T o s h k e n t m o L iy a I n s t I t u t I
Ijodni ifoda etish usullari
Download 40.61 Kb. Pdf ko'rish
|
Ijodni ifoda etish usullari Bilishda em pirik va nazariy bosqichlar ham e ’tiro f etiladi. Empirik yoki tajribaviy uslub ham bilish uchun m uhim ahamiyatga ega. Tajribaga ega b o ‘lib, narsa va hodisalar tahlil qilinganda olingan m a ’lum otlar ishonarli b o ‘ladi. Bunda sezgilarning ta ’siri kuchli b o ia d i. Sezgilar bergan m a’lum otlarni m antiqiy tahlil qilish bilan bilimga ega bo'linadi. Tajriba orqali olingan bilim hayotiydir. Bu bilim ni inson fan, am aliy faoliyatda ko‘proq tatbiq etadi va qollaydi. Bilimda o ‘tkazilgan tajribani o ‘ta m ubolag‘alashtirib ham b o ‘lmaydi. U nga ham ehtiyotkorlik bilan yondashish zarur, Bilishning boshqa usullari aham iyatini pasaytirmagan holda ularning h ar biridan o ‘z o ‘rnida foydalanish zarur. Jum ladan, bilishda biryoqlam alikdan uzoqlashgan holda nazariy tafakkurni ham e 'tiro f etish kerak. Ana shunda ijod o'zining to ‘laqonliligiga erishadi. Nazariya deganda, u yoki bu voqelikning u yoki bu sohasini inson tafakkurida umumlashgan holda ifodalanishiga tushuniladi. N azariya falsafiy m a’noda keng va to r m a’nolarda ishlatiladi. Keng m a’noda olganda u kishilarning am aliy faoliyatidan farqli o ‘laroq um um an, fan, bilim dem akdir. N azariya am aliy faoliyat asosida paydo b o ‘ladi. Nazariya tajribani umumlashtiribgina qolmasdan, narsa va hodisalarning 1 O.Fayzullayev. Falsafa va fanlar metodologiyasi. Т., 2006 у. 26-28 betlar. 84 yangi tom onlarini aloqa va bogianishlarini ochib beradi. Shu bilan bir qatorda tom onlarni, aloqa va bog‘lanishlarni am aliyotda ijod qilishga ko‘maklashadi. Tor ma’noda esa, nazariya deb qat’iy muayyan shaklga ega bo‘lgan kundalik bilim tushuniladi. Ijodkor biron -bir narsa va hodisani bilishda uning tashqi tom onini tahlil qilishdan boshlaydi. U ning m a ’lum xossa va xususiyatlarining tamoyillarini o ‘zida qayd qiladi. So'ngra ijod qiluvchi n a r s a va hodisaning (obyektning) m ohiyatiga chuqurroq yondasha boshlaydi. Obyektga taalluqli qonunlarni ochib oladi, qonunlarning xossalarini izohlaydi. O byektning ayrim tom onlari haqidagi bilim larni b irb u tu n , yaxlit tizim sifatida shakllantiriladi. Shu y o i bilan hosil qilinadigan m ukam m al, h arto m o n lam a ch u q u r bilim ichki m antiqiy tuzilishga ega b o ig a n nazariyadir. Barcha fan nazariyalardan iborat. Masalan: hozirgi zam o n fizikasi k v an tlar nazariyasi, nisbiylik nazariyasi, elem entar zarralar nazariyasi va boshqa nazariyalardan tashkil topgan. T a ’kidlash lozim ki, olam narsa va hodisalari haqidagi nazariyalarning o ‘zi ham nazariyaga taalluqli b o iish i mumkin. Bunday holda bu jarayon m etanazariya deb ataladi. Amaliy faoliyatda nazariyalarni bir-biridan farq qilishi m uhim aham iyatga ega. H ar qanday nazariya qanchalik haqiqat b o im a sin , obyekt haqida to i a , uzil-kesil, m utlaq tugallangan bilim ni bera olmaydi. Taraqqiy etib borayotgan bilim yangi dalillarni, qoidalarni ochib beraveradi. Bu dalil va qoidalam ing m ohiyati, m azm uni eski nazariyaga mos kelmasdan uning doirasiga sig‘maydi. Natijada, nazariyani o ‘zgartirishni yoki yangi nazariya yaratishni talab etadi. Bir nazariyani ikkinchi nazariyaga o ‘tishi bilish nazariyasining qonuniyath hodisasidir. Albatta, bu jarayonda eski nazariyaning m a ’lum b irjih atlari yangi nazariyada saqlanib qolishini ham unutm aslik lozim. Izlanuvchi yoki ijodkor ularni inobatga olganda, faoliyati unum li b o ia d i. Ilmiy ijodda tavsif etish (xarakterlash) m uhim aham iyatga ega. M a iu m k i, h a r b ir narsa yoki hodisa o ‘zining tuzilish m azm un, ichki va tashqi faoliyati, b o g ian ish i, o ‘zaro munosabatlariga ega. Ana shu tom onlarni tavsiflash uchun ham bilim kerak. Tadqiqotchi o ‘z obyekti haqida bilimga ega b o im a sa , u izlanishi jarayonida boshi berk k o lchaga kirib qolishi m um kin. D em ak, tadqiqotchi o'zining obyekti haqida m a ’lum bir tasavvurga ega b o ig a n d ag in a uni tavsiflay oladi. Tavsiflashda biryoqlamalikdan uzoqlashish zarur. Narsa yoki hodisaga 85 turli tomondan yondashib, u haqida batafsil bilimga ega bo‘lishini ta’minlash tavsif etishdir. Masalan: biror kishining faoliyatini tavsiflash u ch u n , uni qayerda, qanday oilada tug'ilganligi, kasbi kori, bilim darajasi, oilaviy holati, tevarak-atrofga bo'lgan m unosabati, jam iyatga bo'lgan qarashlari, siyosiy m unosabatlarda o'zini tutishi, qiziquvchan- ligi va boshqa tom onlarini m ukam m al bilish kerak. Ushbu xislatlaming hisobga olinishi natijasida o ‘sha kishiga nisbatan to ‘laroq tavsif beriladi. D em ak, tavsiflashda dialektik yondashish yaxshi natijalarni beradi. Dialektik yondashishda narsa va hodisalarning holatiga yaqindan kirib boriladi. Bunday qilish tavsiflash jarayonida xatolardan saqlab qoladi. Bniiy ijodda tushuntirish uslubi ham zaruriy holatdir. O byektni tushuntirish uchun shu obyektni ijodkor o ‘z tafakkurida qayta ishlagan b o ‘lishi kerak. A n iq rog ‘i m u kam m al bilim ga ega b o ‘lishi lozim . T u sh u n tirish va tu sh u n ish inson faoliyatining ajralm as qism idir. Tushuntirish va tushunish b o ‘lm aganida edi, rivojlanish ham b o ‘lmas edi. Tushuntirish deganda, narsa va hodisalarning mohiyatini ochib berish, ular to‘g‘risida tinglovchiga bilim berish tushuniladi. Tushunish esa, tushuntirish natijasida hissiy qabul qilingan bilimlar yig‘indisidir. Tushuntirish va tushunish ilmiy ijodning m uhim to m onlarini tashkil qiladi. Tushuntirishda ham turli bosqichlar mavjud: 1. Obyekt haqida boshlang'ich bilimga ega b o ‘lish; , 2. Tushuntirish uchun zaru r b o 'lgan shart —sharoitlar zarurligi; 3. Obyektni asoslash uchun m oddiy va m a’naviy dalil va boshqalar. Tushuntirish va tushunish dialektik munosabatda bo‘lib, ikkala holat mavjud boMmasa ijod to ‘g ‘risida so 'z yuritish m um kin emas. C hunki bular ijodning ikki tom onidir. Biror obyektni tushuntirish bir yoki b ir necha m arta bo'lishi m um kin. Bu subyektning holatiga, zehniga, qabul qilish hissiyotiga ham bog‘liq. Shaxs tushunm agan jarayonni tu sh un ish uch un tu rli vositalardan foydalanishga harakat qiladi. V ositalaresa grafiklar, videofilm lar, tajribalar, modellar, ko'rgazm ali qurollar b o ‘lishi m um kin. T ushuntirish va tushunishda takrorlash m uhim aham iyatga ega. Takrorlash izlanuvchi shaxsning esda tutish qobiliyatini chiniqtiradi, olayotgan bilimini mustahkamlaydi. D em ak, tushuntirish va tushunish ijodiy faoliyatning m uhim tom onlaridir. Ayniqsa, bu jarayonlar iqtisodiy tadqiqotlarda m uhim aham iyatga ega. Sababi iqtisodiy obyektni tushunish k o'p omillarga bog'liq. Bu om illar 86 insonning turli faoliyatlaridir. Iqtisodiyot sohasidan izlanish olib borayotgan ijodkor obyektni tadqiq qilishda uni jam oa, jamiyat uchun z a ru r yoki z a ru r em asligini tasdiqlay d igan yoki inkor etadigan dalillarga ega b o ‘lishi kerak. Bu dalillarni izlanuvchining o ‘zi yaxshi tushunm asa uni tushuntirish qiyin b o ‘ladi. Iqtisodiy tadqiqotchining bilim darajasi m uam m oni tushunishi bilan bog‘liq. Tadqiqot natijasida erishilgan yangilik qo n u n va qarorlar qabul qilish uchun asosdir. Shu sababli h am iqtisodiy sohada tu sh u n tirish va tu sh u n ish m uhim ahamiyatga ega. Ilmiy ijodda induksiya va deduksiya usullaridan ham foydalaniladi. Induksiya - juz’iylikdan umumiylikka qarab borish jarayonini o ‘zida mujassamlashtirgan tushuncha. Induksiya ijod sohasida ham amal qiladi. U n d a obyekt haqida xulosa chiqariladi. Induktiv xulosa chiqarishda bilimning xususiy muhokam alaridan um um iy qoidalariga qarab harakat qilinadi. T o ‘liq va n o to ‘liq induksiya mavjud b o ‘lib, to'liq induksiyada b ir tu rk u m d a g i o b y e k tla r h a q id a u m u m a n sh u tu rk u m d a g i obyektlam ing ham m asini qam rab olish asosida xulosa hosil qilinadi. NotoMiq induksiyada esa obyektlam ing b a ’zilarini qarab chiqishga asoslanib xulosalar chiqariladi, ya'ni bunda obyektning asosiy belgilari, aloqa va m unosabatlari tahlil qilinib xulosalar olinadi. To'liq induksiya amaliyotda kamroq qo‘llanilsa, noto‘liq induksiya kengroq foydalaniladi. A m m o n o to iiq induksiyada to ‘Ia m a’lum ot olib bo'lmaydi. Shu sababli ikkala jihatni bir-biridan ajratib b o ‘lmaydi. Ushbu usullami fan tarixida ish lab c h iq ish d a A rastu , F .B e k o n , R .D e k a rt, Dj. S. M ill va boshqalarning o ‘rni katta b o ‘lgan. Induksiya usuli ham m a fanlarda q o ‘llaniladi. Masalan: induktiv y o ‘l bilan rus olimi D .I.M endeleyev kimyoviy elem entlam ing davriy tizim i qonunini kashf etgan. Induksiya deduksiya bilan bog‘langan. Deduksiya umumiy xulosa chiqarish ma’nosini beradi, ya’ni xulosalar umumiyUkdan juz’iylikka tomon boradi. Bu deduksiyaning asosiy tamoyilidir. Masalan: “ham m a m etallar elektr o ‘tkazuvchilardir” degan xulosalar um um iy xulosalar b o is a , tem ir o ‘tkazuvchi, deyilganda u xususiydir. D eduksiyada isbot yoki asoslardan natija chiqarish tu sh u n iladi. Bunda xulosa m an tiq iy qonunlarga suyangan h olda chiqarilganligi sababli u ishonchli b o ‘ladi. Aniqroq aytilganda, deduktiv xulosa hukmlar yigindisidan iboratdir. Ushbu uslub bilimning m a’lum 87 sohasida daliliy ashyoni to 'p la n g a n d a n s o ‘ng m azk ur m aterialni (ashyoni) ch u q u rro q o'rganish, uni tizim lashtirish, b u tu n natijalarini jiddiy su r’atda xulosa qilib chiqarish va shu kabi vazifalarni bajarish m aqsadida q o ‘llaniladi. Endilikda deduktiv uslub turli shakllarda, asosan aksiom atik, gipo teza-deduktiv usullar shaklida qo'llaniladi. Mavjud daliliy ashyodan deduktiv nazariyalar yaratiladi. N azariya chiqarishda b o sh lang 'ich qo idalar m ajm uyi tanlab olinadi va ulardan fan qonun- qoidalaridan foydalanish yo‘li bilan qolgan b u tu n bilim xulosa qilib ch iq arila d i. XX asrn in g bo sh larig ach a ded u k siy a yo rdam i bilan m atem atika va m antiq nazariyalari tuzilgan b o is a , hozirgi paytda fizika, biologiya, lingvistika, sotsiologiya, pedagogika, psixologiya, iqtisodiyot va b o sh q a fa n la rn in g nazariy alari h a m ishlab ch iq ilish i u ch u n q o ‘llanilishiga harakat qilinmoqda. Xususiy xulosalardan um um iy xulosalarga o ‘tish abstraksiyasiz b o ‘lm aydi. U m um iy q on u nlardan foydalanish u ch u n esa abstrak- siyadan aniq b o ‘lgan holatga o ‘tish lozim. Umumiy fikrdan, qonundan xususiy qonunlarni mantiqiy ravishda keltirib chiqarish, kashf etish, ijod qilish deduksiyaning asosiy vazifasidir. O 'z vaqtida buyuk allom a al- X orazm iy h a r xil xususiy hollardan induksiya y o ‘li bilan o ‘zining “ uch kvadratli” tenglam asini tuzgan. Induksiya va deduksiya o'zaro bog‘lanish m unosabatida b o ig a n d a ijod ravnaq topadi. Hozirgi paytda induksiya va deduksiya usullari fan va texnikada, iqtisodiyotda keng q o ‘llanilm oqda va turli nazariyalarni ishlab chiqishda q o ‘l kelmoqda. Ilmiy tadqiqot olib borishda analiz va sintez usullari ham qo‘llaniladi. Analiz va sintez ma’lum qismlar bilan bir butun orasidagi aloqa va munosabatlar, xususiyatlarni aniqlash y o ‘li bilan bilim beradigan jarayonlardir. A nalizda butun tizim m oddiy yoki fikran qismlarga ajratiladi. Analiz butunni bilishning asosiy va zaruriy bosqichidir. Analiz va sintezlash jarayoni insonlarning nazariy, am aliy faoliyatlaridan kelib chiqqan va takom illasha borgan. Insonlar o ‘z tafakkuri orqali turli sohalam i analiz va sintez qilib keyinchalik kundalik ehtiyojidan olingan natijalarni hayotga tatbiq etganlar. Avval butu n n i qismlarga ajratib, so‘ng bu qism lam i bir-biriga qo 'sh ib b u tu n n i yaratganlar. Qismlar aw al alohida — alohida bo‘laklarga bo‘linib o ‘rganiladi va xulosalar chiqariladi. Bu xulosalar butun uchun sintezdir. Ilmiy ijodda analizning o ‘zi yakka holda natija bermaydi. Shu sababli sintezga murojaat qilinadi. O 'z navbatida, sintez ham shunday tavsifga cgadir. Murakkab tizim li obyekt o 'z bo'laklari yig'indisidan iborat bo'lm aganda uni tafakkurda o'zaro aloqadorlikni to'laligicha qaytadan hosil qilish uchun sin tezd an foydalaniladi. D em ak , sintez va analiz uslublari biri ikkinchisini taqozo etadi. Aynan sintez yo'li bilan inson o'z tafakkuri orqali ko'plab aniqliklar va m unosabatlam i aniqlaydi, yaxlitlikni keltirib chiqaradi. Sintez butunlikni ta ’minlaydi. Analiz va sintez ijodning atigi bir-birini to'ldiruvchi, bir-biri ketidan boruvchi to r jarayon emas. A naliz va sintez ijodning h ar bir bosqichida obyekt aloqadorligini ham ifodalaydi. A naliz sintezsiz sam arasizdir. Binobarin, analiz qilinganda ijodkor narsaning bo'laklariga to ‘la tushunib yetadi. Shunday b o 'lsa-d a, sintezga m urojaat qiladi. Sintez obyektning birikuvini qay holatda borishini tushunishga yordam beradi. D em ak, analizsiz sintez, sintezsiz analiz bo'lishi m um kin emas. Aks holda ijod jarayoni ham to 'liq bo'lm aydi. Analizning asosiy vazifasi m urakkab tizimli butunni, unsurlarini, sifatini o'rg anish dan iborat. C hunki butunning mohiyati b o 'lak lar orqali ochib beriladi. N arsalarni, obyektlarni tavsif qilish analizga bog'liq. M asalan, iqtisodiy sohalam i analiz qilish ishlab chiqarish jarayonining taraqqiy etishiga imkon yaratadi yoki aksincha, ishlab chiqarish usulini bilish uchun, aw alo , ishlab chiqarish kuchla- rini, ishlab chiqarish m unosabatlarini, tak lif va talablarni yakka- yakka analiz qilish lozim. Bu holatlar tafakkur orqali amalga oshadi. Zero, tafakkur ijod jarayonining o'zagidir. Analiz va sintez qotib qolgan jarayonlar emas. Ular ta ’sirida ham yangi fikrlar ijod nam unalari kelib chiqadi. M asalan, fan taraqqiyotini analiz qilish natijasida yangi fanlar paydo bo'ladi va rivojlanadi. U lar esa falsafiy sintez qilinadi. M urakkab tizim larni birdaniga bilib bo'lm aydi. Ularni tashkil qilgan birlashm alar a lo h id a-alo h id a o'rg an ilib, so'n g butunligicha ham o'rganiladi. Ilmiy ijod qiyoslash usulidan ham foydalanishni taqozo etadi. Q iyoslash tadqiq qilinayotgan narsa va hodisalar o ‘rtasidagi o ‘xshashlik va tafovutlarni bilishga, ularning aloqa va munosabatlarini aniqlashga yordam beradigan bilish usulidir. Qiyoslashning ikki turi mavjud: 1. A loqador bo'lm agan obyektlarni qiyoslash; 2. A loqador bo'lgan obyektlarni qiyoslash. 89 Ushbu usullar yordam ida ladqiqotchi o ‘z tadqiqoti jarayonida yangi xulosa va m ulohazalam i beradi. Yangi ilmga ega b o iad i. Bu uslub analiz uslubi bilan aloqa va m unosabatdadir. U larbiri ikkinchisini to ‘ldirishga yordam beradi. Ilm iy ijodda abstraksiyadan ham foydalaniladi. Abstraksiya deb, ko‘p qirrali obyektlaming har birini yakka-yakka holda emas, balki ma’lum bir qismi haqida umumiy fikr yuritishga aytiladi. (Abstraksiya - u z o q la s h u v , m a v h u m lik ) . A b stra k s iy a d a m a n b a n in g b a ’zi x u su siy atlari va b o g ‘la n ish la ri fik ran a jra tilad i. U n in g bo sh q a xususiyatlari va bog‘lanish ham da munosabatlari nazardan soqit qilinadi. B uning ta ’sirida paydo b o ‘lgan tush u n ch a, ta sa w u r abstraksiyadir. Abstraksiyada narsa aniq holda bilinm aydi, m avhum holda inson ko‘z o ‘ngida gavdalantiriladi. M asalan, kundalik hayotda uchraydigan hodisalar, o ‘rikning pishishi, sam olyot uchishi, quyoshning k o ‘rinishi aniqdir, lekin bu lar doim iy harakatni bildiradi. Aslida bu jarayonlar abstraksiyadan dalolat beradi. Shuni unutm aslik kerakki, abstraksiya an iq narsalar u ch u n um um iy b o ‘lgan belgilarni ajratib k o ‘rsatish im konini beradi. U nda predm etdan uzoqlashib, chetlab o‘tish nam oyon b o is a -d a , aslida ularning m ohiyati m azm uniga kirib borishiga sharoit yaratiladi. Abstraksiya h a r xil q o ‘shim cha ta ’sirlardan yiroqlashgan holda, obyektlam ing asosiy m uhim xususiyatlarini ajratib olib, sof holda qarab chiqish va shunga asosan ularning rivojlanish qonuniyatlarini aniqlash im konini beradi. Insonlarning am aliy faoliyati qanchalik m urakkablashib borgani sari, ularning abstraksiyalash qobiliyatlari ham taraq qiy etib, takom illashib boradi. A m aliy ehtiyojlar oxir- oqibatda turli fanlar bilan birga abstraksiyalarni vujudga keltirib, obyektlam ing ko ‘plab xususiyatlaridan qaysi birini ajratib k o ‘rsatishini aniqlab beradi. Binobarin, jonli mushohadadan nazariy jihatlarga o ‘tish aniqlikdan abstraksiyaga o ‘tish demakdir. Ijod bu b ilan oxiriga yetm aydi, albatta. A niqlikdan abstraktlikka o ‘tish ham zarur. D em ak, abstraksiya insonning, ijodkom ing ongi tafakkuri bilan bog‘langan. Insonsiz abstraksiya, abstraksiyasiz inson b o ‘lishi m um kin emas. T akidlaganim izdek, abstraktlashtirish obyektlarni m ukam m al bilishda fikriy jihatdan k o ‘maklashadi. M asalan, iqtisodiy nazariya ham turli tu shu nch a va qo n un lardan tashkil topadi. Bozor, pul, qiym at, tovar, ishlab chiqarish usuli, bozor m unosabati. qo 'shim ch a qiym at, 90 raq o b at, daro m a d , ishlab ch iq aru v ch i k uchlar, ishlab chiqarish m u n o s a b a tla ri k a b i tu s h u n c h a la r a b s tra k s iy a la s h h o la tin in g m ahsulidir. Abstraktlash jarayoni m antiq va m atem atika da ustuvor xarakterdadir. D em ak, abstraktlashtirish orqali ham bilimga ega b o iin a d i. Bu jarayon, ya’ni abstraktlashtirish ideallashtirishning bir turidir, yoki ak sin c h a . Bu s o h a la r b ir-b iri b ila n c h a m b a rc h a s b o g ia n g a n . Ideallashtirishda obyektning moddiylik jihatlarini inkor etib, xayoliy bir narsa yoki hodisani topishga qaratilgan jarayon tushuniladi. Ideya so ‘zi lotincha so‘z b o iib , o ‘zbek tilida “g ‘oya” b o is a , ideallashtirish deganda, um um an g‘oyalashtirishni tushunm aslik kerak. Ideallashtirish va abstraktlashtirish o'rtasida um um iylik ham da tafovut ham bor. Ikkala sohada ham maqsadni bajarishda sohadan uzoq turib ish yuritiladi. A m m o ulam ing sohadan uzoq turishlik xossasi b ir xil emas. D em ak, narsa va hodisadan um um an uzoq turish, bu ideallash tirishning yuqori nuqtasidir. A bstraktlashtirishda birinchi, ikkinchi, u c h in c h i kabi d arajalar b o ia d i. A bstraksiya y o rdam ida olingan m ukam m allik natijasi ideallashtirishdir. Binobarin, ideailashtirish deb, tabiat va jamiyatdagi narsa yoki hodisani o ‘rganishda uning barcha xususiyatlarini o ‘rganib emas, balki faqat kerakli bir xususiyati orqali o ‘rganish mumkin ekanligini tushunmoqlikka aytiladi. Ideallashtirish o ‘rinsiz b o is a , turli xatoliklarga olib kelishi m um kin. Ayniqsa, tarix voqealarini ideallashtirish bunga misol b o ia d i. Tarixiy voqealam i qanday b o ig a n b o is a , shundayligicha tushuntirish lozim. Aks holda n o to ‘g ‘ri, yolg‘on xulosalarga olib keladi va ijod ham da ijodkorni chalkashtiradi. Ilm iy ijodda analogiya (o'xshashlik) uslubidan ham foydalaniladi. A nalogiya bu - o ‘xshashlik, m oslik m a ’nolarini beradi. Demak, analogiya narsa va hodisalar o ‘rtasida biron-bir jihatdan o ‘xshashlikni ko‘rsatuvchi jarayondir. N arsa va hodisalami tadqiq qilishning m a iu m b ir usuli bilim ni kengaytirish vositasi ham dir. Narsa va hodisalardagi ma’lum bir boshqa belgilar bilan o ‘xshashligini bilgach, biz ulaming boshqa belgilar bilan ham o ‘xshashligi haqida xulosa chiqara olamiz. Bunday xulosa chiqarish o ‘xshashlik bo‘yicha xulosa chiqarish, deyiladi. Bu esa, o ‘z navbatida, bir narsa yoki hodisa haqida olingan bilim larni boshqa narsa yoki hodisaga oikazishga imkon beradi. Ijod, bilimni bunday 91 ko'chirish ko‘pincha chtimollikka asoslangan holda qisman to'g'ri bo‘lib chiqadi. C hunki narsa va hodisalar o'rtasid a o ‘xshashlik to'liq emas. M utlaq o ‘xshashlik y o ‘qdir. H ech b o'lm aganda h ar bir narsa yoki hodisa m akon va vaqtda joy olib harakat qilishida farq bor. N arsa va hodisalarni faqat tashqi qiyofalariga qarab o ‘xshashligini topish ijodning oxirgi nuqtasi bo'lm asligi kerak. Q achonki ichki o ‘xshashliklar ham inobatga olinsa, unda har bir ijodiy xulosa yaxshi natija beradi. F anda k o ‘p incha b a ’zi m urakkab m asalalarni boshqa oddiyroq m asalalar yordam i bilan yechishga, b a ’zi hodisalarda yuz beradigan jarayonlarni, m abodo ularni bevosita tad qiq qilish im koni b o ‘lmasa, boshqa hodisalarda o'rganishga to ‘g‘ri keladi. Ana shu holatda analogiyaga, o'xshashlikka murojaat qilishga to ‘g'ri keladi. Analogiyada, o ‘xshashlikda tekshirilayotgan narsa va hodisalarning mohiyati jihatidan umumiyligi asos qilib olinadi. Bunday yondashish narsa va hodisalarning asl m azm unini tushunishga yordam beradi. Aytish lozim ki, m a ’lum o ‘xshashliklarni bilish natijasida bilinm agan o ‘xshashlikni keltirib chiqarish, topish, ijodda yangilikdan iboratdir. Ijodda analogiya, o ‘xshashlik uslubi modellashtirish uslubiga yaqin turadi. U lar o ‘rtasida o ‘zaro m ustahkam aloqa bor. Download 40.61 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling