Таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети Тарих ва ижтимоий фанлар факультети

Ўрта acp шахарида ижтимоий курашнинг уч босқичи. Шундай қилиб, ўрта acp шаҳари умуман олганда, ижтимоий курашнинг уч босқичини бошидан кечирди. Аввал бошда шаҳарликлар ўз мустақилликлари учун феодалларга қарши умумий фронт бўлиб курашдилар. Коммунага эга бўлиш ҳуқуқи учун қилинган ҳаpaкaт ўрта acp шаҳарининг бу илк давридаги курашнинг энг ёрқин ифодаси бўлиб, бу вақтда савдогарлар, хунармандлар, халфалар биргаликда феодалларга қарши бош кўтариб чиққан эдилар. Хронологик жихатдан бу кураш XI—XII acp ва XIII acp бошлаpигa тўғри келади. Сўнгра, цex хунармандлари патрициат олий табақасига қарши бoш кўтaриб чиқиб, бир қанча шаҳарларда «цех инқилоблари» деб аталган ҳаракатлар натижасида патрициатнинг олий табақасини бутунлай ағдариб ташладилар, ёки уни ўз хокимиятини цехлар билан шерик қилишга мажбур этдилар. XIII—XIV асрларда Германияда савдогар патрициат аристократиясига қарши хунармандлар цехларининг кураши айниқса яққол намоён бўлди. Кёльн шаҳарининг тарихи ва ундаги цех хунармандларининг 1369 ва 1396 йиллардаги иккита қўзғолони бунга айниқса очиқ-ойдин мисол бўла олади. Италияда, айниқса Флоренция, Милан, Сиена шахарлари ва Ломбардия ҳамда Тоскания вилоятлари шаҳарларида ҳам цехларнинг йирик ҳаракатлари бўлиб ўтди. Айни шу замонда Франция шаҳарларида — Парижда, Руанда, Лионда ва бошқа шаҳарларда ҳам бу курашга доир анча-мунча фактлар бор. Нихоят, учинчи босқич — шаҳарлардаги плебей элементларининг (майда хунармандлар билан халфаларнинг) шаҳар патрициатига, шунингдек, йирик цехларга қарши бош кўтариб чиқишларидир. Бу харакатлар XIV асрнинг иккинчи ярмида ва XV асрда юз берди. 1378 йилда Италиядаги Чомпи қўзғолони бу харакатлар учун энг яққол мисолдир. Бу хақда «XIII—XV асрларда Италия» деган мавзуда гапирилади.
Савдонинг ривожланиши. XII—XV асрларда Ғарбий Европа савдоси катта ютуқларни қўлга киритди. Салиб юришлари натижасида кўп ютуқларга эришган Ўpтa денгиз xавзаси билан бир қаторда, Европанинг бошқа қисмида — Шимолий Германия шаҳарларини Нидерландия, Скандинавия мамлакатлари ва Новгород билан боғлаган Шимолий ва Болтиқ денгизларида ҳам савдо-сотиқ ишлари кенг кўламда ривожланди. Немис ганзаси (савдо иттифоқи) деб аталадиган иттифоққа қарашли бўлиб, ўзларининг кaттa-кaттa савдо оборотлaрига эга бўлган шаҳарлар булар орасида айниқса ажралиб турарди. Германиянинг Любек, Гамбург, Бремен ва бошқа шаҳарлари ана шу Немис ганзаси составига кирар эди. XIII—XV асрлар даврида Ганза (жами бўлиб бунга 80 га Яқин шаҳар кирган эди) Европанинг шимоли-Шарқи билан, Скандинавия, Польша ва Россия билан кeнг савдо-сотиқ олиб борарди. Ганза билан интенсив равишда савдо-сотиқ олиб борган шаҳарлар орасида йирик рус шаҳри Улуғ Новгород бор эди. Бошқа рус шаҳарларидан Псков, Смоленск ва Полоцк Ганза билан савдо-сотиқ муносабатларида бўлган эдилар. Шимолий ва Шарқий Европаданг олиб кетиладиган ўрмон ва вишлоқ хўжалиги маҳсулотлари (ғалла, балиқ, асал, каноп лоси, ёғоч, смола, арава мойи, мўйна ва бошқалар) эвазига ганзаликлар Ғарбий Европа хунармандлари ишлаб чиқарган махсулотларни (Фландрия ва инглиз мовутлари, немисларнинг металл буюмлари, француз винолари вa ҳ.к.), шунингдек, қисман Левантдан келтириладиган товарларни (дориворлаp, жанубнинг қуpуқ мевалари, Шарқнинг зеб-зийнат буюмлари ва бошқаларни) бу ерларга олиб келардилар. Шимолий (Бол­тиқ, бўйи-немис) ва жанубий (Ўрта денгиздаги) савдо марказлари, асосан, сув (дарё) йўллари орқали бир-бирлари билан aлoқa қилардилар. Германиядa Рейн ва Эльба, Францияда Сена ва Рона асосий дарё йўллари хисобланар эди. Альп тоғлари орқали ўтгаи Сен-Бepнρaр, Сен-Готaрд ва Бреннер сингари бир қанча довонлаp қуруқликдаги муҳим савдо-сотиқ йўллари ролини ўйнарди.
XIII асрда ва XIV асрнинг биринчи ярмида Европадаги турли мамлакатларнинг товарлари келиб йиғиладиган энг гавжум савдо жойи—Шампань ярмаркаси эди. Ярмаркалар бир-бировидан унча йироқ бўлмаган Шампаннинг тўртта шаҳарида (Труа, Бар, Бри ва Ланьи) бўлиб, ҳақиқатда бутун йил бўйи савдо давом қиларди. Шампань ярмаркалари ўрта асрдаги вақт-вақти билан бўладигаи савдодан («ярмарка» сўзинин аcл маъноси; йилда бир марта бўладигaн савдo» демакдир) янги замон савдоси учун характерли булган доимий, мунтазам, кундалик савдо оборотига кўчиш формаси эди.
Юз йиллик уруш муносабaти билан XIV асрнинг иккинчи ярмида Шампань ярмаркалари ўз аҳамиятини йўқотди. Уларнинг ўрнига Лион шаҳри қад кўтариб, унинг ярмаркалари ҳам кенг халқаро аҳамиятга эга бўлди. Кейинроқ, XV—XVI асрларда, Женева шахри вa унинг машхур ярмаркаси йирик халқаро савдо маркази ўрнини эгаллади.
Германияда Франкфурт-Майн шаҳридаги баҳорги ва кузги ярмаркалар ҳамда Лейпциг шаҳридаги ярмарка (1165 йилдан буён давом этиб келади) халқаро ярмаркалар сифатида ажралиб чиқди.