T. C. MİMar sinan güzel sanatlar üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih anabiLİm dali ortaçAĞ tariHİ programi
I.2. Altın Orda Hanlarının Rus Knezlerine Yazdıkları Mektuplar
Download 3.07 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- I.4. Hanların İtalyan Tüccarlarına Verdikleri Yarlıklar
- II. Rus Kaynakları II. 1. Polnoye Sobraniye Russkih Letopisey (Rus Kronikleri Külliyatı)
- I.1.a. Voskresenskaya Letopisy
- II.1.b. Tverskaya Letopisy
- II.1.c. Rogojskiy Letopisets
- II.1.d. Ermolinskaya Letopisy
- II.1.e. Tipografskaya Letopisy
|
I.2. Altın Orda Hanlarının Rus Knezlerine Yazdıkları Mektuplar Altın Orda hanlarının Rus knezlerine verdikleri yarlıkların günümüze kadar ulaşmaması, Altın Orda ve Rus tarihi açısından büyük bir eksikliktir. Günümüze kadar ancak hanların mitropolitlere verdikleri yarlıklar ile Altın Orda’nın son döneminde iktidarı ellerinde bulunduran kişilerin Rus knezlerine yazdıkları üç mektup ulaşmıştır. Büyük ihtimalle, hanların Rus knezlerine yazdıkları mektuplar bunlarla sınırlı değildi. Ancak, bu mektuplar da aynen diğer kaynaklar gibi ya siyasî nedenlerden dolayı, ya da doğal afet ve savaşlar sırasında yok olmuştur.
Günümüze kadar ulaşan Edigey’in 1408 tarihli Knez I. Vasiliy’e yazdığı mektubun Rusça çevirisi 13 Rossiyskaya Natsioanlynaya Biblioteka (Rusya Miilî Kütüphanesi)’da, Ahmet Han’ın Knez III. İvan’a gönderdiği mektubun Rusça çevirisi
14 Gosudarstvennıy İstoriçeskiy Muzey (Devlet Tarih Müzesi)’de ve Murtaza
13 “Poslaniye Edigeya Velikomu Knyazyu Vasiliyu Dmitriyeviçu”, A. A. Gorskiy, Moskva i Orda, Nauka Yayınları, Moskova 2000, s. 196-197. 14 “Yarlık Poslaniye Ahmata Velikomu Knyazyu İvanu Vasilyeviçu”, A. A. Gorskiy, Moskva i Orda, Nauka Yayınları, Moskova 2000, s. 198. 8 Han’ın Knez III. İvan’a gönderdiği mektubun Rusça çevirisi 15 de Rossiyskiy Gosudarstvennıy Arhiv Drevnih Aktov (Eski Belgeler Rus Devlet Arşivi)’da saklanmaktadırlar. Tezimizin ikinci bölümünde çeviri ile transkripsiyonlarını verdiğimiz ve analizlerini yaptığımız bu mektuplardan 16 Altın Orda’da yaşanan fetret dönemindeki Altın Orda-Rus knezlikleri ilişkilerinin seyri hakkında bilgi edinmek mükündür. Yine bu mektuplar, knezlerin hanların yanına seyahat ettikleri, vergi ödedikleri ve hanın diğer isteklerini yerine getirmek zorunda olduklarına dair bilgiler içermektedir. I.3. Altın Orda Hanlarının Rus Mitropolitlerine Verdikleri Yarlıklar Altın Orda ve Ortaçağ Rusyası’ndan günümüze kadar ulaşan nadir kaynakların başında Altın Orda hanlarının Rus mitropolitlerine verdikleri yarlıkların Rusça çevirileri gelmektedir. Altın Orda’ya ait yıllık ve diğer kayıtların yok olması, bu yarlıkların değerini artırmaktadır. Hanların knezlere verdikleri yarlıklardan farklı olarak hanların mitropolitlere verdikleri yarlıkların günümüze kadar ulaşmasının nedeni, büyük ihtimalle 1503-1550 yılları arasında Rus din adamlarının, bundan sonraki süreçte Knez’in baskısıyla karşılaşabileceklerini düşünerek, kilise ve manastırlara büyük imtiyazlar tanıyan hanların bu yarlıklarını bir şekilde muhafaza etmeye karar vermeleridir. Nitekim, bu yarlıkların günümüze ulaşması manastırlarda kaleme alınan Rus yıllıklarına, yarlıkların çevirisinin eklenmesiyle mümkün olmuştur. Her ne kadar yapılan araştırmalar, yarlıkların çevirisinin orijinal olduğunu ispatlasalar da, yıllıklar kopyalanırken yarlıklarda da bazı değişiklikler yapılmıştır. 17
Günümüze kadar ulaşan altı yarlık, bizim çalışmamız açısından da büyük önem arz etmektedir. Yarlıkların transkripsiyonunu, çevirisini ve tarihi bakımdan analizlerini verdiğimiz çalışmamızın özellikle ikinci ve üçüncü bölümlerde bu
15 “Yarlık-Poslaniye Murtozı Velikomu Knyazyu İvanu Vasilyeviçu”, A. A. Gorskiy, Moskva i Orda, Nauka Yayınları, Moskova 2000, s. 199-200. 16 Bu mektupların transkripsiyonu, çevirisi ve analizi için bkz. II.1.2. 17 M. D. Priselkov, Hanskiye Yarlıki Russkim Mitropolitam, Petrograd 1916, s. 63-64. 9 yarlıklardan faydalandık. 18 Rus knezliklerinin Altın Orda’ya bağılılıklarını incelediğimiz ikinci bölümde söz konusu yarlıklar temel alınarak knezlerin hanlara bağlılıkları, hanların din adamlarına karşı davranışları incelenmiştir. Yine yarlıklar, Altın Orda hanlarının Hristiyanlık da dâhil olmak üzere bütün dinlere karşı müsamahlı davrandıklarının bir göstergesidir. Nitekim, kilisenin Rus knezliklerinin Moskova’nın etrafında birleşmelerinde önemli rol oynadığı tezini ileri sürereken temel dayanağımızın bu yarlıklar olduğunu belirtmekte fayda vardır. Bütün bunların yanı sıra, bu yarlıklardan Altın Orda’nın sosyo-ekonomik hayatı ile ilgili de bazı çıkarımlarda bulunmak mümkündür. Yarlıklar, Altın Orda’daki ve Rus knezliklerindeki görevliler, Rus knezliklerinden toplanan vergiler, hatta siyasî gelişmeler ile ilgili bilgi vermektedirler.
Söz konusu yarlıklar birçok kez yayınlanmıştır. Çalışmamız esnasında gözden geçirdiğimiz ve karşılaştırdığımız bu yayınların başında M. D. Priselkov, 19 A. P. Grigoryev, 20 V. Grigoryev, 21 M. Usmanov 22 gibi tarihçilerin çalışmaları gelmektedir.
I.4. Hanların İtalyan Tüccarlarına Verdikleri Yarlıklar
Hanların mitropolitlere verdikleri yarlıkların yanı sıra Venedikli tüccarlara verdikleri yarlıkların Latince çevirilerinin bir kısmı da günümüze ulaşmış ve tarihçilerin istifadesine sunulmuştur. Venedik’teki Devlet Arşivi’nde saklanan bu yarlıklar Rus tarihçileri A. P. Grigoryev ve V. P. Grigoryev tarafından Rusça’ya tercüme edilerek yayınlanmıştır. 23 Bu yarlıklardan özellikle Altın Orda hanlarının 18 Bu yarlıkların Rusça çevirilerinin transkripsiyonu, çevirisi ve analizi için bkz. II.1.3. 19 M. D. Priselkov, Hanskiye Yarlıki Russkim Mitropolitam, Petrograd 1916. 20 A. P. Grigoryev, Mongolyskaya Diplomatika XIII-XV Vekov (Çingizidskiye Jalovannıye Gramotı), Leningrad 1978; A. P. Grigoryev, Sbornik Hanskih Yarlıkov Russkim Mitropolitam, İzdatelystvo S. Peterburgskoğo Universiteta Yayınları , St. Petersburg 2004. 21 V. Grigoryev, O Dostovernosti Yarlıkov, Dannıh Hanami Zolotoy Ordı Russkomu Duhovenstvu, Moskova 1842. 22 M. Usmanov, Jalovannıye Aktı Djuçieva Ulusa XIV-XVI vv., Kazan 1979. 23 “Yarlık Canibeka Venitsianskim Kupçam Azova”, A. P. Grigoryev-V. P. Grigoryev, “Yarlık Canibeka Veneçianskim Kuptsam Azova ot 1347 Goda: Rekonstruktsiya Soderjaniya”,
10 ticaret alanındaki politikaları ve bu politikalarının Rus ticareti üzerindeki etkilerini ele aldığımız bölümlerde istifade ettik.
I. 5. Diğer Yarlıklar Hanların Rus mitropolitlerine ve Venedikli tüccarlara verdikleri yarlıkların yanı sıra Temir Kutluğ Han’ın Muhammed adlı şahsa (1397) 24 ve Toktamış Han’ın Bik-Hacı adlı şahsa (1381) 25 verdikleri tarhanlık yarlıkları ile Toktamış’ın Lehistan Kralı Yagaylo’ya (1393), 26 Uluğ-Muhammed Han’ın Osmanlı padişahı II. Murad’a (1428), 27 Mahmud Han’ın Fatih Sultan Mehmed’e (1466), 28 Ahmed Han’ın Fatih Sultan Mehmed’e (1477) 29 gönderdikleri bitikler 30 de mevcuttur.
Söz
konusu yarlıklar tezimizin konusuyla ilgili sadece dolaylı bilgiler içerse de, kaynakların sınırlı olduğu bu alanda konumuz açısından yine de büyük önem arz etmektedirler.
“Yarlık Berdibeka Venetsianskim Kuptsam Azova”, A. P. Grigoryev-V. P. Grigoryev, “Yarlık Berdibeka Venetsianskim Kuptsam Azova ot 1358 Goda: Rekonstruktsiya Soderjaniya”,
P. Grigoryev – V. P. Grigoryev, “Yarlık Uzbak Veneçianskim Hanam Azova: Rekonstruktsiya Soderjaniya”, İstoriyografiya i İstoçnikovedeniye İstoriyi Stran Aziyi i Afriki, S. 13, S. Petersburg 1990, s. 74-107. 24 “Yarlık Timur Kutluğa”, PSRL, III, Voskresenskaya Letopisy, Ryazan 1998, s. 525-527. 25 “Yarlık Toktamışa”, PSRL, III, Voskresenskaya Letopisy, Ryazan 1998, s. 527-529. 26 “Toktamış Han Yarlığı”, A. M. Özyetgin, Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi, TDK Yayınları, Ankara 1996, s. 135-136. 27 “Altın Ordu Hanı Uluğ-Muhammedden İkinci Murada Gönderilen Bitik”, A. N. Kurat, Topkapı Sarayı Müzeyi Arşivindeki Altın Ordu, Kırım ve Türkistan Hanlarına Ait Yarlık ve Bitikler, Burhaneddin Matbaası, İstanbul 1940, s. 6-36. 28 “Altın Ordu Hanı Mahmud Han Bin Muhammed Han Bin Timur Han’ın Fatih Sultan mehmed’e Bitiği”, A. N. Kurat, Topkapı Sarayı Müzeyi Arşivindeki Altın Ordu, Kırım ve Türkistan Hanlarına Ait Yarlık ve Bitikler, s. 37-45. 29 “Altın Ordu Hanı Ahmed İbni Muhammed İbni Timur Han’dan Fatih Sultan Mehmed’e Gönderilen Bitik”, A. N. Kurat, Topkapı Sarayı Müzeyi Arşivindeki Altın Ordu, Kırım ve Türkistan Hanlarına Ait Yarlık ve Bitikler, s. 46-60. 30 Orhun abidelerinde de “bitig” şeklinde kullanılır “bitik” tabiri, yazı, mektup, name manalarını ifade etmektedir. Yazı ve namelerin sonunda “yazıldı” yerine hep “bitildi” sözü, “yazıcı” yerine de “bitikci” tabiri kullanılmıştır. Altın Orda hanlarının Osmanlı sultanlarına gönderdikleri mektuplar yarlık değil, bitiktir. Yarlığın bir ferman şeklinde olması şart olduğu gibi, ayrıca yarlıklarda namenin “yarlık” olduğu da zikredilmektedir. Bitiklerde ise “bitik”, yada “biti” sözü olduğu gibi, bazılarında bu ad zikredilmemektedir. Daha geniş bilgi için bkz. A. N. Kurat, Topkapı Sarayı Müzeyi Arşivindeki Altın
11
II. 1. Polnoye Sobraniye Russkih Letopisey (Rus Kronikleri Külliyatı) Rus knezliklerinin Altın Orda’ya bağlı oldukları dönem de dâhil olmak üzere, Rus tarihinin en önemli temel kaynağı hiç şüphesiz Rus kronikleridir. Rus kronikleri; Rusların Hristiyanlığı kabul etmelerinden sonra Bizans ile yakınlaşmalarından sonra onlardan aldıkları yıllık yazma geleneği çerçevesinde, rahip veya keşişler tarafından manastırlarda kaleme alınmıştır. Yıllıkların en eski nüshaları muhafaza edilmemiş, ancak XIV. yüzyılda yazılan çeşitli redaksiyonları zamanımıza kadar gelmiştir. IX.- XVIII. yüzyıl Rus tarihini aydınlatan kronikler özellikle Rus knezliklerindeki gelişmelerle ilgili ayrıntılı bilgi vermektedirler.
XIII-XV. yüzyıllarda Rus knezlikleri, Altın Orda’ya bağlı oldukları için bu tarihte veya bundan sonra kaleme alınan kronikler, Altın Orda-Rus ilişkileri ile ilgili geniş bilgi içermektedirler. Tezimizde özellikle Rusların ortaya çıkışı, ilk devletlerini kurmaları, Moğol istilâsı, Altın Orda’nın Rus topraklarına yaptıkları seferler, knezlerin başkent Saray’a yaptıkları seyahatler gibi konular kaleme alınırken Rus kroniklerinden istifade edilmiştir. Daha çok siyasî gelişmeleri konu eden kroniklerin satır aralarından Rus knezliklerinin idarî, ekonomik ve sosyo-kültürel durumu ile ilgili bilgiler de çıkarmak mümkündür. Rus kronikleri, vergi adları, görevlilerin unvanları, çar ve yam gibi terimlerin Rusçada kullanılmaya başlanması gibi konuların tespitinde de yardımcı olmuştur. Ancak kronikçiler, olaylara duygusal yaklaşarak objektif yazıcılıktan uzak kalmışlardır. Kronikçilerin bu yaklaşımını özellikle Moğol istilâsı ve Altın Orda hanlarının Rus topraklarına yaptığı seferlerin anlatıldığı satırlarda görmek mümkündür. Dolayısıyla kroniklerdeki bilgileri diğer kaynaklarla karşılaştırarak kullanmakta fayda vardır.
12 Kronikler birçok araştırmaya konu olduğu gibi, 31 birçok kez farklı yayınevleri tarafından külliyat şeklinde de yayınlanmıştır. Çalışmamızda daha çok Altın Orda döneminde ve sonrasında kaleme alınan ve Altın Orda dönemini ayrıntılı anlatan kronikleri kullandık. Bu kroniklerin başında Voskresenskaya Letopisy, 32 Tverskaya Letopisy, 33 Ermolinskaya Letopisy, 34 Tipografskaya Letopisy, 35 İpatyevskaya Letopisy, 36 Lavrentyevskaya Letopisy, 37 Novgorodskaya Letopisy, 38 Nikonovskaya Letopisy 39 gibi kronikler gelmektedir.
ikinci kroniktir. 1542-1544 yılları arasında yazıldığı tahmin edilmektedir. 40 Bu
kroniğin bir nüshası, 1658 yılında Rakip Nikon tarafından Voskresesnskiy Novoiyerusalimskiy Manastırına bağışlandığı için, kroniğin adı Voskresenskaya olmuştur. Bu nüsha Rusya İlimler Akademisi Kütüphanesinde bulunmaktadır. 1075- 1541 yılları arasındaki olayları detaylı anlatan Voskresesnkaya Letopisy ilk kez 1793- 1794 yıllarında yayınlanmış, Rus Kronikleri Külliyatına 1856-1859 yıllarında dahil
31 Rus kronikleri birçok araştırmaya konu olmuştur. Bunların başlıcalareı şunlardır: A. A. Şahmatov, Obozreniye Russkih Letopisnıh Svodov XIV-XVI Vekov, Moskova-Leningrad 1938; M. D. Priselkov, İstoriya Russkoğo Letopisaniya XI-XV vekov, Leningrad 1940; A. N. Nasonov, İstoriya Russkoğo Letopisaniya XI-Naçala XVIII Vekov, Moskova 1969; Y. S. Lurye, Obşerusskiye Letopisi XIV-XV Vekov, Leningrad 1976; B. M. Kloss, Nikonovskiy Svod i Russkiye Letopisi XVI-XVII Vekov, Moskova 1980; M. G. Berejkov, Hronologiya Russkoğo Letopisaniya, Moskova 1963. 32 PSRL, II, Voskresenskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 1998; PSRL, III, Voskresenskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 1998. 33 PSRL, VI, Tverskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 2000.
34 PSRL, VII, Ermolinskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 2000. 35 PSRL, IX, Tipografskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkoc, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 2001.
36 PSRL, XI, İpatyevskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 2001. 37 PSRL, XII, Lavrentyevskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 2001. 38 PSRL, Novgorodskiye Letopisi, I-II, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 2002. 39 PSRL, IX, Nikonovskaya Letopisy, Yazıki Russkoy İstoriyi Yayınları, Moskova 2000. 40 Slovary Knijnikov i Knijnosti Drevney Rusi. Vtoraya Polovina XIV-XVI Vekov, II, Leningrad 1989, s. 40.
13 edilmiştir. 41 Tezimizde Rus tarihçisi A. İ. Tsepkov’un Ryazan’da 1998’de iki cilt hâlinde yayınladığı kroniği 42 kullandık.
Tver şehrinde kronikçilik yazımına ancak XIII. yüzyılın ikinci yarısında başlanmıştır. Bu tarihte (Altın Orda dönemi) Tver, Moskova ile birlikte Rus knezlikleri arasında ön plana çıkmış ve ekonomik olarak gelişmiştir. Tverskaya Letopisy, 1534 yılında kaleme alınmış ve ilk kez 1863 yılında yayınlanmıştır. 43
Kronik, başlangıçtan (dünyanın yaratılışından) 1499 yılına kadarki olayları içermektedir. Tezimizde Rus tarihçisi A. İ. Tsepkov’un Ryazan’da 2000’de yayınladığı kroniği 44 kullandık.
Rogojskiy Letopisets, XV. yüzyılda kaleme alınmış ve aynen Tveskaya Letopisy gibi, daha çok Tver Knezliği’ni ilgilendiren konuları içermektedir. Başlangıçtan (dünyanın yaratılışından) 1412 yılına kadarki olayları içeren bu kronik, Rogojskoye Mezarlığı’ndaki kütüphanede bulunmuş ve ilk kez 1922 yılında yayınlanmıştır. İçerik bakımından Tverskaya Letopisy ile benzediği için daha sonraki tarihlerde bu iki kronik birlikte yayınlanmaya başlanmıştır. 45 Tezimizde Rus tarihçisi A. İ. Tsepkov’un Ryazan’da 2000’de yayınladığı kroniği 46 kullandık. 41 PSRL, II, Voskresenskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 1998, s. 5-6. 42 PSRL, II, Voskresenskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 1998; PSRL, III, Voskresenskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 1998. 43 PSRL, VI, Tverskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 2000, s. 9. 44 PSRL, VI, Tverskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 2000. 45 PSRL, VI, Tverskaya Letopisy, s. 6. 46 PSRL, VI, Rogojskiy Letopisets - Tverskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 2000.
14
ünlü inşaat müttaahiti Vasiliy Dmitriyeviç Ermolin’den almaktadır. 852-1533 yılları arasındaki olayları içeren kroniğin Ermolin’in siparişi üzerine yazıldığı tahmin edilmektedir ki, kroniğin içerisinde de onun adına sıkça rastlanılmaktadır. Moskova Dinî Akademisi’nde saklanan Ermolinskaya Kroniği birçok kez yayınlanmıştır. 47
48
kullandık.
XV.
yüzyılın sonlarında - XVI. yüzyılın başlarında kaleme alınan Tipografskaya Kroniği, ilk kez 1784 yılında yayınlanmıştır. Tipografskaya Kroniği, başlangıçtan 1497 yılına kadarki olayları içermektedir. 49 Tezimizde Rus tarihçisi A. İ. Tsepkov’un Ryazan’da 2001’de yayınladığı kroniği 50 kullandık. II.1.f. İpatyevskaya Letopisy
İpatyevskaya Letopisy, Povesti Vremennıh Let adlı kronikten sonra günümüze ulaşan en eski Rus kroniği özelliği taşımaktadır. Başlangıçtan 1292 yılına kadarki olayları içeren bu kronik XIII. yüzyılın sonlarında – XIV. yüzyılın başlarında kaleme alınmıştır. Birçok kronik olduğu gibi, bu kronik de dünyaca ünlü Rus tarihçisi N. M. Karamzin tarafından bulunmuştur. Adını Kostroma şehrindeki
47 PSRL, VII, Ermolinskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 2000, s. 7-8. 48
Ryazan 2000. 49 PSRL, IX, Tipografskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkoc, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 200 s. 6-7.
50 PSRL, IX, Tipografskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 2000. 15 İpatyev Manastırı’ndan alan İpatyevskaya Letopisy’in bir başka özelliği de, diğer kroniklerle fazla benzer bilgiler içermemesidir. Bununla birlikte İpatyevskaya Kroniği, daha sonraki tarihlerde kaleme alınan kronikler için temel oluşturmuştur. Bu kronik, ilk kez 1843 yılında yayınlanmıştır. 51 Tezimizde Rus tarihçisi A. İ. Tsepkov’un Ryazan’da 2001’de yayınladığı kroniği 52 kullandık. II.1.g. Lavrentyevskaya Letopisy
Lavrentyevskaya Letopisy de en eski Rus kroniklerinin başında gelmektedir. Bu yıllık 1377 yılında Büyük Suzdal ve Nijegorod Knezi Dmitriy Konstantinoviç’in emri üzerine yaşlı bir kronikçiden rahip Lavrentyev tarafından istinsah edilmiştir. S. Petersburg’daki Merkez Kütüphanesi’nde saklanan bu yıllık başlangıçtan 1377 yılına kadarki olayları içermektedir. Bu yıllık ilk kez 1846 yılında yayınlanmıştır. 53
Tezimizde Rus tarihçisi A. İ. Tsepkov’un Ryazan’da 2001’de yayınladığı kroniği 54
kullandık.
II.1.h. Novgorodskiye Letopisi
Novgorod her ne kadar Altın Orda döneminde eski konumunu yitirse ve Moskova ve Tver gibi knezlikler ön plana çıksa da Novgorod, Rusya’nın gerek siyasî gerekse de kültürel hayatında önemli rol oynamaya devam etmiştir. Nitekim Novgorod’da kronik yazımı da hiçbir zaman durmamıştır. Çok sayıda nüsahsı bulunan Novgorod Kroniği’nin en kapsamlısı Arhivskiy (Malinovskiy) adını taşımaktadır. Dışişleri
51 PSRL, XI, İpatyevskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 2001, s. I-VII. 52
Ryazan 2001. 53 PSRL, XII, Lavrentyevskaya Letopisy, Yayına haz. A. İ. Çepkov, İzdatelystvo Aleksandriya Yayınları, Ryazan 2001, s. I-VIII. 54
Yayınları, Ryazan 2001.
16 bakanlığı Merkezî Arşivi’nde saklanan bu kroniğin XVI. yüzyılın sonlarında Novgorod’da daha önce yazılan kronikler esas alınarak kaleme alındığı tahmin edilmektedir. 55 Tezimizde Rus tarihçisi A. İ. Tsepkov’un Ryazan’da 2002’de yayınladığı kroniği 56 kullandık.
Download 3.07 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|