T. C. MİMar sinan güzel sanatlar üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih anabiLİm dali ortaçAĞ tariHİ programi

 

T.C. 

MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

TARİH ANABİLİM DALI 

ORTAÇAĞ TARİHİ PROGRAMI 

 

 

 

 

 

 

 

ALTIN ORDA-RUS İLİŞKİLERİ VE ALTIN ORDA’NIN RUSYA’YA 

ETKİLERİ (ALTIN ORDA DEVLETİ’NİN YIKILIŞI VE ÇARLIK 

RUSYASI’NIN KURULUŞ SÜRECİNDE) 

(Doktora Tezi) 

 

 

 

 

 

 

Hazırlayan: 

20036143 İlyas KAMALOV   

 

 

 

 

 

Danışman: 

Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu 

 

 

 

 

 

 

 

İSTANBUL – 2008  

 

 

 

 

 

T.C. 

MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

TARİH ANABİLİM DALI 

ORTAÇAĞ TARİHİ PROGRAMI 

 

 

 

 

 

 

 

ALTIN ORDA-RUS İLİŞKİLERİ VE ALTIN ORDA’NIN RUSYA’YA 

ETKİLERİ (ALTIN ORDA DEVLETİ’NİN YIKILIŞI VE ÇARLIK 

RUSYASI’NIN KURULUŞ SÜRECİNDE) 

(Doktora Tezi) 

 

 

 

 

 

 

Hazırlayan: 

20036143 İlyas KAMALOV   

 

 

 

 

 

 

Danışman: 

Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu 

 

 

 

 

 

 

 

İSTANBUL – 2008  

 

 

I

 

İÇİNDEKİLER 

 

 

ÖNSÖZ………………………………………………………………………… IX 

ÖZET………………………………………………………………………….. XII 

SUMMARY…………………………………………………………………... XIV 

KISALTMALAR……………………………………………………………..XVI 

GİRİŞ……………………………………………………………………………..1 

KAYNAK TANITIMI…………………………………………………………...4 

 

 

BİRİNCİ BÖLÜM 

ALTIN ORDA İLE RUS KNEZLİKLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER 

 

I. 1. Moğol İstilâsı Öncesi Rus Knezliklerinin Durumu…………………………40 

 

I. 1.1. Slavların Kökeni ve Ortaya Çıkışı………………………………...40 

 

I.1.2. “Rus” Kelimesinin Ortaya Çıkışı…………………………………..41 

 

I.1.3. Kiyev Rusyası’nın Başlangıcı ve Hristiyanlığın Kabulü…………..42 

 I.1.4. 

Kiyev 

Rusyası’nın Parçalanması…………………………………..43 

I. 2. Çengiz Han’ın Ortaya Çıkışı ve Moğol İstilâsı……………………………..45 

 

I.2.1. Temucin’in Doğuşu ve Çengiz  Han Unvanını Alması……………45 

            I.2.2. Moğol İstilâsının Başlangıcı……………………………………....47 

 I.2.3. 

Batu 

Han’ın Avrupa Seferleri ve Altın Orda’nın Kuruluşu……….49 

 I.2.4. 

Altın Orda Devleti’nin Adı ve Ak Orda – Gök Orda Meselesi……52 

I. 3. Kalka’dan (1223) 1480 Yılına Kadar Altın Orda-Rus İlişkileri…………….57 

 

I.3.1. Kalka Muharebesi ve Rus Topraklarında Altın Orda  

  Hâkimiyetinin 

Başlangıcı………………………………………   57 

 

I.3.2. Berke Han Dönemi…………………………………………………60 

 

I.3.3. Mengü-Timur Han Dönemi……………………………………….. 63 

 

I.3.4. Birinci Fetret Döneminde Rus Knezlikleriyle İlişkiler …………….65 

 

I.3.5. Tokta Han Dönemi…………………………………………………69 

 

I.3.6. Özbek Han Dönemi………………………………………………   74 

 

II

 

I.3.7. Canibek Han Dönemi………………………………………………77 

 I.3.8. 

İkinci Fetret Döneminde Rus Knezlikleriyle İlişkiler…………….. 78 

 

I. 3.9. Kulikovskaya Muharebesi ve Önemi……………………………   84 

 I.3.10. 

Toktamış Han Dönemi …………………………………………   87 

 I.3.11. 

Toktamış-Timur Mücadelesi ve Altın Orda’nın Parçalanma  

  Meselesi………………………………………………………….90 

 

I.3.12. Edigey’in Moskova Seferi (1408)………………………………..96 

 I.3.13. 

Altın Orda’nın Yıkılış Sürecinde Ruslarla İlişkiler……………..100 

İKİNCİ BÖLÜM 

RUS KNEZLİKLERİNİN ALTIN ORDA’YA BAĞLILIKLARININ 

GÖSTERGELERİ 

II.1. Yarlık ………………………………………………………………………110 

II.1.1. Hanların Rus Knezlerine Verdikleri Yarlıklar…………………    110 

II.1.2. Hanların Rus Knezlerine Gönderdikleri Mektuplar……………   113 

  II.1.2.1. 

Edigey 

Mirza’nın I. Vasiliy’e Gönderdiği Mektup ……113 

 

 

II.1.2.1.a. Mektubun Rusça Tercümesinin Transkripsiyonu…….113 

 

 

II.1.2.1.b. Mektubun Türkçe Çevirisi……………………………114 

 

 

II.1.2.1.c. Mektubun Analizi ……………………………………115 

  II.1.2.2. 

Ahmet 

Han’ın III. İvan’a Gönderdiği Mektup ………   116 

 

 

II.1.2.2.a. Mektubun Rusça Tercümesinin Transkripsiyonu ……116 

 

 

II.1.2.2.b. Mektubun Türkçe Çevirisi……………………………117 

 

 

II.1.2.2.c. Mektubun Analizi……………………………………. 118 

  II.1.2.3. 

Murtaza’nın III. İvan’a Gönderdiği Mektup …………...119 

 

 

II.1.2.3.a. Mektubun Rusça Tercümesinin Transkripsiyonu …….119 

 

 

II.1.2.3.b. Mektubun Türkçe Çevirisi…………………………….120 

  II.1.2.3.c. 

Mektubun 

Analizi……………………………………..120 

 II.1.3. 

Hanların Rus Mitropolitlerine Verdikleri Yarlıklar……………….121 

 

 

II.1.3.1. Mengü Timur Han’ın Adı Belli Olmayan Rus  

 

 

 

            Mitropoliti’ne Verdiği Yarlık……………………………. 121 

  II.1.3.1.a. 

Yarlığın Rusça Tercümesinin Transkripsiyonu……….122 

  II.1.3.1.b. 

Yarlığın Türkçe Çevirisi……………………………….123 

 

III

 

 

 II.1.3.2. Taydula Hatun’un Mitropolit İvan’a Verdiği Yarlık…..124 

 II.1.3.2.a. 

Yarlığın Rusça Tercümesinin Transkripsiyonu………125 

 II.1.3.2.b. 

Yarlığın Türkçe Çevirisi……………………………   126 

 

 

II.1.3.3. Taydula Hatun’un Mitropolit Feognost’a Verdiği Yarlık126 

 II.1.3.3.a. 

Yarlığın Rusça Tercümesinin Transkripsiyonu……….127 

 II.1.3.3.b. 

Yarlığın Türkçe Çevirisi………………………………128 

 

 

II.1.3.4. Taydula Hatun’un Mitropolit Aleksey’e Verdiği Yarlık..129 

  II.1.3.4.a. 

Yarlığın Rusça Tercümesinin Transkripsiyonu ………129 

  II.1.3.4.b. 

Yarlığın Türkçe Çevirisi………………………………130 

  II.I.3.5. 

Berdibek 

Han’ın Mitropolit Aleksey’e Verdiği Yarlık….130 

  II.1.3.5.a. 

Yarlığın Rusça Tercümesinin Transkripsiyonu……….131 

  II.1.3.5.b. 

Yarlığın Çevirisi……………………………………….132 

 

 

II.1.3.6. Muhammed Bülek Han’ın Mitropolit Mihail’e Verdiği  

 

 

 

  Yarlık…………………………………………………….133 

  II.1.3.6.a. 

Yarlığın Rusça Tercümesinin Transkripsiyonu………..133 

  II.1.3.6.b. 

Yarlığın Türkçe Çevirisi……………………………….135 

  II.1.3.7. 

Mitropolitlere 

Verilen 

Yarlıkların Analizi………………136 

  II.1.3.7.a. 

Yarlıkların Şekli……………………………………….136 

 

 

II.1.3.7.b. Mitropolitlere Verilen Yarlıklar ve  

 

 

 

Moğolların Hristyanlara İyi Davranma Meselesi…………137 

II.2. Knezlerin Han’ın Yanına Seyahatleri………………………………………..140 

II.2.1. Kurultay’a Katılma  Amacıyla Yapılan Seyahatler ……………….140 

 II.2.2. 

Yarlık Alma Amacıyla Yapılan Seyahatler ………………………..141 

 II.2.3. 

Han’ın Yanında Rehin Bırakılan Knez Çocukları………………….148 

II.3. Rus Knezlikleri Arasındaki Sorunların Çözümü İçin Kurulan Mahkemeler...149 

II.4. Nüfus Sayımı…………………………………………………………………151 

II.4.1. Batu Han Zamanında Yapılan Nüfus Sayımları……………………151 

II.4.2. 1257-1259 Nüfus Sayımı…………………………………………...151 

 

II.4.3. Nüfus Sayımlarının Amaçları, Teknikleri ve Yapılan Kayıtlar…….153 

II.5. Vergi Tedariki………………………………………………………………...154 

 

II.5.1. Ruslardan Toplanan Vergiler……………………………………….154 

  II.5.1.1. 

Çıkış (Vıhod)……………………………………………...155 

 

IV

 

 

II.5.1.2. Kalan……………………………………………………   156 

  II.5.1.3. 

Kopçur……………………………………………………157 

  II.5.1.4. 

Tamga 

(Poşlina)…………………………………………..158 

 

 

II.5.1.5. Tütün Vergisi…………………………………………….. 159 

  II.5.1.6. 

Sabanlık (Poplujnoe)……………………………………   160 

 

 

II.5.1.7. Yam ve Ulag (Podvodı)…………………………………   160 

  II.5.1.8. 

Süsün 

(Korm)……………………………………………..161 

  II.5.1.9. 

Salığ……………………………………………………….161 

  II.5.1.10. 

Baç 

(Mıt)………………………………………………   162 

  II.5.1.11. 

Köprü 

Parası (Mostovşina)………………………………162 

  II.5.1.12. 

Ordu 

Parası (Voyna)……………………………………..163 

 

 

II.5.1.13. Av Vergisi (Lovitva Hanskaya)………………………….163 

  II.5.1.14. 

Koltka 

(Darı)……………………………………………..163 

  II.5.1.15. 

Diğer Vergi ve Yükümlülükler………………………..…164 

 

II.5.2. Ruslardan Toplanan Vergilerin Miktarı…………………………..   164 

 

II.5.3. Vergi Tedariki İle İlgili Çıkan Sorunlar…………………………….166 

II.6. Darugalık Müessesesi…………………………………………………………167 

II.6.1. Daruga ve Görevleri……………………………………………….. 167 

II.6.2. Daruga ve Baskak Meselesi………………………………………   168 

 

II.6.3. Darugalık Müessesesinin Rusya’daki Uzantısı…………………….170 

II.7. Askerî Yükümlülük…………………………………………………………..171 

II.8. Para Basımı…………………………………………………………………...173 

 

II.8.1. Moğol İstilâsı Öncesinde Ruslarda Para Basımı……………………173 

II.8.2. Altın Orda Döneminde Rusların Para Basımına  

Başlamalarının  Nedenleri………………………………………………….174 

II.8.3. Altın Orda Döneminde Rus Para Birimleri…………………………175 

 

II.8.4. Arapça Yazıların Bulunduğu Rus Paraları………………………….176 

 

II.8.5. Han-Knez İlişkilerinin  Paraların Şekline Yansıması……………….178 

 

 

 

V

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

ALTIN ORDA DEVLETİ’NİN RUSYA ÜZERİNDEKİ SİYASÎ ETKİLERİ 

 

III.1. Moğol Etksisi mi,  Altın Orda Etkisi mi, Tatar Etkisi mi?..............................182 

 

III.1.1. Tatar Teriminin Ortaya Çıkışı……………………………………. 183 

 

III.1.2. Tatar Türkleri ……………………………………………………..186 

 

III.1.3. Tatar Teriminin Etimolojisi………………………………………..189 

 

III.1.4. Türk-Moğol Etkisi ………………………………………………...190 

III.2. Moskova’nın Güçlenmesinde Altın Orda’nın Etkisi………………………...191 

 III.2.1. Moskova Knezliği’nin Yükselişinin Nedenleri…………………….191 

 III.2.2. 

İlk Moskova Knezi Daniil Aleksandroviç (1270’liler –1303)……..193 

III.2.3. Knez Yuriy Daniloviç (1303-1325)………………………………..194 

III.2.4. İvan Daniloviç  (Kalita) (1325-1340) ve Moskova’nın Merkez  

Haline Gelmesi……………………………………………………..195 

III.2.4.a. Moskova’nın Siyasî Merkez Haline Gelmesi…………………….195 

III.2.4.b. Moskova’nın Rus Knezliklerinin Dinî Merkezi  Olması………   197 

III.2.5. İvan Kalita Döneminin Değerlendirilmesi…………………………198 

III.2.6. Knez Semön İvanoviç (1340-1353) ve Knez İvan İvanoviç  

(1353-1359)………………………………………………………  199 

III.2.7. Dmitriy İvanoviç (Donskoy) (1359-1389) ve Rusların İlk  

Galibiyeti…………………………………………………………..199 

III.2.8. Knez I. Vasiliy (1389-1425)……………………………………….201 

III.2.9. Knez II. Vasiliy (1425-1462) ve Moskova’nın III. Roma  

İddiası………………………………………………………………202 

III.2.10 Knez III. İvan (1462-1505) ve Bağımsızlığın Kazanması………   204 

III.3. Altın Orda’nın Rus Topraklarının Latinleşmesini Engellemesi …………….206 

 III.3.1. 

Haçlı Yayılmacılığına Karşı Rus-Altın Orda İşbirliği…………….206 

            III.3.2. Litvanya Yayılmacılığına  Karşı Rus-Altın Orda İşbirliği………   210 

 III.3.3. 

Rus 

Topraklarının Moskova ve Litvanya Arasında  

Paylaşılması………………………………………………………………..213 

 III.3.4. 

Moskova-Litvanya 

Mücadelesinin Devamı ………………………214 

III.4. Rus Kilisesinin Güçlenmesinde  Altın Orda’nın Rolü ……………………...216 

 

VI

 

III.4.1. Rus  Din Adamlarına Göre Moğol İstilâsı ……………………….. 216 

 III.4.2. Yeni Rus “Azizleri” ve Altın Orda’ya Karşı Gizli Mücadele …….218 

 

III.4.3. Altın Orda’nın İmtiyazlı Kıldığı Kilisenin, Rusya’nın 

  

 

Bağımsızlığı Elde Etmesindeki Rolü……………………………...219 

 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

ALTIN ORDA’NIN RUS DEVLET TEŞKİLATI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ 

 

IV.I. Rus Topraklarının Taksimi…………………………………………………...224 

IV. 2. İktidar………………………………………………………………………..226 

IV. 2.1. Knezin Durumu……………………………………………………226 

IV. 2.2. Toprakların Tek Sahibi: Knezler………………………………… 228 

IV. 2.3. Knez Unvanından Çar Unvanına………………………………….231 

 

IV. 2.4. Knezlerin Rus Meclisi Veçeleri Kaldırmaları……………………..234 

IV. 2.5. Rus Despotluğu: Altın Orda’nın Mirası mı? ……………………   235 

IV. 2.6.  “Taç” Geleneği ve Monomah Şapkası……………………………237 

IV. 2.7. Rus Devlet Sembolleri Üzerindeki Altın Orda Etkisi……………..239 

  IV.2.7.1. Rus Devlet Arması……………………………………….239 

  IV.2.7.1.a. 

Devlet 

Armasındaki Süvari…………………………….239 

  IV.2.7.1.b. 

Devlet 

Armasındaki Çift Başlı Kartal………………….241 

IV. 2.7.1.c. Devlet Armasındaki “Yerel” Semboller……………….242 

IV.2.7.1.d. Devlet Armasındaki Hükümdarlık Asası………………243 

IV. 3. Soylu Sınıfın Durumu……………………………………………………….244 

IV. 3.1. Boyarlar…………………………………………………………   244 

IV. 3.2. “Hizmetli” Knezler………………………………………………..246 

IV.3.3. Mestniçestvo: Altın Orda’dan Benimsenen Uygulama……………247 

IV. 3.4. Rusya’nın Kurultayı: Zemskiy Sobor ……………………………248 

IV. 3.5. Aristokrat Sınıfının Diğer Temsilcileri …………………………..249 

IV. 4. Şehir Halkı………………………………………………………………… 251 

IV. 5. Köy Halkı…………………………………………………………………..252 

IV. 6. Rus Devletinde Ünlü Tatarlar………………………………………………254 

IV.6.1. Tatar ve Atalarının Rus Topraklarına Göçleri…………………….254 

 

VII

IV.6.2. Türk Kökenli Tanınan Rus Aileleri ……………………………….257 

IV.6.3. Altın Orda ve Rus Hükümdarları Arasındaki Evlilikler…………...263 

IV.6.4. Türk Kökenli Asilzadelerin Rus Tarihindeki Rolleri……………   266 

IV.6.4.1. Altın Orda Kökenli Çarlar……………………………….266 

IV.6.4.1.a. Semön Bekbulatoviç ve IV. İvan………………………266 

IV.6.4.1.b. Boris Godunov…………………………………………268 

IV.6.4.2. Altın Orda Kökenli Rus Çariçeleri……………………….269 

IV.6.4.2.a.Solomaniye Saburova…………………………………   269 

IV.6.4.2.b. Yelena Glinskaya………………………………………269 

IV.6.4.2.c. İrina Godunova…………………………………………270 

IV.6.4.2.d. Natalya Narışkina ……………………………………   270 

IV.6.4.2.e. Marfa Apraksina ……………………………………….270 

IV. 7. Rusların Türk İsimlerini Benimsemeleri…………………………………    271 

IV. 8. Askerî Alandaki Etkiler……………………………………………………..271 

 

IV.8.1. Rus Askerî Düzeninin Altın Orda Örneğinde Oluşturulması…….. 272 

 

IV.8.2. Rus Ordusundaki Türk-Moğol Silahları…………………………   275 

 

BEŞİNCİ BÖLÜM 

ALTIN ORDA’NIN RUSYA ÜZERİNDEKİ SOSYO-EKONOMİK VE 

KÜLTÜREL ETKİLERİ 

V.1. Ekonomi Alandaki Etkiler……………………………………………………279 

 V.1.1. 

Şehircilik……………………………………………………………279 

 V.1.2. 

Köy 

Ekonomisi……………………………………………………..283 

 V.1.3. 

Ticaret………………………………………………………………285 

V.2. Postacılık……………………………………………………………………..291 

V.3. Hukuk………………………………………………………………………..293 

V.4. Diplomasi…………………………………………………………………….297 

V.4.1. Altın Orda Öncesinde ve Sonrasında Rus Knezliklerinin Dış  

Politikası……………………………………………………………………297 

V.4.2. Altın Orda’nın Rus Diplomasisi Üzerindeki Etkisi…………………299 

V.5. Dil……………………………………………………………………………..304 

V.6. Edebiyat………………………………………………………………………306 

 

VIII

V.7. Gelenekler…………………………………………………………………….311 

 

V.7.1. Harem Kültürü……………………………………………………   311 

 V.7.2. 

Kıyafet……………………………………………………………...314 

SONUÇ……………………………………………………………………………317 

KAYNAKLAR……………………………………………………………………326 

EKLER……………………………………………………………………………358 

RESİMLER……………………………………………………………………….371 

ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………………386 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

IX

ÖNSÖZ 

 

 

 

 

 

 XIII. 

yüzyılın başlarında Deşt-i Kıpçak, Kırım,  İdil-Bulgar ve Kuzey 

Kafkasya’yı kapsayan bölgelerde kurulan Altın Orda Devleti, gerek kapladığı 

coğrafya gerekse de Türk ve Dünya tarihi ve medeniyetine yaptığı katkıyla, 

Ortaçağın en büyük Türk devletlerinin başında gelmektedir. Yaklaşık üç asır 

boyunca Rus knezliklerini idaresi altında tutan Altın Orda Devleti, sadece Türk tarihi 

değil, Rus tarihi açısından da büyük önem arz etmektedir. Üç asırlık Altın Orda 

hâkimiyetini, bir utanç kaynağı olarak kabul eden Ruslar, siyasî nedenlerle konunun 

araştırılmasını yasaklamış ve uzun süre Altın Orda Devleti tarihi, Rus 

araştırmacılarının ilgi alanı  dışında kalmıştır. Altın Orda tarihi ile ilgili Türkçe 

kaynakların günümüze kadar ulaşmaması ve Türk tarihçilerinin Rusça kaynaklara 

ulaşma şansına sahip olmamaları gibi nedenler, Türkiye’de de konuyla ilgili bilimsel 

araştırmaların yapılmasını engellemiştir. Bundan dolayıdır ki yakın zamana kadar 

Altın Orda Devleti tarihi bütün Türk devletleri arasında en az bilinen alanların 

başında gelmekteydi. 

 

 Sovyetler 

Birliği’nin yıkılmasıyla birlikte Ruslar kimlik arayışına girmiş, 

değişen  şartlarda Rus tarihçileri de daha bağımsız hareket etme şansına 

kavuşmuşlardır. Bunun neticesinde son yıllarda Rusya’da, Altın Orda tarihi ile ilgili 

olarak yapılan çalışmaların sayısı artmıştır. Ancak gerek Rus tarihçilerinin Altın 

Orda tarihi hakkındaki olumsuz görüşlerinin fazla değişmemesi gerekse de özellikle 

devlet yapısı, sosyo-ekonomik ve kültürel alanlar ile ilgili yeterince kaynakların 

bulunmaması nedeniyle, tarihçiler araştırmalarını Altın Orda Devleti’nin siyasî tarihi 

ile sınırlı  kılmış ve Altın Orda’nın Rusya üzerindeki etkilerinden neredeyse hiç 

bahsetmemişlerdir. Nitekim Tez konusu olarak Altın Orda-Rus Knezlikleri 

Arasındaki İlişkiler ve Altın Orda’nın Rusya Üzerindeki Etkileri’ni seçmemizdeki en 

önemli neden, Türk tarih araştırmalarında, bu sahada görülen büyük boşluk olmuştur. 

Hazırladığımız bu tez çalışmasıyla amacımız; bir yandan konunun önemine, söz 

konusu etkilerin ana çerçevesine ve kullandığımız kaynaklara dikkat çekerek, bu 

 

X

alanda çalışacak alan araştırmacılarına yararlı olacak bir çalışma ortaya koymak ve 

bir ölçüde bu alandaki boşluğu doldurabilmektir. 

 

 Tez 

çalışmamızda, araştırma konumuzla ilgili birinci el kaynaklar olarak;  

Rus Manastırlarında kaleme alınan kronikler, Altın Orda hanlarının Rus knezlerine 

yazdıkları mektuplar, Altın Orda hanlarının Rus mitropolitlerine ve Venedikli 

tüccarlara verdikleri yarlıklar, Rus knezleri arasında yapılan anlaşma belgeleri, Rus 

knezlerinin vasiyetnameleri, Altın Orda döneminde Rusların bastıkları paralar, 

dönemin edebî eserleri, yabancı diplomat ve seyyahların notları kullanılmış, ayrıca 

yine konuyla ilgili Arap ve Fars kaynakları da değerlendirilmiştir.  

 

Eldeki tez çalışmamız ayrıntılı kaynak tanıtımının yer aldığı giriş bölümüyle 

birlikte, beş bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde konunun sınırları ve çalışma 

yöntemimizden kısaca bahsedilmiştir. Çalışmamızda kullandığımız ana kaynak ve 

araştırma eserlerinin tanıtıldığı kaynak tanıtımı bölümünü takip eden Altın Orda ile 

Rus Knezlikleri Arasındaki  İlişkiler adlı birinci bölümde; Rusların kökeni ve tarih 

sahnesine çıkışları, Moğol istilâsı, Altın Orda’nın kuruluşu ve yaklaşık üç asır süren 

Rus knezliklerinin Altın Orda’ya olan bağlılıkları döneminde han-knez ilişkileri ele 

alınmıştır.  Rus Knezliklerinin Altın Orda’ya Bağlılıklarının Göstergeleri adlı ikinci 

bölümde ise Rus knezliklerinin Altın Orda’ya olan bağlılıklarının göstergeleri 

incelenmiştir. Bu göstergelerin başında knezlerin hanlardan yarlık almaları, knezlerin 

hanların yanına seyahat yapmaları, hanların Rus topraklarında sayım yapmaları, bu 

topraklardan vergi toplamaları ve asker tedarik etmeleri ile Rusların Altın Orda 

hanlarının adlarının yer aldığı para basmaları gibi hususlar gelmektedir. Söz konusu 

bölümde orijinal belgeler de Türkçeye çevirileri ile birlikte verilmiştir.  

 

Altın Orda Devleti’nin Rusya Üzerindeki Siyasî Etkileri adlı üçüncü bölümde 

ise Moskova’nın güçlenmesi ve Rus knezliklerini kendi etrafında birleştirme 

sürecindeki hanların rolü, Altın Orda’nın Rus topraklarının Latinleşmesini 

engellemesi ve Rus Kilisesinin güçlenmesindeki Altın Orda’nın rolü ve etkisi gibi 

konular değerlendirilmiştir. Devlet Teşkilâtındaki Etkiler adlı dördüncü bölümde Rus 

topraklarının Altın Orda’daki sisteme göre taksim edilmesi, Altın Orda döneminde 

 

XI

knez ve diğer sınıflardaki değişiklikler ve askerî alandaki etkiler incelenmiştir. 

Sosyo-ekonomik ve Kültürel Etkiler adlı beşinci bölümde ise Altın Orda’nın Ruslara 

ekonomiden sosyal alanlara uzanan, kültüre uzanan alanlardaki (postacılık, 

diplomasi, hukuk, gelenek, dil ve edebiyat vb.) etkilerinden bahsedilmektedir. Tezin 

sonunda sonuç kısmıyla birlikte, zengin bir kaynakça ve ekler bölümü yer 

almaktadır.  

 

 Araştırma süresi boyunca yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Gülçin 

ÇANDARLIOĞLU ve Doç. Dr. Hayrunnisa ALAN’a, çalışmama katkıda bulunan 

bütün arkadaşlarıma, tez çalışmamı destekleyen TUBİTAK’a sonsuz teşekkürlerimi 

sunmayı kendime borç bilirim.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

İlyas Kamalov 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

İstanbul – 2008