Örneğin 
Sivas’ın  13.yüzyıldaki  nüfusunun  120.000  olduğu,  Kayseri’de  ise  100.000  kişinin  yaşadığı 
bilinir; sayılar abartılı bile olsa, bu rakamlar  yine de 13.yüzyılda  yoğun  biçimde kentleşmiş 
bir Türkiye imgesi yaratmaktadır. 
 
Bu çağın, Alâiyye (Alanya), Antalya, Kastamonu, Konya, Sivas, Malatya ya da Erzurum gibi 
daha pek çok kentinin tipik özelliği, yerleşme alanı surla çevrili bir kale-kent modeline sahip 
olmalarıdır.  Bu  tür  kentlerin  hemen  hepsinde,  içinde  yönetsel  bir  birim  olarak  Saray’ı 
barındıran  bir  İçkale  yer  aldığı  gibi,  ayrıca,  dış  surla  çevrili  yerleşim  alanında,  sura  içten 
eklemlenmiş Ehmedek adı verilen ikinci bir tahkimat da bulunmaktadır. Kent kapısına yakın 
konumda  inşa  edilmiş  donjon  fonksiyonu  gören  bu  binalar,  kentin  savunmasından  sorumlu 
askerî  garnizonu  barındırmaktaydılar.  Alanya  Kalesi’ndeki  Ehmedek,  Selçuklu  çağından 
günümüze ulaşabilen tek örnektir.  
 
Selçuklu  çağı  kentlerinden  ne  yazık  ki  hiçbir  konut  örneği  günümüze  ulaşabilmiş  değildir; 
buna  karşılık,  kırsal  kesimdeki  köşk  ya  da  kasır  türü  sivil  yapıların,  masif  duvarlı,  az 
pencereli,  olasılıkla  düz  damlı,  tek  ya  da  iki  katlı  plan  özellikleri,  ocak  ya  da  tüteklik  gibi 
ısınma donanımları ve kimi kez içlerindeki çini, alçı  ya da duvar resimleriyle içe dönük bir 
yaşama modeline göre inşa edildikleri söylenebilir.  
 
Kentlerin fizikî strüktürünü belirleyen  yollar ve  ana arterlerin durumunu, binaların bugünkü 
kent fiziği içindeki konumlarına bakarak anlayabilme imkânı kalmamıştır. Yine de, topoğrafik 
zorunluluklar bir kenara bırakılırsa, büyük külliyeler gibi dinsel ya da kamusal nitelikli vakıf 
binalarının  arazideki  yerleştiriliş  şekilleri  ve  kent  içindeki  homojen  dağılımları,  Ortaçağ 
yerleşmelerinde  planlı  sayılabilecek  bir  yol  şebekesinin  mevcut  olduğunu  gösterir.  Bu  çağa 
yönelik arkeolojik kazılar, kent fiziği içinde, düzenli sayılabilecek bir su sisteminin de mevcut 
olduğunu göstermektedir.  
 
Böyle  bir  doku  içinde,  anıtsal  binalara  değil,  fakat  olasılıkla  kimi  bânîlerin  adlarıyla  anılan 
mahallelere  de  tesadüf  edilebilmektedir.    Hiç  şüphesiz,  meydanlar  da,  bu  fizikî  çevrenin 
önemli kentsel mekânlarından biriydi. 
 
Ortaçağın kentsel tasarımının belki de en önemli merkez binası, kentin en eski ve en büyük 
dinsel  kurumu  konumundaki  Ulu  camilerdir.  Hiç  şüphe  yok  ki,  kentlerin  örgütlü  ticaret 
alanlarını  oluşturan  hanlar  ve  arastalar  ile  sûk,  çarşı  ya  da  pazar  yerleri  de  bu  anıtsal 
inşaatların yakın çevresinde bulunmaktaydı.  
 
Bugün  büyüyen  kentlerin  fizikî  sınırları  içinde  tekil  örnekler  olarak  kalabilmiş  Selçuklu 
çağına ait türbelerin ise, eğer bir külliye ile birlikte tasarlanmamışlarsa, çoğunlukla kentlerin 
dışında  ve  olasılıkla  eski  mezarlıklar  içinde  inşa  edildikleri  anlaşılmaktadır.  Bunlara, 

 
 
 
çoğunlukla  kent  dışında  inşa  edilmiş  hanikâh  ya  da  zaviye  gibi  tarikat  binaları  da  dâhil 
edilebilir. 
 
 
 
Kaynak:  
 
Kuban, D., “Anadolu Kentlerinin Tarihsel Gelişimi Üzerine Gözlemler”, Türk ve İslam Sanatı 
Üzerine Denemeler, İstanbul. 1982, s.141–170 
 
Kuban, D., Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul. 2002 
 
Tanyeli, U., Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11.-15.yy), İstanbul. 1987 
 
Turan, O., Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul. 19793 (2) 
 
 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir.
 
Kaynağı Hazırlayan 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Doç.Dr. Z.Kenan BİLİCİ 
Prof.Dr. Kıymet GİRAY 
Prof.Dr. Hale KÜNÜÇEN 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
T.C.  
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
SANAT TARİHİ 
ORTAÇAĞ’DA ANADOLU: SELÇUKLU SANAT VE KÜLTÜR ORTAMI