Таълим вазирлиги қaрши мухaндислик иқтисодиёт институти

Назорат саволлар: 
1.
«Ижтимоий ресурс» нима? 
2.
«Ижтимоий ресурс»ларнинг бошқа ресурслардан фарқи нима? 
3.
Нима учун жамиятда ижтимоий ресурслар аҳамияти ортиб бормоқда? 
4.
Нима учун ижтимоий ресурслар энг кам талаб қилинадиган ресурслар 
қаторига киради? 
5.
Ижтимоий ресурслардан оптимал фойдаланиш йўллари нимадан иборат? 
 
Адабиётлар: 
1.В.Н. Иванова Социальный менеджмент. М.: “Высшая школа” 2002 г. 
2. 
Вергилес Э.В. Менеджмент (практические навыки): Учеб. пособие – М. 
2004.-
80с.* 
3.
Воронина Э.М. Менеджмент предприятия и организации: Учебно-практ. 
пособ. - М.: 2004.-256 с.* 
4.
Самофалов М.В.,Резниченко В.А. Мотивация трудовой деятельности: 
Учебное пособие, тесты по дисциплине,учеб. Прогр.\ М.:МЭСИ,2004.- 
116с.* 
5. http: // 
www.cfin.ru
 -
Корпоративный менеджмент 
6. http: // 
www.salesmanagment.ru
 – 
Управление продажами 
7. http: // managmenttoday.ru –
Менеджмент сегодня 
8.http: // 
www.hedging.ru-
 
Сайт риск менеджеров 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

67 
12-
мавзу. Ижтимоий менежментнинг мотивацион ресурси 
 
12.
1.Мотивацион фаолият тушунчаси 
12.2.
Инновация муҳитини яратиш технологиялари
 
Таянч иборалар: мотивация, меҳнатга бўлган муносабат, давлат 
органларини ислоҳ қилиш механизмлари, ресурслардан фойдаланиш даражаси, 
ислоҳиятларни ҳаётга тадбиқ этиш тизими, инновацион муҳит. 
 
1
2.1.Мотивацион фаолият тушунчаси 
Бозор иқтисодиёти шароитида ишлаб чи қаришни табиий ривожлантириш 
имконияти бўлмаганлиги сабабли ижтимоий чора-тадбирлардан кенг 
фойдаланиш талаб этилади. 
Ишлаб чиқариш ва жамиятнинг бутун интеллектуал имкониятлари 
ўртасидаги боғлиқликнинг йўқлиги ўтиш даврининг энг катта муаммоларидан 
биридир. Бу ҳолат эса, жамиятнинг замонавий бозордан узоқлаштирмоқда. 
Ишлаб чиқариш восита-ларини коллектив ва аралаш мулкчилик тасарруфига 
ўтказиш иқтисодиётни жадал ривожлантириш имкониятини беради. Бу ўз 
навбатида «яширин» иқтисод учун катта тўсиқ бўлади. 
Бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида корхоналарнинг самарали 
фаолиятига солиқ тизимининг мукаммал эмаслиги ҳам сабаб бўлмоқда. Жуда 
кўп ҳолатларда қарорлар жамиятга фойда келтириш нуқтаи назаридан қабул 
қилинмайди. Кўпгина тадбиркор раҳбарлар қонунда белгиланган ҳусусий, 
коллектив, аралаш мулкка асосланган имтиёзлардан ўз мақомини ҳар 2-3 йилда 
алмаштириш орқали узоқ муддат фойдаланмоқда. 
Ишлаб чиқариш ривожи учун ҳуқуқий асослар бўлиши керак. 
Қонунчиликдаги маълум бир камчиликлар сабабли давлат мулкига асосланган 
корхоналар бошқаларга нисбатан мураккаб аҳволга тушиб қолди. Одамларнинг 
кўпчилиги ривожланиш учун бошқаришнинг маъмурий буйруқбозлик усулидан 
фойдаланишни таклиф этишади. Лекин, маъмурий буйруқбозлик усули тартиб 
интизомни кучайтиргани билан унда иқтисодий манфаатдорлик йўқ. 
Мамлакатнинг саноат ишлаб чиқариш соҳаси бошқарув субъектлари 
томонидан иқтисодий ночор аҳволга келтирилган. Иқтисодий ривожланиш 
учун ижтимоий бошқарувнинг назарий ва амалий асосларини тиклаш зарур. 
Бу масалани ечишнинг ягона йўли, ғарбда кенг қўллани-ладиган 
инновацион ижтимоий технологияларни қўллаш. Масалан: «Натижа бўйича» 
универсал технология одамларнинг турмуш даражасини яхшилаш ва ижтимоий 
тизимларни ташкиллаштириш даражасини юксалтириш орқали ҳалқни 
интеллектуал ва жисмоний ривожлантиришни ўз олдига мақсад қилиб 
қўйган»
1
. 
Бу назариянинг асосий принциплари ва технологик таъми-ноти Россия 
саноат социологлари томонидан ишлаб чиқилган лекин амалда тадбиқ 
қилинмаган. 
1
Санталайнел Т., Воутимейнен Э. И др. Управление по результатам. Москва, 1988. 

---

68 
Бу назариянинг асосий мақсадлари унинг асосий ресурс-ларидан келиб 
чиққан ҳолда белгиланади: 
1)
ишчиларнинг ижодий потенциали; 
2)
раҳбарга бўлган талаблар; 
3)
ҳар бир аъзонинг натижа учун курашиши; 
4)
эркин танлаш жараёнида ижодий имкониятларни қўллаш. 
Ишга бўлган ижодий стимул яратиш бу жамиятга қилинган ҳайрия ёки 
«модда» эмас, балки ижтимоий факторнинг меҳнатга таъсир даражасини ортиб 
бориши билан боғлиқ қадамдир. Бу соҳадаги қолоқлик давлатнинг дунё 
бозоридаги ўрнида жуда тез ўз аксини топади. Бу ҳолат мамлакатнинг жаҳон 
бозорида ўз мавқеини йўқотиш, информацион ва техник тобеинлигини 
оширишга олиб келиши мумкин.
Бугунги кунда, жамият тез ривожланиши учун, мулкга одамларни 
биргаликда эгалик қилишни таъминлаш орқали уларнинг меҳнатга бўлган 
муносабатини ўзгартириш ва товарлар сифатини ошириш керак. Бу эса ўз 
навбатида янгиликларни тезроқ жорий этилиш имконини беради. 
Мамлакатни ривожлантиришнинг янги технологияси жаҳон ва маҳаллий 
тажрибага асосланган ҳолда яратилган. Бу техно-логиянинг асосий принципи 
меҳнат коллективларининг мустақил-лигини таъминлаш орқали уларни ишлаб 
чиқариш воситаларининг ҳақиқий эгаларига айлантириш. Меҳнат 
коллективларининг муста- 
қиллиги ҳуқуқий таъминланган бўлиши керак. 
Собиқ Иттифоқдаги иқтисодий ислоҳотларни инқирозга учрашининг 
асосий сабаби маъмурий буйруқбозликка асосланган ҳукуматнинг 
корхоналарига мустақил хўжалик юритишга имкон бермаганлигидир. Колхоз ва 
совхозларни ислоҳ қилиш йўллари турлича бўлиши мумкин, лекин уларнинг 
асосий мақсади, ерни ўз эгасига беришдан иборатдир. 
Ишлаб чиқаришни ҳусусийлаштириш табиий равишда маҳаллий ўз-ўзини 
бошқариш тизимига ҳам таъсир кўрсатади. Ҳудудий корпоратив мулкчиликни 
шакллантириш маҳаллий ўз-ўзини бошқариш органларининг моддий-техник 
базасини яратади, яъни халқнинг ўзи турли йиғин референдумларда қайси 
бошқарув органи, қандай масалаларни ҳал этишини белгилайди. Айнан шу 
омил асосида, маҳаллий молиявий структура ташкил топади, яъни молиявий 
заҳиралар чет-элдаги банкларга эмас, балки рақобат-бардош товарларни ишлаб 
чиқаришни молиялаштиришга жалб этилади. 
Юқорида келтирилган барча иқтисодий чоралар жамиятда ишчи, 
мулкдор, тадбиркор каби меҳнатга лаёқатли ўрта қатламни яратишга 
қаратилгандир. Бу эса ўз навбатида ички бозорни ривожлантиришнинг асосий 
мезонидир.  
Меҳнат ва табиат ресурсларидан самарали фойдаланиш жамиятдаги 
аҳволни тубдан ўзгартириш имконини беради, яъни аҳоли турмуш даражасини 
ошириш ва хавсизлигини таъминлашга туртки бўлади. Меҳнат жамоалари, 
маҳаллий бирлашмаларнинг даромад манбаининг бўлиши ва молиявий 
ресурсларнинг тўпланиши турли ҳудудларнинг интеллектуал потенциалидан 

---

69 
тўлароқ фойдаланиш имконини беради. Шунинг учун ҳам, жамоалардаги ўз-
ўзини бошқариш тўлалигича маъмурият зиммасига юклатилгандир. 
Бу муаммо дунё тажрибасидан келиб чиққан ҳолда давлат мулкининг бир 
қисмини босқичма-босқич корпоратив мулкка айлантириш орқали ўз ечимини 
топиши мумкин. Давлат мулкини корпоратив мулкка айлантириш олдинги 
иқтисодий ислоҳотлар даврида ҳам, кейинги хусусийлаштириш жараёнида ҳам 
талаб даражасида амалга оширилмади. 
Мулкчиликнинг ижара кўриниши корпоратив мулкга ўтиш-нинг 
иқтисодий асоси ҳисобланади. Ижара қишлоқ хўжалигида жуда самарали 
қўлланилмоқда. Унда меҳнат жамоаси давлатдан ер ва ишлаб чиқариш 
воситаларини ижарага олади. Ижарага олувчи хўжалик субъекти мулкни 
иқтисодий масъулият эвазига мустақил тасарруф этиш ҳуқуқига эга. Ижарага 
олиш тажрибасига эга хўжалик субъектлари мулкни давлат тасарруфидан 
чиқаришда фаолроқ ва илдамроқ қатнашишмоқда. Бундай ҳолат нафақат марказ 
билан перефериялар ўртасидаги муносабатларни, балки бошқарув тизимини 
тубдан ўзгартиради, яъни бошқарувда маъмурий буйруқбозлик усулидан аста-
секин воз кечиш имконини беради. Бу эса марказий бошқарув органларининг 
ҳуқуқ ва мажбуриятларини аниқ белгилашни тақозо этади. Бунинг натижасида 
жамиятнинг сиёсий ҳолатида ҳам туб ўзгаришлар юз беради, яъни ҳуқуқ ва 
мажбуриятлар юқоридан пастга эмас, балки пастдан юқорига белгиланади.
Жойлардаги ижтимоий-иқтисодий, маданий-маънавий асос-сиз ҳеч қайси 
давлат ривожлана олмайди. Бу ҳолат айниқса Собик Иттифоқ давлатларига 
хосдир. Бунинг учун ҳар бир аҳоли пунктидан марказгача бўлган бошқарув 
органларининг ўзаро муносабатлари тизимини ўзгартириш талаб этилади. 
Ҳудудий вилоят бошқарув органларининг вакиллари маҳаллий ўз-ўзини 
бошқариш органларининг розилиги билан ташкил этилиши керак. Ҳудудий 
бошқарув аппарати туман, шахар вакиллар кенгаши белгилаган вазифаларини 
бажариши керак. Ўз навбатида вакиллар кенгаши эса меҳнат бирлашмалари 
томонидан тартибга солиниши керак. 
Бошқарув қуйидан юқорига бўлганда, унинг ҳар бир бўғинининг 
фаолияти маълум органлар томонидан назорат қилинади. Бу эса уларнинг аҳоли 
олдидаги масъулиятини оширади. Fарб муниципал менежменти тажрибасига 
кўра маҳаллий меҳнат бирлашмаларининг бошқарув аппарати маҳсус шартнома 
асосида бошқарувчи мутахассислар таркибидан ташкил топади. Бошқарув 
аппаратининг ўзгариши бошқарувчиларга ўз мутахасисликлари бўйича бошқа 
бўғинда ўз фаолиятларини давом эттириш имконини беради. Бу эса бошқарув 
аппарати аъзоси бўлишга бўлган интилишни маълум даражада пасайтиради. 
Юқорида бошқарув муносабатларининг бюрократия, пора-хўрлик, 
коррупция, масъулиятсизлик каби унсурларига барҳам беришга қаратилган 
замонавий механизми кўриб чиқилди.