Tajriba qismi

Uglevodorodlar	Zichligi , kg/m^3	Terish, ^0С
Tqayn., ^0С
Pentan	626,0	-129	36
1 – Penten	641,0	-165	30
2,3–dimetil –2-buten	708,8	-75	73
1 – geksen	674,0	-140	63

Turli tuzilishga ega boʼlgan alkenlarning xossalarini taqqoslash quyidagi xulosaga olib keladi:

Simmetrik tuzilishga ega boʼlgan tarmoqlangan alkenlar boshqa izomerlarga nisbatan (jadvalga qarang) yuqoriroq qaynash va erish haroratlariga hamda yuqoriroq zichlikka egadir.
Аlkenlarni sis– izomerlari, trans– izomerlariga nisbatan yuqoriroq qaynash harorati bilan xarakterlanadilar.

NEFT TARKIBIDAGI OLEFINLAR HAQIDA ASOSIY TUSHUNCHA
Alkenlar – tarkibida qo‘shbog‘ bo‘lgan to‘yinmagan uglevodorodlar. A.ning juda ko‘p molekulalari o‘zaro birikib (polimerlanish reaksiyalariga kirishib), yuqori molekulali birikmalar hosil qiladi. Ko‘pgina muhim polimerlar (polietilen, polipropilen, polistirol, poliizopren) shu yo‘l bilan olinadi (qarang To‘yinmagan uglevodorodlar).
Olefinlar (frans. defi ant — moy hosil qiluvchi, lot. oleum — moy va facio — qilyapman), alkenlar — toʻyinmagan uglevodorodlarning gomo-logik qatori, umumiy formulasi C_pH_2p. Zanjiri ochiq boʻlib, bitta qoʻsh boglidir. Atsiklik birikmalarga ki-radi. O.ning eng oddiy vakili etilen CH₂=CH₂ boʻlganligidan ular etilen uglevodorodlari deb ham ataladi. Etilen va uning yaqin gomologlari (propilen CH₂=CH—CH₃, butenlar C₄H₈, amilenlar S5N|0 va boshqalar) koʻpincha alki-lenlar deb yuritiladi. O. Jeneva no-menklaturasiga muvofiq tegishli toʻyingan uglevodorodlarning nomiga qarab ataladi, faqat "an" qoʻshimcha oʻrniga "en" qoʻllaniladi va zanjirdagi qoʻshbogʻ oʻrni raqamlar bilan koʻrsatiladi. Butendan boshlab O. qatorida struktura izomeriyasi mavjud; bundan tashqari, molekulasida qoʻshbogʻ borligidan O. geometrik izomerlar holida ham boʻlishi mumkin (qarang Izomeriya). O. fizik xossasiga koʻra, toʻyingan uglevodorodlardan kam farq qiladi. Ularning qaynash temperaturasi alkanlarga Karaganda ancha past, zichligi esa bir-muncha yuqori. Kuyi O. (C2H4 dan C4H8 gacha) gaz, keyingilari S]8N36 gacha su-yuklik, undan yuqorisi qattiq moddalardir. Barcha O. rangeiz, suvda de-yarli erimaydi, spirtda oz eriydi, uglevodorod va efirlarda yaxshi eriydi. O.ning qoʻshbogʻiga vodorod, galo-genlar, vodorod-galogenidlar, suv osonlikcha birikadi (bunda moysimon suyuklik hosil boʻladi; O.ning nomi ham shundan olingan). O. oson izomerlanib, polimerlanib va sopolimerlanib qimmatbaho mahsulotlar hosil qiladi. (qarang Poliolefinlar, Polietilen, Polipropilen, Poliizobutilen). Yuqori alkillanish qobiliyati O.ning muhim xossasi hisoblanadi (qarang Izooktan). O. sanoatda, asosan, neftni qayta ishlash mahsulotlari va tabiiy gazlardan olinadi. O.ning kimyoviy reaksiyalarga kirishish xususiyati yuqoriligi, arzonligi tufayli ulardan neft-kimyoviy sin-tezda plastmassalar, sintetik kauchuklar, kimyoviy tolalar va boshqa muhim sanoat mahsulotlari olishda foydalaniladi.
Pastki alkenlar (C₂ - C₅) sanoat miqyosida neft va neft mahsulotlarini termik qayta ishlash jarayonida hosil bo'lgan gazlardan olinadi. Alkenlarni laboratoriya sintez usullari yordamida ham tayyorlash mumkin.

1. Degidrogalogenatsiya

Galoalkanlarni suvsiz erituvchilarda asoslar bilan ishlaganda, masalan, kaliy gidroksidning spirtli eritmasi, galogen vodorod chiqariladi.
2. Suvsizlanish
Spirtli ichimliklarni sulfat yoki fosfor kislotalari bilan qizdirganda, molekulyar suvsizlanish sodir bo'ladi ( b- bartaraf etish).
Reaksiyaning asosiy yo'nalishi, degidrogalogenlashda bo'lgani kabi, eng barqaror alkenning hosil bo'lishidir (Zaitsev qoidasi).
Spirtli ichimliklarni suvsizlantirish spirt bug'ini katalizator (alyuminiy yoki toriy oksidlari) orqali 300 - 350 ⁰C da o'tkazish orqali amalga oshirilishi mumkin.
3. Vicinal digalidlarning degalogenatsiyasi
Spirtli ichimliklardagi rux ta'sirida qo'shni atomlarda (vitsinal) galogenlarni o'z ichiga olgan dibromidlar alkenlarga aylanishi mumkin.

Alkin gidrogenatsiyasi
Alkinlarni platina yoki nikel katalizatorlari ishtirokida gidrogenlash, ularning faolligi oz miqdorda qo'rg'oshin birikmalari (katalitik zahar) qo'shilishi bilan kamayadi, keyinchalik qaytarilishga duchor bo'lmaydigan alken hosil qiladi.
Aldegidlar va ketonlarning qaytaruvchi birikmasi
Litiy alyuminiy gidrid va titanium (III) xlorid bilan ishlov berilganda, aldegid yoki ketonning ikkita molekulasidan yaxshi hosilda di- yoki tetrasubstitusiyalangan alkenlar hosil bo'ladi.