Таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети Тарих ва ижтимоий фанлар факультети

Ислом динининг пайдо бўлиши. Муҳаммад(с.а.в.) ва унинг жамоаси. Муҳаммад с.а.в. (570-632) қурайш қабиласига мансуб бўлган ва камбағаллашган хонадондан чиққан эди, бу қабила Маккада хукмрон қабила эди. Муҳаммад(с.а.в.) дастлаб чўпон бўлиб, кейин бадавлат бир хотинга уйланиш орқасида савдогар бўлиб олган. Лекин унинг судхўрликка илгаридан ёмон кўз билан қараб келиши унинг демократик элементлар билан яқинлашувига сабаб бўлди. Муҳаммад(с.а.в.)ислом дини тарғиботчиси («пайғамбар») сифатида 610 йилларда майдонга чиқди. Судхўрликни қоралашдан ташқари, у ҳар бир кишидан камбағалларга ёрдам беришни, ўз даромадинииг ўндан бир қисмини камбағалларни боқиш учун ажратишни талаб қилди. Шу билан бирга уруғлар ўртасидаги ўзаро уруш-жанжалларни тўхтатишни ҳам талаб қилди, уруғларнинг бир-биридан қасоқ олишига, уруғ ва қабилаларнинг тор қон-қардошлик доирасида биқиниб ётишига қарши чикди.
Араб жамиятининг бундан кейинги ривожланишига ғов бўлиб қолган уруғчилик тузумининг тор доирасига қарши олиб борилган бу кураш Мухаммад(с.а.в.)нинг кўп худоликдан қайтиб, битта худога — оллоҳга сиғиниш кeрак, деган асосий диний талабида ифодаланди (ислом динининг «Лоилоҳо иллаллоҳ, Муҳаммадар расулуллоҳ» деган асосий калимаси — «худо — бир, Муҳаммад — унинг пайғамбари», демакдир). Оллоҳ—қурайш қабиласидаги бош худонинг номи бўлиб, Муҳаммад(с.а.в.) унга бутун олам худоси тусини берди. Мўмин мусулмонлар «оллоҳнинг ҳақиқий пайғамбарига» (Муҳаммад(с.а.в.) ўзини шундай деб эълон қилган эди) сўзсиз итоат қилишлари керак эди. Яҳудий ва христиан дини (бу диндагилар ўша вақтда Макканинг ўзида ҳам кўп эди) янги динга таъсир этган бўлиб, бу таъсир Муҳаммад(с.а.в.)нинг таълимотида жуда равшан акс этди. Ислом дини Мусо билан Исони Муҳаммад(с.а.в.)дан олдинги пайғамбарлар деб таниди. Яхудийлар ва христианлар сингари мусулмонлар ҳам Қуддусни муқаддас шаҳар деб ҳисоблар эдилар. Доимо жума кунлари байрам қилиниши яҳудийлар ва христианлардаги шанба ва якшанба кунларига мувофиқ келар эди.
Муҳаммад(с.а.в.) вужудга келтирган ислом динининг бешта асосий коидаси, яъни: 1) битта худога — оллоҳга ишониш, 2) ҳар куни албатта беш вақт намозни тарк қилмаслик, 3) йилда бир марта рамазон ойида рўза тутиш, 4) закот (камбағалларга ушур) бериш ва 5) Ҳаж қилишдан иборат беш фарзидан иборат эди. Муҳаммад(с.а.в.) қулликни қонуний деб ҳисоблади, кўп хотин олишга фатво берди, савдога ва хусусий мулкчиликка ҳомийлик қилди. Шу билан бирга янги дин дастлабки вақтларда халқ оммасининг кайфияти билан ҳисоблашишга ҳар ҳолда мажбур бўлди. Закотнинг фарз қилиб қўйилиши ва судхўрликнинг бирмунча чекланиши бунинг ёрқин далилидир.
Дастлабки вақтларда Маккадаги қурайш аристократияси Муҳаммад(с.а.в.)га жуда ҳам душманлик кўзи билан қаради. Муҳаммад(с.а.в.) Макканинг азалдан бери давом этиб келаётган урф-одатларининг илдизига болта ураётгандек, Каъбанинг аҳамиятини гумон остида қолдираётгандек туюлган эди. Қурайшлар пайғамбарнинг ўзини ва унинг барча яқинларини ўлдирмоқчи бўлишди. Муҳаммад(с.а.в.) Маккадан қўшни Ятриб шаҳрига хижрат қилиб кетишга мажбур бўлди; Ятриб ўша вақтда Макка билан рақобат қилар эди. Бу воқеа эрамизнинг 622 йилида юз берди.
Муҳаммад(с.а.в.)нинг Ятрибга кетиши (арабчасига «ҳижрат») ислом тарихида бир эра бўлиб, мусулмонлар ўз йил ҳисобини мана шу эрадан бошлади. Шундан кейин Ятриб шаҳри Мадинат-ун- Наби, яъни «пайғамбар шаҳри» деб атала бошлади. Мадинада Муҳаммад(с.а.в.) мўминлар — «Оллоҳ бандалари»нинг катта жамоасини тузди («ислом» деган сўз «банда» демакдир). Мадинадалик даврида ҳам Муҳаммад(с.а.в.) билан Макка ўртасида ниҳоятда душманлик муноcабати давом этци. Мадинага ҳамда иттифоқчи бадавий қабилаларга суяниб туриб, пайғамбар Муҳаммад(с.а.в.) маккаликларни ўз хокимиятига бўйсундирди. Макка аристократияси охир-оқибатда ён беришга мажбур бўлди. Макка аристократияси ислом динини ва Муҳаммад(с.а.в.)нинг эътиборини тан олди. Лекин Муҳаммад(с.а.в.) ҳам Макканинг диний устунлигини, Каъбанинг ва ундаги қора тошнинг муқаддаслигини, эътироф этиб, ҳар бир мусулмон Маккага ҳаж қилиши шарт, деб эълон қилди. Бу билан Муҳаммад(с.а.в.)нинг янги диний ташкилоти қурайш зодагонларининг сиёсий таъсирини ҳам тан олди. Ҳақиқатда, арабларда турли араб қабилаларини битта қилиб бирлаштирган давлат дини шакли ташкил топа бошлади. Макка зодагонлари ва бадавий қабилаларнинг бошлиқлари бу янги давлатда ўзларининг ҳукмронлик мавкеини кенгроқ, умум Арабистон доирасида мустаҳкамлаб олиш имконига эга бўлди. Муҳаммад(с.а.в.) 632 йилда вафот этгандан кейин, орадан кўп ўтмай, ислом байроғи остига бирлашган араб қабилалари Арабистон ярим оролидан ташқарига чиқиб, Византия, Эрон ерларини истило қила бошлади.