Таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети Тарих ва ижтимоий фанлар факультети

Николай Коперник. Алломалар орасида коинот тузилиши ҳақидаги янғи — гелиотсентрик таълимотни яратган улуғ поляк олими Николай Коперник (1473—1543-йиллар) ғоят фахрли, муҳим ўрин тутади. Коперник энг оддий асбоблар ёрдамида осмон жисмларини 30 йилдан кўпроқ кузатди. Мураккаб ҳисоблар йўли билан олим Ернинг қуёш атрофида ҳамда ўз ўқи атрофида айланиб туришини аниқлади. У Ер осмон гумбазидаги йўлдошларнинг бири бўлиб, ҳамма йўлдошлар каби қуёш атрофида айланиб туради, деган хулосага келди. Янги таълимот туфайли черков томонидан таъқиб қилиниши ва қораланишини олдиндан сезган Коперник ўз кашфиётларини узоқ вақт сир тутди. Шу туфайли олимнинг «Осмон жисмларининг айланиши ҳақида» асари унинг ўлимидан сал аввалроқ нашр қилинди, холос. Коперникнинг янги кашфиёти фанда катта ўзгариш ясади. Бу кашфиёт христиан черковининг обрў ва таъсирига катта путур етказди.
Жордано Бруно. Фанга бағишланган ҳаёт. Коперниик ғоясининг давомчилари католик черкови томонидан қувғин қилина бошланди. Христиан черкови тазйиқининг биринчи қурбони Жордано Бруно (1548—1600-йиллар) бўлди. Улуғ италян мутафаккири Жордано Бруно ҳеч муболағасиз қаҳрамон, фан учун курашувчи фидойи олим эди. Жорданони ота-онаси ёшлигиданоқ монастирга берган эди. Лекин у умрини динга эмас, фанга бағишлади. Жордано монастирдаёқ Коперник таълимоти билан танишиб, унинг қизғин давомчисига айланди.Монастирни ташлаб кетган Ж.Бруно учун сарсон-саргардонлик ва ташвишлар билан тўлиб-тошган, лекин қизиқарли ҳамда жўшқин ҳаёт бошланди. Черковнинг доимий тазйиқи олимни 16 йил давомида: Франция, Германия ва Чехияда доимий сафарда юришга мажбур қилди. Бир йилларда олимнинг кўпқиррали фаолияти: фақат астроном эмас, балки ажойиб нотиқ, истеъдодли адиб ва шоирлик хусусиятлари ҳам яққол намоён бўлди.
У Коперник таълимотини ривожлантириб: «Коинотнинг чегараси йўқ. Олам беқиёс катта ва чексиздир», деган эди. Унинг фикрича, Ер ҳам коинотнинг маркази эмас. «0лам сон-саноқсиз юлдузлардан иборат бўлиб, уларнинг ҳар бири биздан узоқда турган қуёшдир. Мана шу қуёшнинг ҳар қайсиси атрофида ўзининг айланиб турган йўлдошлари бор». Жордано Брунонинг ушбу дадил фикрлари ҳозирги кунда фанда тўлиқ тасдиқланди.
Ўз ватанини соғиниб Италияга қайтган олимни черков ушлаб, қамоққа ташлади. Уни даҳрийликда айблаб, ўз ғояларидан қайтишга ундадилар. Саккиз йиллик қамоқдан кейин Жордано Бруно гулханда ёндирилди.Бруно қатл қилинган Римдаги «Гуллар майдони»да кейинчалик унинг ҳайкали ўрнатилди. Ҳайкал пойига: «У ҳамма халқлар учун фикр эркинлигини талаб қилди ва шу талаби учун қатл этилди» деб ёзиб қўйилган. Бу сўзлар майдондан унчалик узоқда жойлашмаган Рим папалари олий идораси— Ватиканга тўғридан-тўғри тегишлидир.