T. C. MİMar sinan güzel sanatlar üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih anabiLİm dali ortaçAĞ tariHİ programi
Download 3.07 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- ÖZET
- SUMMARY
- KISALTMALAR
- GİRİŞ
- I. Altın Orda Kaynakları I. 1. Ötemiş Hacı’nın Çengiz-nâme’si
|
XII
ÖZET
Çengiz Han ve oğullarının seferleri neticesinde Deşt-i Kıpçak, Kırım, İdil- Bulgar ve Kuzey Kafkaslar’da kurulan Altın Orda Devleti, yaklaşık üç asır boyunca (1223-1502) Rus knezliklerini hâkimiyeti altında tutmuştur. Bu süre zarfında kendi knezliklerinde hüküm sürebilmek için hanların onayını almak zorunda olan Rus knezleri, birçok kez hanların yanına seyahat etmiş, uzun süre onların yanlarında kalmış, hatta çocuklarını rehin olarak Orda’da bırakmışlardır. Hanlar, hâkimiyeti altına aldıkları Rus knezliklerinde nüfus sayımları yaptıktan sonra, nüfus sayım sonuçlarına göre Rus topraklarından vergi ve asker toplamışlardır. Rusların Altın Orda’ya olan bağlılıklarından biri de paralarında Altın Orda hanlarının adlarına yer vermelerdir.
Yaklaşık üç asır süren Altın Orda hâkimiyeti döneminde, Ruslar birçok alanda Altın Orda etkisinde kalmış, hatta bazı uygulama ve müesseseleri benimsemişlerdir. En başta, Moskova Rusya’sının birbirleriyle mücadele hâlinde olan diğer Rus knezliklerini kendi etrafında birleştirmesi ve Çarlık Rusyası’nın temellerini atması, Altın Orda hanları sayesinde mümkün olmuştur. Moskova Knezliğini gerek diğer Rus knezliklerine karşı gerekse de yabancı düşmana karşı koruyan Altın Orda hanları, aynı zamanda Rus topraklarını Latin ve Litvanya yayılmacılığına karşı desteklemiş ve böylece Rus topraklarının Katolikleşmesini engellemiştir. Bütün vergi ve yükümlülüklerden hanlar tarafından muaf tutulan Rus Ortodoks Kilisesi de, tarih boyunca en rahat dönemini Altın Orda döneminde yaşamıştır. Bu dönemde güçlenen Rus Ortodoks Kilisesi, Moskova Knezliğini destekleyerek ve halkı örgütleyerek Çarlık Rusyası’nın kurulmasına ve Hristiyanlığın bütün Rus topraklarında yayılmasına katkıda bulunmuştur.
Altın Orda döneminde Rus idarî yapısı ile başta knez ve boyarlar olmak üzere bütün sınıfların durumlarında değişiklikler olmuştur. Rus knezlikleri Altın Orda’da XIII
olduğu gibi, on, yüz, bin, tümen gibi birimlere ayrılmıştır. Altın Orda yıkıldıktan sonra Rus knezleri, sadece hanlar için kullandıkları “çar” unvanını değil, hanların bütün yetki ve hükümdarlık alametlerini de benimsemişlerdir. Büyük knezlerin etki ve yetkisi artarken, boyar, hizmetli knez, şehir ve köy halkının kneze olan bağlılıkları artmış ve hür toplum anlayışı sona ermiştir. Altın Orda’daki kurultayları örnek alarak benzer toplantılar düzenlemeye başlayan Ruslar ayrıca ordularını da Altın Orda ordusu örneğinde tanzim etmiş, Türk ve Moğol savaş taktiği ile silahlarını benimsemişlerdir.
Altın Ordalılar ile Rusların iç içe yaşamaları, aralarında evlilik yoluyla akrabalık bağlarının kurulmasını da sağlamıştır. Üst düzey evlilikler sonucunda birçok Tatar kökenli devlet adamı, Rus tarihinde önemli rol oynarken, halk arasındaki evlilikler de kültürel anlamdaki etkileşimi beraberinde getirmiştir. Altın Orda döneminde ileri sürülenin aksine Rus şehirleri gelişmiş, tarım faaliyetleri artmış, ticaret canlanmıştır. Diplomasi, hukuk ve postacılık alandaki etkilere I. Petro dönemine kadar rastlanılırken, dil ve edebiyat alandaki etkileri günümüzde de görmek mümkündür. Rusçanın sözvarlığında bulunan bugün çok sayıdaki Türkçe ve Moğolca kelimeler bu etkinin göstergeleridir.
Tatarlar.
XIV
SUMMARY The State of Golden Horde which was founded as a result of Cengiz Khan and his sons campaigns in Deşt-i Kıpçak, Kırım, Idil-Bulgar and North Caucasus brought the Russian Princedom under its power nearly three centuries (1223-1502). Russian princes had to take the permission of the Khans in order to rule in their own princedom. Therefore Russian princes travelled to khans and stayed with them for a long time. Moreover they put in pawn their children in Horde. After taking a census of the population in the Russian princedoms which they brought under their power, the khans gathered taxes and soldiers from Russian lands due to the results of the census of population. One of the adherences of Russians to Golden Horde is to give way to the names of khans in their money.
Under nearly three centuries of Golden Horde sovereignty, Russians were affected by Golden Horde in many fields, even they embraced some applications and establishments. First of all, Moscow-Russia's assembling of Russian princedoms which they struggle with each other and laying the foundation of Tsarist Russia were enabled with the help of Golden Horde khans. Golden Horde khans who defended the Moscow princedom to other Russian princedoms and the foreign enemy gave support to the Russian land against the expansionism of Latin and Lithuania. So it prevented the being catholic of Russian land. Russian Orthodox Church which is expanded from all the taxes and responsibilities by the khans lived the most peaceful period of its history. Growing stronger at this period, Russian Orthodox Church gave support the Moscow princedom and organized the public so it made a contribution to the foundation of Tsarist Russia and the expanding of Christianity at all the lands of Russia.
At the period of Golden Horde, there were changes at Russian administrative structure with all the states of classes ahead princes and boyars. Russian princedoms were divided into units of ten, hundred, thousand and division like the Golden Horde. XV After the fall of the Golden Horde, Russian princes embraced not only the appellation of 'the czar' which they used for the khans but also all the authority and the regency symptoms of the khans. With the ascending of the authority of the big princes; the adherence of the pigment retainer prince, the public of the city and the village to princes increased and independent community apprehension ended. Beginning arranging meetings following the general assemblies of Golden Horde, Russians arranged their armies in the sample of Golden Horde and embraced Turkish and Mongol the art of war and the guns.
Living together of Golden Horde and the Russians provided the foundation of relationships with marriage with each other. With the result of top level marriages many Tatar origin stateman played a great role in Russian history and the marriages of publics brought the interaction in cultural meaning. Against the claims in Golden Horde period Russian cities developed, agricultural activities increased and the business trade awakened. The effects in the fields of diplomacy, law and mailing were encountered to the period of Petro I., the effects in the fields of language and literature can be seen today. Many Russian and Mongol words which exists in the vocabulary of Russian are the indicators of this effect.
Key words: Golden Horde, Russian Princedom, Tsarit Russia, Mongols, Tatars.
XVI
KISALTMALAR a.g.e.
: adı geçen eser AÜEFAD
AÜSBFD
: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi bkz. :
bakınız c.
:
cilt çev.
: çeviren
DİA
: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi DDG :
Duhovnıye i Dogovornıye Gramotı Velikih i Udelynıh Knyazey XIV-XVI Vekov
[XIV-XVI Yüzyıllarda Büyük ve Bölgesel Knezlerin Vasiyetnameleri ve Aralarındaki
Anlaşmalar ] DTCFD : Ankara Üniversitesi Dil-Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi ed. : edited EI
: Encyclopaedia of Islam. haz.
: hazırlayan İA
: Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi İTED :
İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi İÜEFTD
: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi İÜEFY :
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları MSÜFEFD : Mimar Sinan Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi neşr.
: neşreden NART :Natsioanlnıy Arhiv Respubliki Tatarstan [Tataristan Cumhuriyeti Millî Arşivi
] RAN
: Rossiyskaya Akademiya Nauk [Rusya İlimler Akademisi] s.
: sayfa
S. :
Sayı PSRL
: Polnoye Sobraniye Russkih Letopisey [Rus Kronikleri Külliyatı ] (t.) : tarihsiz TD :
Türkoloji Dergisi
XVII
TDAD :
Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi TDAV :
Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı TDK
terc. :
tercüme TK
: Türk
Kültürü TKA
: Türk Kültürü Araştırmaları TKİD :
Türk Kültürü
İncelemeleri Dergisi TM
: Türkiyat Mecmuası TTK
: Türk Tarih Kurumu Yay. :
Yayınları
1
1826 yılında Rusya İlimler Akademisi, yerli ve yabancı tarihçilerden “Moğol hâkimiyetinin Rusya’ya etkileri” başlıklı bir konuda araştırma yapmalarını istemiş ve üç yıl içinde teslim edilen en iyi araştırmanın ödüle layık görüleceğini ilan etmiştir. 1829 tarihine kadar dikkate değer hiçbir çalışma sunulmamasından dolayı, 1832 yılında Rusya İlimler Akademisi daha önce ilan ettiği konuyu sınırlandırarak “Altın Orda Devleti Tarihi” araştırmaları ile ilgili yeni bir teklifte bulunmuştur. Ancak bu konuda da İlimler Akademisi bir netice alamamıştır. İlimler Akademisi’ne teslim edilen Alman tarihçi Josef Hammer-Purgstall’ın Geschichte der Golden Horde in
önemli tarihçilerinden oluşan hakemler kurulu tarafından beğenilmemiş ve kendisine ödül verilmemiştir. Bununla birlikte Hammer-Purgstall’ın bu çalışması, Altın Orda tarihi ile ilgili yapılan ilk çalışmalardan biri olması bakımında değer taşımaktadır.
Bu tarihten sonra, daha uzun bir süre Altın Orda Devleti Tarihi, müstakil çalışmalara konu olmamıştır. Çarlık Rusyası’nın Komünistler tarafından ele geçirilmesi ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin kurulmasıyla birlikte, Altın Orda Devleti Tarihi’nin araştırılması daha da zorlaşmıştır. Nitekim 1944 yılında Komünist Partisi, Altın Orda Devleti Tarihi’nin araştırılmasını yasaklamıştır. Bundan dolayı bu konu ancak yabancılar tarafından ya da yurtdışına kaçan Ruslar tarafından incelenmiştir. Bununla birlikte söz konusu çalışmalar daha çok siyasî tarih incelemeleri olup, Altın Orda Devleti’nin Rusya üzerindeki etkileri konusunda fazla bilgi içermemektedir. Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra özellikle Rusya Federasyonu’na bağlı Tataristan Cumhuriyeti’nde, Altın Orda tarihi ile ilgili çalışmaların sayısı artmış olsa da, Altın Orda’nın Rusya üzerindeki etkileri ile ilgili günümüze kadar müstakil bir çalışma yapılmamıştır. Tarihçiler bu konuyu gerek siyasî nedenlerden dolayı, gerekse kaynak yetersizliğinden dolayı araştırmaktan kaçınmışlardır. Bundan dolayıdır ki, Altın Orda Devleti tarihini araştıran tarihçiler, konuyu bir iki paragrafla geçiştirerek Altın Orda’nın Rusya üzerindeki olumlu ya da 2 olumsuz etkileri hakkındaki görüşlerini bildirmekle yetinmişlerdir. Altın Orda-Rus Knezlikleri Arasındaki İlişkiler ve Altın Orda’nın Rusya Üzerindeki Etkileri adlı tez konusu seçmemizdeki en önemli neden de bu alandaki boşluğu doldurmaktır.
Altın Orda’nın Rusya üzerindeki etkilerinin tespitinde, şimdiye kadar araştırılmamış bir konu olmasının yanı sıra başka zorlukların da olduğunu söylemek gerekir. Altın Orda öncesinde ve sonrasında da Rusların aynı coğrafyadaki Türk halklarıyla yakın irtibat içerisinde olmaları nedeniyle; hangi etkinin hangi döneme ait olduğu konusundaki tespiti zorlaştırmıştır. Bu zorlukları aşmak için tez çalışmamızda, en başta Altın Orda öncesi ve sonrasındaki iki farklı Rus devletini karşılaştırarak farklılıkları tespit etmeye çalıştık. Ardından ortaya çıkardığımız bu tespitleri, Altın Orda Devleti’nin siyasî, idarî ve sosyo-kültürel yapısıyla karşılaştırarak, etkileşim alanlarını ve etkileşim şekillerini ortaya koymaya çalıştık. Diğer taraftan burada tek bir etkileşim türünden de bahsetmek mümkün değildir. Hanların baskı kullanarak Rus topraklarında uyguladıkları değişikliklerin yanı sıra, Altın Orda’nın hâkimiyetinin dolaylı etkilerinden ve Rusların bizzat Altın Orda’nın çeşitli alanlardaki uygulamalarını gönüllü olarak benimsemelerinden ve örnek almalarında da söz etmek mümkündür. Tez çalışmamızda Rusya üzerindeki etkileri incelerken, bu boyutları da göz önünde tutmaya gayret ettik.
Tez çalışmamız, tarihten hukuka, askeriyeden dine, ekonomiden işletmeye, mimariden sanata, dilden edebiyata kadar uzanan geniş bir konu yelpazesini kapsamaktadır. Bu tezde ele alınan konu başlıklarının her biri, başlı başına derinlemesine araştırma gerektiren, müstakil çalışma konularıdır.
Bugün Altın Orda tarihine kaynaklık edecek orijinal tarih kaynakları günümüze ulaşmamıştır. Altın Orda devletinin siyasi, sosyo-kültürel ve ekonomik tarihini büyük ölçüde yabancı kaynaklara dayalı olarak biliyoruz. Altın Orda Tarihi ile ilgili birinci el kaynak olarak kabul ettiğimiz Rus kroniklerinin, Arap ve Fars kaynaklarının, seyahatnamelerin Altın Orda’nın idarî ve sosyo-kültürel hayatı ile ilgili içerdiği bilgiler son derece sınırlıdır. Bu nedenle tez çalışmamızda, ilgili bölümde kaynak azlığı nedeniyle bu konudaki değerlendirmelerimizde önemli 3 zorluklar yaşanmış ve konunun ayrıntılarına istediğimiz ölçüde girilememiştir. Bu konuda karşılaştığımız boşlukları; özellikle Altın Orda’nın bir Türk-İslam devleti olmasını da göz önünde tutarak, gerektiğinde diğer Türk devletlerindeki uygulamalara başvurarak konuyla ilgili bazı tespit ve tahminlerimizle doldurmaya çalıştık. Kaynak yokluğu nedeniyle karşılaştığımız bu zorluklara rağmen, tezimizin çerçevesini sınırlandırma yoluna gitmedik ve elimizdeki mevcut bilgiler çerçevesinde Altın Orda’nın Rus toprakları üzerinde yaptığı bütün alanlardaki etkilerine yer vermeye çalıştık. Altın Orda’nın Rusya üzerindeki etkileri konusuna genel bir perspektiften, bir bütün olarak bakma şansı veren tezimizin, bu konularda atılan ilk adım olacağı ve bu alanda çalışacak araştırmacılar için önemli kaynak malzemeler içerdiğini söylemek mümkündür. Altın Orda araştırmaları ile ilgili bu önemli malzemeler içinde, Türkiye’de daha önce yayımlanmamış ve araştırmalarda kullanılmamış, Altın Orda hanlarının Rus mitropolitlerine verdikleri yarlıklar sayılabilir. Tezimizde sözkonusu yarlıkların orijinalleriyle birlikte Türkçe çevirileri de verilmiş ve bu şekilde bu orijinal belgeler alan araştırmacılarının istifadesine sunulmuştur.
4
ANA KAYNAKLAR Altın Orda Devleti çok geniş topraklara yayılmasına ve Ortaçağ’ın en büyük Türk devletlerinden biri olmasına rağmen, Altın Orda Devleti’nin tarihini daha çok başta Rus kronikleri, Arap ve Fars elyazmaları, Ermeni ve Gürcü kronikleri, Batılı seyyahların seyahatnameleri gibi yabancı kaynaklardan öğrenmekteyiz. Her ne kadar Altın Orda Devleti’nde de çok sayıda tarih ve edebî eserin kaleme alındığı bilinse de 1
mitropolitlerine ve Venedikli tüccarlara verdikleri yarlıklar, hanların Rus knezlerine gönderdikleri mektuplar, Lehistan Kralı ile Osmanlı padişahlarına gönderdikleri bitikler, Edigey destanı, Kutb’un Husrev ve Şirin’i ve Ötemiş-Hacı’nın
konumuz Altın Orda-Rus İlişkileri ve Altın Orda’nın Rusya Üzerindeki Etkileri olduğu için, çalışmamız açısından Altın Orda kaynakları kadar Rus kaynakları da büyük önem arz etmektedir. Bu bağlamda Rus kroniklerinin yanı sıra, Rus knezleri arasında imzalanan anlaşmalar ve knezlerin vasiyetnameleri ön plana çıkmaktadır.
I. Altın Orda Kaynakları I. 1. Ötemiş Hacı’nın Çengiz-nâme’si Ötemiş Hacı’nın Çengiz-nâme’si, Altın Orda döneminden günümüze kalan en önemli yazılı kaynaklardan biridir. Bununla birlikte birçok tarihçinin, XVI. yüzyılda kaleme alınan “Çengiz-Name” adlı eserden, ancak ünlü şarkiyatçı V. P. Yudin
1 Bu çalışmalar için bkz. C. İzgi, “Canibek Han Devrinde (1342-1357) Altınordu Hanlığında Bilim Hayatı”, Divan, S. 2 (1996), s. 147-172. 5 tarafından, bu eser ekler ve açıklamalarla Rusçaya çevirilerek yayınlandıktan sonra haberi olmuştur. Yudin, bu kaynağı Kazak hanlıkları ile ilgili kaleme aldığı makaleler 2 için kullanmış ve daha sonra bu eseri Çağataycadan Rusçaya çevirmiştir. 3
Bununla birlikte Yudin’den önce bu eserden kısa da olsa V. V. Barthold ile Z. V. Togan 4 bahsetmişlerdir. Barthold, “Otçöt o Komandirovke v Turkestan” adlı makalesinde Hive Hanlığı’nda kaleme alınan bu eseri Altın Orda Tarihi için bir kaynak olarak gördüğünü, bu eserin İlybars Han’ın hizmetinde bulunan Ötemiş Hacı’nın İş-Sultan için kaleme aldığını yazmıştır. 5
Eserin müellifi Ötemiş Hacı ile ilgili kesin bilgiler mevcut değildir. Barthold, eseri inceledikten sonra Ötemiş Hacı’nın eğitimli biri olduğunu ve ele aldığı konularla ilgili dönemin yıllık ve diğer kayıtlara başvurduğunu yazmıştır. 6 Ötemiş
Hacı kendisi ise Çengiz Han’ın torunlarının hizmetinde bulunduğundan dolayı eski ve yeni hanların sarayında olup bitenlerden doğal olarak haberdar olduğunu belirtmiştir. Ötemiş Hacı, eserini kaleme alırken, yıllık ve diğer kayıtlara başvurduğunu, ancak bu kayıtlarda bütün olayların anlatılmadığını veya isimler konusunda eksikliklerin olduğunu yazmıştır. Eserden müellifin, bundan dolayı dönemin bilginlerinin bilgilerine başvurmak zorunda kaldığını öğreniyoruz. 7
İş-Sultan, hizmetinde bulunan ve Altın Orda uzmanı olarak tanınan Ötemiş Hacı’dan hanedanlığın tarihini kaleme almasını istemiştir. Ötemiş Hacı’nın eserinden, İş-Sultan’ın Cuci Han’ın varislerinin kendi tarihine kadarki hâkimiyet tarihlerini öğrenmek istediğini anlıyoruz. 8 Nitekim Çengiz-nâme, Batu Han’dan 2 V. P. Yudin, “Ordı: Belaya, Sinyaya, Seraya, Zolotaya...”, Kazahstan, Srednyaya i Tsentralynaya Aziya v XVI-XVIII Vekah, Alma-Ata 1983; V. P. Yudin, “Perehod Vlasti k Plemennım Biyam i Neizvestnoy Dinastiyi Tukatimuridov v Kazahskih Stepyah v XIV. Veke”, Ötemiş Hacı, Çengiz- Name, çev. V. P. Yudin, Alma-Atı, 1992, s. 57-75; V. P. Yudin, “Neizvestnaya Versiya Gibeli Urus Hana”, Ötemiş Hacı, Çengiz-Name, s. 76-82; . V. P. Yudin, “O Stroitelystve Mavzoleya Kıyata Cir- Kutlu Na Sırdarye v XIV. Veke v Svyazi s İstoriyey Daşt-i Kıpçaka”, Ötemiş Hacı, Çengiz-Name, s. 83-86.
3 Ötemiş Hacı, Çengiz-Name, çev. V. P. Yudin, Alma-Atı, 1992. 4 Z. V. Togan, “Vostoçnıye Rukopisi v Ferganskoy Oblasti”, ZVORAO, XXII/2, 1915, s. 320. 5 V. V. Barthold, “Otcöt o Komandirovke v Turkestan”, Soçineniya, VIII, Moskova 1973, s. 164. 6 V. V. Barthold, a.g.e., s. 165. 7 Ötemiş Hacı, Çengiz-Name, s. 90. 8 Ötemiş Hacı, Çengiz-Name, s. 90-91. 6 başlayarak Toktamış Han dönemine kadarki olaylarla ilgili önemli bilgiler içermektedir.
Çengiz-nâme’nin temelini sözlü ifade ve rivayetlere dayalı bilgiler oluşturmaktadır. Eserin, rivayetlere dayanmasına rağmen bilgilerin güvenilebilir olduğunu söylemek mümkündür. Nitekim, Ötemiş Hacı kendisi de eserinde konuları iyi bilen insanlardan dinlediğini ve bu bilgileri karşılaştırarak uygun olanları hafızasına kaydettiğini, şüpheli bilgileri ise attığını yazmıştır. 9
Ötemiş Hacı’nın eserinde anlattığı olayların gerçekleştiği yerleri bizzat gidip görmesi, müellifin işi ne kadar ciddiye aldığını göstermektedir. Yine Ötemiş Hacı bazı olayları anlatırken Harezm’de bir yıl hüküm süren İş-Sultan’ın büyük kardeşi Dost-Sultan’ın defterine dayanmıştır. Eserin içeriğinden de anlaşılacağı üzere, Ötemiş Hacı özellikle bilgilerin güvenilirliğinden dolayı bazı olaylar üzerinde ayrıntılı olarak durmaktadır. Şeyban Han’ın askerî faaliyetleri, İslamiyet’in Altın Orda’da yayılması, Berdibek Han zamanı ve sonrasında karışıklıkların ortaya çıkması gibi konular bunların başlıcalarıdır. Ötemiş Hacı’nın Çengiz-nâme’si daha birçok konuda Altın Orda Devleti Tarihi’ne ışık tutmaktadır.
geçirmesini anlatan bölümle sona ermektedir. Toktamış Han’ın hâkimiyeti, XIV. yüzyılın sonlarına denk geldiğinden, müellifin ise eseri kendi dönemine kadar götürmesi muhtemel olduğundan dolayı Yudin tarafından yayınlanan eserin eksik olduğu anlaşılmaktadır. 10 Barthold, eserin tam nüshasının bulunmasının son derece önemli olduğunu yazmıştır. 11 Nitekim, Z. V. Togan 1913 yılında Orenburg şehrinde bu eserin tam nüshasını bulmuştur. M. Kafalı’nın, Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri adlı eserinde 12 bu eserin tam nüshasını kullandığı anlaşılmaktadır. 1970’li yıllarda V. P. Yudin, bu nüshanın İstanbul’da Z. V. Togan’da olduğu
9 Ötemiş Hacı, Çengiz-Name, s. 90. 10 D. J. Kasımova, “Çingiz-Name Utemiş Hacı Kak Etnokulyturologiçeskiy İstoçnik”, Shygys Kazakhstan, I, 2005, s. 203. 11 V. V. Barthold, a.g.e., s. 166. 12 M. Kafalı, Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1976.
7 bilgisini almıştır. Bu nüshayı elde etme çabaları bir sonuç vermemiş ve çalışmasını Özbekistan nüshası üzerinde yapmıştır. Yudin, Özbekistan’daki nüshanın Rusça çevirisini ve transkripsiyonunu yapmıştır. Dr. M. H. Abuseyitova metnin Rusça çevirisini açıklama ve dipnotlarla zenginleştirmiştir. V. P. Yudina’nın eşi Y. G. Baranova ise önsöz yazmış ve eserin yayına hazırlanmasında yardımcı olmuştur. Yine başredaktör B. A. Ahmedov, “Redaktörden Notlar” ve R. B. Suleymanov da “sonuç” bölümleriyle eserin Rusça çevirisine katkıda bulunmuşlardır.
kaynağa özellikle Altın Orda-Rus ilişkilerini etkileyen Altın Orda’daki gelişmelerden bahsettiğimiz bölümlerde başvurduk.
Download 3.07 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|