Таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети Тарих ва ижтимоий фанлар факультети

2-масала. XI-асрнинг охирига келиб, қирол хокимиятини заифлашувини прогрессивлашиб бораётган бир шароитда, йирик сеньорлар ҳам ўзларининг ёйилиб кетган мулкларини марказлашган тарзда бошқариш қобилиятини йўқотишди. Жойларда ўзига хос хокимият вакууми-қобиғи юзага келди: натижада ҳуқуҳ ва ваколатларни анча қисми ўрта ҳол сеньорларни, яъни бир ёки бир неча қўрғонларни эгаларини қўлиги ўтди. Х асрдан бошлаб тўхтовсиз ўзаро урушлар ва вақти-вақти билан норманнлар, араблар ва венгерларнинг бостириб киришлари шароитида Францияда кўплаб яхши мустахкамланган қалъалар юзага келди. Жанубий-Ғарбий Европа учун умумий бўлган бу жараён илмий адабиётларда инкастелломенто (қалъалар билан ўраб олиш) номини олди. Қалъаларни эгалари шаталенлар (французча-қалъанинг хўжайини)-округ бўйича ўзлари хукмронлик қилаётган қалъани химояси остида истиқомат қилаётган теварак-атрофда яшовчи қишлоқ аҳолиси устидан анча-мунча суд-маъмурий хокимиятни ўз қўлларига олдилар.
Шаталенлар тўла хокимиятга эга бўлиб, уларни ишларига давлат томонидан аралашиш эхтимоли-анча чекланган бўлган.
Бу хокимиятнинг ҳарбий асосини шаклланган профессионал ҳарбийлар тоифаси ташкил этиб, улар феодал элитани қуйи қатламини ташкил этишган. Булар етарлича ўзига тўқ отлиқ аскарлар эди. Улар немисча Ritter- чавандоз сўзини англатишган. X-XI асрларда рицарларни юзага келишга уларни Карл Мартелл ва Карл Буюкни ислоҳотлари оқибатида шаклланганлигини таъкидлаш лозим. Рицарлар дастлаб айрим хукмдорларни ҳизматида бўлишган. Бироқ XI асрдан бошлаб рицар атамаси отлиқ-жангчи аслзодани англата бошлаган.
Келгусида рицарликка мансублик унвони жангдаги жасорати ва бошқа ҳарбий ҳизматлари учун берилган, мураккаб маросимлар орқали рицарликка қабул қилинган. Францияда «мени вассалларимни вассали, мени вассалим эмас» деган одат амал қилган, бу эса вассални бевосита ўзини сеньорига содиқлигини англатган. Сеньор урушни бошлаётиб, ўзининг бевосита вассалларини ёрдамига умид қилган, аммо улар ўзларига содиқ рицарлари кузатувида келишлари лозим бўлган. Қиролни ваколатлари, бошқа ҳар қандай феодалнинг ваколатидан кенгроқ бўлган, у ўзининг домен ерлари ва рицарларига таяниб мамлакатни бошқарган, бошқа ҳолларда эса йирик вассалларни фикри билан ҳисоблашишган мажбур бўлган, чунки улар юқори рухонийлар билан бир қаторда қирол кенгашини ташкил этишган.