Tabiatshunoslik

IS S IQ L IK VA Y O R U G ‘L IK N IN G Y E R D A T A Q S IM L A N IS H I
Havo harorati kecha-kunduz davom ida va yil fasllarida o ‘zgarib 
turishini o ‘z kuzatishlaringizdan bilasiz. Qiiyosh nechog‘liq baland 
ko‘tarilsa, shuncha issiq b o ‘ladi. Quyosh past tushib turganida uning 
nurlari Yer yuzasini kam roq isitadi. Bu vaqtda sovuq b o ‘ladi (9-rasm ).
Y erning Q uyoshdan q an ch a issiqlik olishi kun uzunligiga ham
b o g ‘liq.
Quyosh nurlari ekvatorda Yerga tik tushadi. Bu yerda Quyosh hamisha 
odamning boshi tepasida turadi. Shuning uchun ekvator yaqinidagi joylar 
Yerning boshqa hududlariga qaraganda ko‘proq issiqlik oladi. Ekvatordan 
qutblar tomon borilganida Quyosh nurlari Yerga tobora qiya bo‘lib tushadi, 
issiqlik miqdori ham kamayadi. Eng sovuq yerlar qutblardajoylashgandir. 
Shimoliy qutb atrofidagi g‘oyat katta hudud Arktika, Janubiy qutb 
atrofidagisi esa Antarktika deb ataladi.
Shunday qilib, ekvatordan qutblarga tomon borilgan sari Yerga tushadigan 
issiqlik miqdori kamayib boradi. Qutblardan ekvatorga tomon kelinganida esa 
tobora ко ‘proq issiq bo ‘lib boradi. Buning sababi shuki, Yer shar shaklidadir.
TA BIA TG A Q IZ IQ U V C H IL A R U C H U N
Sayyoralaming joylanishini olimlar juda kcVp izlanishlardan keyin bilib olishgani 
sizga m a’lum. M ana shujum boqni yechish uchun Sharqning buyuk mutafakkir olimi Abu 
Rayhon Beruniy juda ko‘p ilmiy tadqiqotlar olib bordi. U Yer boshqa sayyoralar bilan
9-rasm. Issiqlik va yorug'likning Yerda taqsimlanishi.
26

---

birgalikda Quyosh atrofida aylanib turadi, degan fikmi bildirdi. Uning taxminiga ko‘ra, 
yulduzlar Yerdan juda olis masofada turadi va ular ham sayyoralar singari harakatda bo'ladi.
0 ‘zbek olimi Mirzo U luglbek Quyosh Quyosh sistem asining m arkazida turishini, 
sayyoralar esa uning atrofida aylanishini isbotlab berdi. U £am arqandda misli 
ko‘rilm agan rasadxona, ya’ni observatoriya qurdi. U lug'bek ko‘pgina yulduz va 
sayyoralam ing holatini ham da Yerdan-qancha masofada joylashganini aniqlab chiqdi.
Polyak olim i N ikolay Коре m i к sayyoram iz b o ‘lmish Y er o ‘z o ‘qi atrofida bir 
k ec ha-kunduz davom ida bir m arta aylanib chiqishini isbotlab berdi. Shu bilan birga 
Y er Quyosh atrofida ham aylanadi va bir yijda bir m arta toMiq aylanib chiqadi. 
Quyosh sistemasidagi boshqa sayyoralam ing ham m asi ham xuddi Yer singari Quyosh 
atrofida aylanib turadi, degan fikm i bildirdi.