Ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti analitikkim yo fanidan zamonaviy pedagogik tehnalogiyalar asosida tayyorlangan


Download 2.92 Mb.
bet33/86
Sana02.06.2024
Hajmi2.92 Mb.
#1836587
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   86
Bog'liq
portal.guldu.uz-A N A L I T I K K I M YO

Таянч иборалар.
Кушалок тузлар, Комплекс бирикма, Адденд ёки лиганд, Координацион сон, Монодентантлар,Полидентант лигандлар, Хелат ёки ички комплекс бирикмалар.
Саволлар.

  1. Кандай бирикмалар комплекс бирикмалар дейилади?

  2. Кушалок тузлар ва комплекс тузлар орасида кандай фарк бор? Мисоллар асосида тушунтиринг.

  3. Вернер кандай богланишли бирикмаларни координацион бирикмалар деб атади?

  4. Лиганднинг дентантлиги деб нимага айтилади?

  5. ЭДТАнинг Cr3 иони билан берган комплексида дентантлиги нечага тенг?

  6. Кандай бирикмалар ички комплекс бирикмалар ёки «хелатлар» дейилади?

  7. Аралаш лигандли комплекс бирикмаларга мисоллар келтиринг.

  8. [Al2Cl6], [Fe(SCN)6]3-, [Pt(NH3)2Cl4] лар хар бири комплекс бирикмаларнинг кайси турига киради?

  9. Комплекс бирикмалар сифат анализида кандай ахамиятга эга?

Адабиётлар.
1.- с. 138-145 бетлар. 2.- 82-90 бетлар. 3.- с. 235-247 бетлар. 4.- с. 64-99 бетлар. 5.- с. 175-180 бетлар 6.-.с.45-165 бетлар. 7.с. 44-58 бетлар. 8.-с. 292-302 бетлар. 9.- с. 71-75 бетлар.
Комплекс бирикмаларнинг баркарорлиги
Режа

  1. Комплекс бирикмаларнинг баркарорлиги.

  2. Комплекс бирикмаларнинг боскичли диссоциланиши.

  3. Бекарорлик ва баркарорлик константалари.

Термодинамик, концентрацион, шартли баркарорлик константалари, уларни хисоблаш.

  1. «Хосил булиш функцияси» ва у оркали комплекс бирикма таркибини хисоблаш.

Шартли баркарорлик константаси, таъсир этувчи омиллар, ёнаки реакция коэффициентлар
Комплекс бирикмалар билан кушалок тузлар орасида кескин чегара фарк йук. Кушалок тузларнинг концентрланган эритмаларида оддий ионлар билан бир каторда комплекс ионлар хам бор, масалан, Мор тузи эритмасида [/е(SО4)22- ионлари ва шунга ухшашлар борлиги тажрибада тасдикланган.
Иккинчи комплекс ионлар хам мос оддий ионларга ажралади. АgNО3 эритмасига NН4ОН кушилса кумушнинг [Аg(NН3)2]NО3 комплекс тузи хосил булади.
АgNО3К2NН4ОН[Аg(NН3)23К2Н2О
Хосил буладиган эритмага КВчО3 ва КСI таъсир эттирсак АgВчО3 ва АgСI чукмалари хосил булмайди.
Аммо [Аg(NН3)2]NО3 эритмасининг алохида кисмларига АgК билан АgВч,АgI ва Аg2S чукмалари хосил киладиган кумуш ионлари реагентлари буладиган КВч, КI,Н2S каби реагентларни таъсир эттирсак, маълум буладики, бу реакцияларни [Аg(NН3)2]NО3 билан утказса хам булади.
Шундай килиб [Аg(NН3)2]NО3 биринчи 2 реакцияда комплекс бирикмаларга хос хусусиятларни намоён килди, охирги 3 реакцияда бу тузлар кушалок тузлар хусусиятини курсатди.
Демак [Аg(NН3)NО3 эритмасида [Аg(NН3)2]К комплекс ионлар бир каторда АgК ионлари хам борлигининг гувохидир. Уларнинг концентрациялари шунча кучни факат мос реагентларгагина таъсир эттирилганда энг кам эрийдиган тузлар АgВч, АgI ва Аg2S нинг ЭК кийматига етиши мумкин. Лекин нисбатан эрийдиган тузлар АgВчО3, АgСI нинг ЭК кийматига етиб бормайди.
Биринчи боскич [Аg(NН3)23[Аg(NН3)2]КNО3-
бу боскич тула ионланади.
Комплекс ион эса боскичли диссоциланади:
?-боскич [Аg(NН3)]К[АgNН3]ККNН3

??-боскич АgNН3КАgККNН3
Бу константа киймати канчалик катта булса берилган комплекс шунчалик кучли диссоциланади ва бекарор булади. Бу константа бекарорлик константаси ёки комплекснинг ионларга парчаланиш константаси дейилади.
Бекарорлик константасига тескари буладиган катталик баркарорлик константаси дейилади:
nк1/Kбекарор n-баркарорлик константаси
Кбекарор[Аg(NН3)2]К5,810-8 энг бекарори
Кбекарор[АgS2О3]-1,510-9
Кбекарор[Аg(СN)2]-1,410-20
Мисол. а)[Аg(NН3)2]NО3 ва б)К[Аg(СN)2] нинг 0,01 М эритмаларидаги АgК ионларининг концентрацияси топилсин.
Ечиш: АgК ионининг топилиши керак концентрациясисини Х билан белгилаб [Аg(NН3)]К диссоциация тенгламасидан [NН3]2Х ва [Аg(NН3)2]К0,01-Х0,01 топилади (чунки комплекснинг диссоциация даражаси кичик).
Демак уни куйидагича ёзиш мумкин:




б)[Аg(СN)6]- иони учун хам шундай булади:


Келтирилган мисол курсатадики, комплекс тузларнинг бир хил моляр концентрацияси эритмалари комплекснинг бекарорлик константаси канча катта булса, шунча катта концентрацияли оддий ионлар тутади. Масалан [Аg(NН3)2]К нинг 0,01 М эритмасидаги АgК ионлари концентрациясидан 16000 марта каттадир:

Ионлар сувда гидратланган холда булганлиги учун одатда эритмада комплекс хосил булиш реакцияси куйидагича куринишда булади:
М(Н2О)mzККn?(Н2О)Iz-кМ?n(Н2О)рz-nzК(mКnI-р)Н2О (1)
Бирок бундай схема анча куполрок. Кулайлик учун ионлар гидратланган деб фараз килиб оддий куринишда одатда куйидагича ёзиш мумкин:

Зарядларини тушириб янада соддалаштириш мумкин:
МКn?кМ?n (2)
Бу (2) реакциянинг мувозанадинамик баркарорлик константаси дейилади ва no оркали ифодаланади.

Хакикатда комплекс хосил килиш реакцияси боскичли боради.
МК?кМ?
М?К?кМ?2
М?n-1К?кМ?
Тегишли мувозанат константалари

боскичли баркарорлик константаси дейилади. Боскичли баркарорлик константаси умумий баркарорлик константаси билан куйидагича богланган

Агар комплекс хосил килиш реакцияси бир боскичли булса
Заррачанинг активлиги билан концентрацияси орасидаги богланишни эътиборга олиб (3) тенгламани куйидагича ёзиш мумкин:

n-концентрацион баркарорлик константаси

Ион кучи эътиборга олинганда концентрацион баркарорлик константаси куйидаги куринишни олади:

Бунда А-Дебай - Хюккель назарияси буйича назарий хисобланадиган коэффициент,(сувда эритмалар учун А0,509)
-ион кучи
бу формула ион кучи 0,7-0,8 гача булганда уринли булади. Юкори ион кучларида баркарорлик константаси киймати ортади. Баркарорлик константаларини топишда одатда тажриба натижаларидан осон хисобланадиган ва баркарорлик константалари билан оддий математик богланишда буладиган махсус функцияларидан фойдаланилади. Бу максадда Я.Бьеррумнинг «хосил булиш функцияси» кенг кулланилади:
С?о- лиганднинг умумий концентрацияси Смо-металл ионининг умумий концентрацияси [?]-лиганднинг мувозанат концентрацияси.
Хосил булиш функцияси «n» лиганднинг комплексга богланган кисми концентрациясининг металл ионининг умумий концентрациясига нисбатидир. Физик маъноси буйича «хосил булиш функцияси» n комплекс хосил килувчининг уртача координацион сонидир.Унинг киймати нолдан комплекс хосил килувчининг координацион сонининг максимал кийматигача булади.
«Хосил булиш функцияси»нинг баркарорлик константаси билан богликлигини урнатиш мумкин.
Лиганднинг комплексга богланган кисми концентрацияси (М?,М?2,М?n) куйидагига тенг:
С?о-[?]к[М?]К2[М?2]Кn[М?n]
(5) тенгламани хисобга олиб куйидагича ёзиш мумкин:
С?о-[?]к1[М][?]К22[М][?]2К Кn[М][?]n (7).
Металл ионининг умумий концентрациясини эса куйидагича тасвирлаш мумкин:
СоМк[М]К[М?]К[М?2]К К[М?n]
ёки (5) тенгламани инобатга олган холда [М?] нинг кийматларини урнига куйсак
СоМк[Мо]К1[М][?]К2[М][?]2К n[М][?]n (8)
(7) ва (8) тенгламаларини хосил булиш функцияси тенгламасига куйсак:
бундан[М] ни кавсдан ташкарига чикарсак кискаради;

Экспериментал натижалар ва «хосил булиш функцияси» буйича баркарорлик константасини хисоблашнинг бир неча усуллари бор. Булардан энг аниги электрон машина ёрдамида хисоблашдир.
Айрим масалаларни ечишда берилган М?mкомплекснинг моляр кисмини аниклаш керак булади,яъни унинг нисбий концентрациясини;

(8) тенгламани (9) га куйиб куйидагини хосил киламиз:
ХМ?mнинг киймати 0 дан ([М?m]к0 ,булганда)ХМ?mк1 гача (бошка комплекслар булмаганда [М?m]кСо?m).
Масалан .Эритма таркибида 1,00?10-3М Нg(СIО4)2 ва 0,02 М NаСI(Нg ионларини гидролизланишга йул куймайдиган ва ион кучини саклаб турадиган 0,5 М НСIО4 булганида) уй температурасида боскичли диссоциланишда хосил буладиган турли бирикмаларини хисоблайлик.
Эритмада куйидаги хлоридли комплекслар хосил булади:НgСIК,НgСI2,НgСI3-,НgСI42-.Буларнинг баркарорлик константалари тегишлича ;

Хлорид иониларининг мувозанат концентрацияси,умумий концентрацияга якин булгани учун [CI-]0,020 г-ионл.
Хар бир комплекснинг моляр кисмини (10) тенглама асосида хисоблаймиз.






Хлоридларнинг бошка концентрациялари билан хосил килган комплексларининг хам моляр кисмлари шу йул билан хисобланади. Хисоблаш натижаларини график куринишда Хм?mкfIg[?]богланиш тарзида ифодаланади.

Расм.Симобнинг хлоридли комплексларининг мувозанат диаграммалари.


НgСIК ва НgСI3- ларнинг максимал моляр кисмлари атига 40-50% га боради ва бу комплексларнинг мавжуд була оладиган микдорлари жуда кам.
Бунда асосан НgСI2 катта областда мавжуд (яъни мавжуд була олиш сохаси жуда катта ва максимал моляр кисми 90-100 % ни ташкил килади).NаСI нинг концентрацияси 1,0М ва ундан катта булганда асосан НgCI42- комплекси булади.

Download 2.92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   86




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling