T. S. Malikov

6.2. Baho turlari, uning tarkibiy tuzilmasi va baholarni 
shakllantirish metodlari 
 
 
Bozor iqtisodiyotida tovarlarning turli guruhlariga mos ravishda 
baholarning harakatchan tizimi amal qiladi. Baho turlarini tizimlashtirish 
uchun turli belgilar bo‘yicha ularni klassifikatsiyalashtirishdan foyda-
laniladi. 
Baholarni quyidagi belgilarga ko‘ra klassifikatsiya qilish mumkin: 
• aylanmaga xizmat qilish xarakteri bo‘yicha; 
• o‘rnatilishiga qarab; 
• vaqt omiliga ko‘ra; 
• baholar xususida ma’lumotlarni olish usuliga muvofiq; 
• bozor turiga bog‘liq ravishda; 
• hududiy bozorlarga bog‘liqligini nazarda tutib; 
• bozorda davlatning ta’sirchanligi, tartibga solish va raqobat 
darajasining xarakteri bo‘yicha; 
• yetkazib berish va sotish shartlariga ko‘ra; 
• qo‘llanilish tartibiga muvofiq. 
Aylanmaga xizmat qilish xarakteri bo‘yicha baholar quyi-
dagicha farqlanadi: 
• ulgurji baholar; 
• chakana baholar; 
• sotib olish baholari; 
• smeta qiymati; 
• tariflar. 

---

167
XYuSlar tovarlarning yirik partiyasini sanoat, qishloq xo‘jaligi 
yoki boshqa XYuSlarga yoki ta’minot tashkilotlariga sotadigan bahosi 
ulgurji baho deyiladi.
Savdo 
tashkilotlari 
tomonidan aholining shaxsiy iste’moli uchun 
kichik miqdorlarda sotiladigan ne’matlarga o‘rnatilgan baho chakana 
baho deb atadi. 
Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilari tomonidan o‘z mahsulot-
larini davlatga sotish sotib olish baholarida amalga oshiriladi. 
Smeta qiymatida qurilish mahsulotlari (binolar, inshootlar va b.) 
ning bahosi to‘lanadi. 
Yuklarni tashish, elektr energiyasi, issiqlik, suv, sog‘liqni saqlash 
xizmatlari, mehmonxona, sayyohlik va boshqa xizmatlarning bahosi ta-