Tanlangan asarlar
Download 5.46 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- HIKOYALAR
|
4 4 9
Adashganlarga y o ‘l ko'rsatish uchun tep alik n in g eng yuqorisida tu n d a yoqilgan o 'tn in g tu tu n i o 'r la b t u rardi...
Bu Kiriskning o'zi to 'q ig a n q o 'sh iq n in g dastlabki satrlari edi. Bu endi uning um rining oxirigacha aytadi- gan qo'shiq bo'lad i... * •
• ...D engiz to 'lq in la ri zulm at
q o 'y n id a guvullab, o'k irib, sh id d a t bilan qoyalarga kelib urilib, parchalanib ketardi. Dengiz ham lalarini qaytaraverib, tosh-metin b o 'lib ketgan q irg'oq xo'rsinib, uf to rtard i. O lam olam b o 'lib y aralgandan buyon, kun tu n d a n tu g 'ilg a n , tu n k undan tu g 'ilg a n zamonlardan buyon ahvol
shu - ikki qud ra tli kuch o'r tasidagi olishuv davom etadi: b undan buyon ham, kun-u tu n , tun-u kun, toki yer bilan suv bor ekan, ular ab a d u la b ad shunday kurashaveradi... Kun-u tu n , tu n -u kun... * *
• ... S hunday kechlardan y ana biri o 'td i... Dengiz uzra O 'r x o n shamoli shovqin solar, dengizda aki-M ilxun to 'lq in la ri suzib y u ra r va yorishib kela
yotgan osmoni falakning bir chetida E m rayinning nurli yulduzi charaqlab tu rard i... ... Yana yangi bir kun boshlanm oqda edi...
HIKOYALAR U-V
OQ Y O M G I R Y
uksak to g 1 qoyalaridan esayotgan muzdek sha- mol qorong'i d aralar ichidan kuch bilan otilib chiqib, tog* etaklariga ravona bo'lardi. P astd a ovul uyquga cho'm gan. Atrof jim jit, derazalardan k o 'rin ib tu rg a n chiroqlar sekin o'c h a boshladi. Qirov qoplab, endigina ochilay deb turgan bahor k u rtaklari, oy s h u ’lasida g'ira-shira kum ushdek to v lan ib turardi. F a q a t sham olning tomga yopilgan qamishlarni sh itirla tg a n tovushi bilan uyqu aralash uligan it ovozi eshitilardi. U zoqlardan esa tog* daryosining shovullashi va m otorlarning guvullashi arang quloqqa chalinardi... Q o ro n g 'id a ovul chekkasidan ikki kishining gavdasi tez yaqinlashib kelm oqda edi. Ana ular, qadamlarini sekinlatib to 'x ta s h d i... - Endi, bu yo g ‘iga o'z im ... R ahm at, - ayol kishi ning ovozi eshitildi. - Kel, kuzatib q o 'y a qolay, t a g ‘in itla r ta la b yur- masin, - javob berdi erkak kishining ovozi. - Men itlardan qo'rqm a ym a n... - S hunday bo'lsa ham... - Y o'q, Qosimjon, sen ishga kechikib qolasan. - Hali v aq t bor, ulguram an, - Q osim jon gu g u rt chaqdi. M iltillag an alanga bir lahzada q o ro n g 'id a katak ro'm olli qiz bilan egniga sp o rtchilarning charm li kurt- kasini, oyog'iga esa kirza etik kiyib olgan yosh yigitni o ‘z bag 'rig a to rtib olmoqchi edi. - O , Saodat, hali y ana rosa ikki yarim soat vaqt bor, - dedi u, soatiga qarab. - H ojati yo 'q , Qosimjon, boraver... Biror kishi k o 'r ib qolgudek bo'lsa, gap qilishadi. B undan tashqari, men ju d a bezovtalanayapman. O na m nega chaqirtirdi e k a n ?.. Tobi qochib qolgan b o ‘lsa-ya? - Ha-a, agar shunday b o 'lg an bo'lsa, uni yolg'iz 452
qoldirish m um kin emas. Lekin sen ko'pam siqilaverma, bir ilojini qilarmiz... U lar y ana biroz turishdi-da, s o 'n g ajralishdi: Sao d a t - uyga, Qosimjon bo'lsa, tog' tom onga yo'l oldi. Biroz yurgach, u orqasiga qaradi. - Agar biror narsa b o 'lsa x abar q il... Men ku- taman. - Yaxshi, - b o 'g 'iq ovoz bilan javob berdi Saodat. U ham bir necha qad a m yurgandan so 'n g to 'x ta d i- da, orqasiga qaradi. Qosimjon ko'rinm as edi. Zim-ziyo kecha. S aodat uyiga oshiqdi. U uyiga qanchalik y aqin lashib borar ekan, shunchalik qadamini tezlashtirar edi. O xiri Saodat sabri chidamay yugurib ketdi. U ning miyasi turli xayollar bilan band edi. Xayolida xuddi u hozir yugurib borib eshikni ochadi- yu, ko'zlari xiralashib, to 's h a k d a yotgan kasal onasini k o 'ray o tg an d ay edi. «O pa, qadrdonim , qim m atli onam», deb qichqirib yuborgudek b o 'ldi Saodat, lekin ovozi chiqmadi. M ana tanish d archa ham ko'z ga tashlandi. Birdan o'z iga qarshi kelayotgan q an d a y d ir soyaga ko'zi tushdi. - Senmisan, Saodat? - so'radi onasi. - Nima qildi, opa? - S hunday kechada yolg'iz o'zingmisan? - O 'zim , - dedi S aodat, y o lg'on gapirib. - Seni qara-ya, Xudoning o'zi asrabdi, - qo'llarini ishqalab q o 'y d i Zaynab opa. - S hunday ham b o ‘- ladimi.
- Y o'q, men yo'lovchi aravada keldim, - darrov o 'y la b topdi Saodat. Qizini quchoqlaganicha Zaynab opa y ig 'la b yubordi: - K utaverib holdan toydim. Ko'zlarim teshildi. Kech ham kirdi, sendan hamon darak y o'q. Y o 'ld a biror hodisa ro 'y berdimikan, deb xavotir oldim. Kutib olish uchun endi o'zim y o 'lg a chiqmoqchi bo'lay o tg an edim. - Senga nima b o 'ld i, opa, biz o 'tg a n hafta ko'rishgan edik-ku. Saodat tr a k to r brigadasida pritsepchi b o 'lib ishlardi, u butu n yoz bo'yi dala shiyponida istiqom at qildi. S huning uchun ham u har gal uyga kelganda Zaynab opa uchun haqiqiy bayram b o 'la r edi. U qizini shun- 453
day sog'inar ediki, bunday v a q tla rd a uning oldidan bir qadam ham jilm as edi. U la r o 'c h o q q a birga o ‘t qo'yishar, ro 'z g 'o r tashvishlari bilan band b o 'l i s h a r d i , - biri xam ir qorsa, ikkinchisi g o 's h t pishirar, Saodat sigir sog'sa, Zaynab opa uning yonida tu rib , a ta la pishirardi. Gap deganning keti uzilmasdi. Zaynab opa xizmat qilayotgan kolxozda ham, Saodat ishlayotgan tra k to r brigadasida ham yangiliklar k o ‘p. S aodat qachon ariq bo'y iga bormasin, Zaynab opa d archa oldida tu rib unga tikilganicha kuzatib qolardi. O n a o ‘z qizining bo'yga yetib qolganiga sira ishongisi kelmasdi. U S aodatning to 'lish g an , xushbichim y ag 'rin la rig a mehr bilan qarab tu rard i. Saodat mayda ko'zli kumush bilaguzuk ta q ib ol gan tiqmachoqdek b u g 'd o y m ag 'iz qo 'llari bilan obkashni mahkam ushlagancha epchillik bilan chiroyli qadam tashlab kelardi. U n in g bir tekisda nafas olishi k o'ylak burmalarini xiyol q a b a rtib ko'rsatardi. - Q o'z ichog'im , ko'z im ning oq-u qorasi, nim a desang ham o'zing bilasan, lekin sen bilan maslahatlashmas- dan shunday qarorga keldim, - o'zicha tasavvuridan tkazardi ona. Bugun ona-bola har qachongidan k o 'ra xursand, bir- birlariga mehribon edi. Saodat onasining behuda cha- qirm aganini, unga q andaydir bir muhim narsa aytmoqchi ekanini sezib tu rard i. H a q iq a ta n ham Zaynab opa bu gapni aytish uchun k o ’pdan beri ta y yorla nib yurardi. Keyingi ku n lard a qizining k o ’ngli nim agadir g'ash edi. Buning sababi nimada ekan? E rta bahor kunlarining birida sal-pal qor y o g 'ib t u r gan edi, S aodat xalloslaganicha uyga yugurib keldi. - Opa! - hayajon bilan qichqirdi u ostonadan, - komsomol brigadasi keldi! - Q a n aq a brigada? - E, bilmaysanmi hali - M TSdan komsomollar briga dasi. Komsomollar yangi yerda ishlashmoqchi. Ularni o ‘z ko'zim bilan ko'rdim , opa, mashina va tra k to rla rd a tegirm onning yonginasidan o 'tib ketishdi. U la r o'zlari bilan plug va seyalkalar ham olib kelishyapti. «M uncha u bezovtalanadi? - hayron b o 'lib qoldi shu n d a Zaynab opa. - Nima bo'lib d i, kelsa kelishibdi- da».
4 5 4 Qizi hamon kuyib-pishib gapirayotgan edi: - Men ularni q aye m i haydashini bilaman, opa. Bizga u yer j u d a ham yaqin. Toqoy akaning aytishicha, ular bu yil «Eski o ‘to v » n in g hammasini haydashar emish. O ra d a n bir necha kun o 'tg a n d a n s o 'n g Saodat M TSga pritsepchi b o 'lib ishga kirish uchun onasidan ruxsa t so'radi. Zaynab opa qizini uydan chiqarishga hech ko'ngli y o 'q edi, lekin Saodatning o'jarlig i, o'z aytganida tu r ib olishini bilgan ona biroz bo'shashdi. - Bu yil pritsepchi b o 'lib ishlayman, keyin esa bizni trak to rc h ilik k a o'q itish ad i. Axir men, komsomol majlisi- d a so'z berganman, so'z im dan qanday q a y ta olaman. Biroq ishga Saodatning amakisi Toqoy aka ara- lashm aganda bu bahona onaga t a ’sir qilishi gumon edi. - Y oshlarning ko'nglini o 'ksitm a, ham m a narsa ularga ayon, mayli, borsin! - m aslaxat solardi u onaga. Saodat ham ketdi. Lekin k o 'p o 'tm a y ona q a ttiq pu- shaymon qildi. U k o 'rdiki, endi Saodat faqat unikigina emas, balki yana q andaydir q u d ra tli bir kuch uni kundan kun o'ziga to rtay o tg an edi. B a’zi v a q tla r uning nazarida S aodat o'z idan ko'ra aqlliroq tu y u lard i. Bu qiz bola uchun ortiqcha emas- mikin? K unlar o 'tish i bilan S aodatda onasi tushunmay- digan q andaydir o'zgacha tashvishlar o rta bordi. Nima uchun Saodat uyga kelgandan so 'n g onasini naqadar sog'ingan bo'lishiga qaram ay kallayi saharlab tu rib , sal to n g yorishishi bilan yana brigadaga oshiqadi? Qiziq. Saodat b a ’zan vazmin, ishchan, erkalik qi- lib onasiga suykalanar, b a ’zan esa birdan ko'z oldi qorong'ilashib, onasidan ajra b qolgan b o 'ta lo q singari g'am gin b o 'lib qolar va xomushlanib, jim gina o 'tirard i. - O 'z ishingdan xursandmisan, Saodat? - g o 'y o hech narsani sezmagandek so'rardi Zaynab opa. - Brigadala- ringizdagilar qan a q a odam lar o'zi? - J u d a xursandman! - H a r v a q t javob berardi Sao d at va hayajon bilan o'z o 'rto q la ri h aqida hikoya qi- 1 ishga kirishib ketardi. U la r uzoq yerlardan kelishgan, mashinani ham yaxshi bilishadi. H a tto shundaylari ham borki, u lar mashinalarni zavodda o'zlari yasaganlar. 455
«Q ani, men ham o 'sh a la rd ay b o ‘lsam> derdi Saodat, ko'zlari chaqnagan holda. S hunday p a y tla rd a u onasi uchun q andaydir begona va tu sh u n ib bo'lm aydigandek tu y ulardi. Saodat onasining ko'z laridagi bu tashvish alo- matini sezmasdan, o'zini hayajonga solayotgan hamma narsa haqida, komsomol majlisi, devoriy gazeta-yu, ishyoqmas, dangasa traktorchini qayerdan sudrab kel- g anliklari haqida va yana boshqa k o 'p narsalar haqida gapirayotgan edi. Lekin Zaynab opa bularn in g ham masini ham tushunavermasdi. U la r
birga choy
ichishdi. S aodat
dasturxonni y ig'ishtirib, piyolalarni yuvib, tokchaga olib qo'ydi. Yotish vaqti ham bo'ldi. Biroq Zaynab opa S aodatga d iq q at bilan qaraganicha hamon n am at ustida o 'tirard i. - Menga yaqinroq kel, qizginam, o 'tir , - o'z yoni- d an jo y ko'rsatdi u. - Sen bilan gaplashib olmoqchi- man... - G apir, ona, q ulog'im senda. Zaynab opa o'z fikrlarini jam lab, gapni nimadan boshlashni bilmay anchagina tu rib qoldi. - Sen mening ko'z ochib k o 'rgan yolg'iz qizimsan, Saodat, - dedi u qizining yuziga tikilib. - Sen mening ham o 'g 'lim sa n , ham qizimsan. M ening sendan boshqa hech kimim y o'q. Sen menga oson deb o 'ylaysanm i? - O n a n in g ko'zlarida yosh tom chilari paydo b o 'ld i. - F aqat ishda biroz unutam an, uyga keldimmi... Yolg'izlik yuragimni yondirib y u b ora di... Q ayerda qoldi ekan, biror narsa bo'ldim ikan, so g'm ikan... Ishing ayollar qiladigan ish emas, Saodat. Qiz bolaning plug ustida o 'tirishi nimasi... Bu ishingni q o'y, uyga kel... Kol xozda ish oz emas. Zaynab opa ko'z yoshlarini a rtib o g 'ir xo'rsindi. U ning nima demoqchi ekanini shu gaplarn in g o'zidanoq payqab olish mumkin edi. Lekin Saodat onasi asosiy gapni aytmaganini sezib turardi. - Nima,
dala shiyponimizda qizlardan yolg'iz
o'zim m anm i? Axir, bizning kolxozda boshqa qizlar ham bor-ku. MTSda yana qanchasi bor! Buning ustiga ular ishda erkaklardan qolishmayapti. Nima uchun men ishni tashlashim kerak ekan? 456
- Sen ular bilan ten g bo'lma! - Z aynabning jahli chiqdi. - U la r ota-onalarining yakka-yu y o lg'iz bolasi emas. S aodat onasini mahkam quchoqlagancha ko'ksiga bo- sib qotib tu rd i. Unga rozi bo'lishdan boshqa gap ham bo'lishi m um kin emas edi. - Yaxshi, opa, sening aytganingcha bo'lsin. Biroq menga u yerda yana biroz b o '1 ishga ruxsa t ber. Ha- dem ay bahorgi ekish ham tugaydi, o 'sh a n d a butu n Lay q ay tib kelaman. J u d a oz v a q t qoldi, sabr qil, opa... O n a n in g ko'ngli tinchidi. Yotish vaqti ham bo'ldi. Ko'zi endi uyquga ketgan edi, q anda ydir shitirlagan ovoz eshitildi. Zaynab opa ko'zini ochdi va S aodatning tu rib sekin deraza tom on borayotganini ko'rdi. O yning k o 'k im tir nuri qizning boshi va yelkalarigacha yoritib tu rard i. Saodat bezovtalanib onasiga qaradi, so 'n g ra se- kingina deraza oldiga bordi-da, tizzasini q o 'lla ri orasiga olib su k u t saqlab o 'tirave rdi. Aftidan, u nimalarnidir o'y lay o tg an d a y asabiylashib, ko'ksiga tu sh ib turgan
sochlarini y ulqib to rtard i. «Nega uxlay olm ayapti?» - onaning yuragi yana xavotirdan zirqiray boshladi. Saodat
deraza oynalariga yaqinroq o 'tirib , tog'
y on-bag'rida ishlayotgan tra k to r chiroqlarining ahyon- ahyonda yonib o'chayotganini tom osha qilib o 'tird i. U zoqdan eshitilayotgan m otorlarning guvullashiga zavq bilan quloq solardi. T ra k to rla r g o 'yo yaqin atrofda ish- layotgandek ularning shovqini goh yaqinlashar, goh qiz diqqatini o'z iga ja lb etganday uzoqlarga ketib qolardi. «Traktorga quloq solyapti», - o'z icha o 'yladi Zay n ab opa va u ham doim shu guvul lagan ovozni eshi- tadigan b o 'ld i. U n ing qizi ham o 'sh a yerda, dalada ishlaydi. Saodat uyda bo'lm agan pay tlard a esa ona shu guvul lagan tovushni eshitib, ko'ngli biroz tinchiganday bo'ladi. Ha, qizi deraza oldida behuda o 'tirgani yo'q . U butu n vujudi bilan o 'sh a yerda, tra k to rla r zo'r berib shudgor qilayotgan yerda o 'tirard i. Buni Zaynab opa yaxshi sezardi. Saodat uzoqdagi chiroqlarga boqib tu r a r ekan, naza rida o 't k i r plug tishlari q o 'riq yer qatlam larini qiya qilib, mayin tupro q larn i taram -taram a g 'd a rib borayot- 457
ganini ko'rib tu rg a n d a y bo'ldi. Q a chonlardan beri inson qo'li tegmagan edi bu yerlarga. M ana endi u lar Q osim jon bilan birga inson qadami yetm agan, qarovsiz yerga birinchi b o 'lib jon kiritmoq- dalar. Endi bu yerda ekinlar boshoqlaydi. H ademay y o 'lla r tushadi. Q adim da ko'c h m a n ch ilar ko'chib yuradi- gan «Eski ko'chm anchi» vodiysidagi tog' o ra lig 'id a uy- lar qad ko 'tarad i, shunda odamlarim iz kelgan kishilarga faxrlanib: «M ana shu d aladan o'tsangiz molxonani ko'rasiz, undan narida ko'cha bor, xuddi ana shu yer bizning kolxoz bo'lad i» deyishadigan bo 'lad i. - «Ha, buning hammasini o'z qo'lim iz bilan yaratgan- m iz !» - o 'ylardi Saodat ko'ngli quvonchga to 'lib . Axir, bu chinakam b ax t emasmi, b u tu n hayotingni unga ba ishlasang arzimaydimi?! Yorqin
quyosh ostida jim irlab yotgan ko'kim tir shudgor uning ko'z o'n gidan o 'td i. Saodat ana shu iliq bug' bilan to 'y ib-to'yib nafas olardi. Yerning namiqib an- qigan hidi uni o'ziga chorlardi. O h, qanday yoqimli... O 'tlo q n in g narigi boshiga borib qaytishda Saodat tezda plug richaglarini alm ashtiradi. O ynadek yaraqla- gan lemex tishlari yer b ag 'rid an k o 'ta rila d i. U larning har birida quyosh nuri akslanib turardi. T ra ktorni q a y ta ra tu rib , Qosimjon unga qarab kulib q o'yardi. Saodat esa: - Bo'sh kelma, Qosimjon! Bugun birinchilikni ola- miz! Bo'sh kelma!.. «Q osim jon... uchrashganimiz qanday yaxshi bo'ldi, birga ishlayapmiz! Men dunyoning narigi burchiga bo'lsa ham orqangdan borishga tayyorm an», - shivir- lardi S aodat o'zicha. Zaynab opaning ko'ngli x a votirda edi. Nima qilarini, qiziga nima deyishini bilmay o g 'ir xo'rsinib, ikkinchi yonboshiga o'g irilib yotdi. S aodat seskanib ketdi. Ancha vaqtgacha gapirmay jim gina o 'tir d i, so 'n g onasi tomon bir qarab oldi-da, ohistagina karavot oldiga keldi-da, yotdi. Biroq qiz ham, ona ham uxlay olmadi. U larn in g har biri o'z xayollari bilan band edi. Zaynab opa qizining bo'y iga y etib qolganini va uning kelgusi taqdiri haqida harakat qilish zarurligini o'ylardi. Agar o'z ovulimizdan biror m unosib yigit to- 458
pilsa, u v aq td a qizi doimo o ‘z qanoti ostida bo'lardi. Agar kuyov yolg'iz b o 'lsa y ana yaxshi - ichkuyov qilib olardi. Qiz, h a tto sep tayyor ekanidan hali xabarsiz edi. Turli xil kigizlar tayyor, fa q at chodir sotib olish qolgan edi. Saodat
esa Q osim jon haqida, u bilan birinchi uchrashganlari haqida o'y lard i. O 's h a kezlarda ular bir agregatda ishlashar edi. H ar gal ham tra k to r to 'x ta g a n d a Q osim jon uning oldiga kelib so'rardi: - Sen charchamadingmi, Saodat? Biroz damingni ol. «Nega buncha menga yopishib oldi u? - jahli chiqib derdi Saodat. - Nima, men yosh bolam anm i?» Agar Q o simjon undan ahvol so'ramasa, S aodat yana achchiqla- nardi: «Nega u biron narsa dem aydi? Xafa bo'ldim i yoki men uning joniga tegdim mi?» K unlardan birida u lar qo'shni chegaraga, yaqin
joydagi eng b aland qoyaga chiqmoqchi bo'lishdi. Sao d a t o 'sh a kunni hech qachon unutm aydi. Tik qoyaga ko 'tarilish qancha qiyin bo'lm asin, lekin ular charchash- ni ham unutib, to 'x ta m a s d a n nima bo'lsa ham cho'qqiga chiqib olish uchun q a t ’iy ahd qildilar. Ikkovlari ham u yerda bir-birlariga q andaydir muhim narsa aytish haqida o 'y lard ila r. Axir bu yerda ularning so'zlarini hech kirn eshitmasdi-da: bu yaqin orada u larda n boshqa biror tirik jo n y o 'q . Biroq c h o 'q q ig a chiqib olganlaridan keyin ham
ulardan birontasi ko'n glidagini ochiq aytishga botinolm adi. F a q a t q ay tib tush ay o tg an larid a Saodat to 's a td a n sirg 'a n ib ketdi, Qosimjon uni mahkam tu tib qolib, o 'p ib olmoqchi b o 'lib intildi, am mo bu safar Sao d a tn in g jah li chiqmadi. U hech qachon o'zini shunday baxtli his etm agan edi. • •
* Zaynab opa lang ochilgan eshik yondoriga suyangani- cha uyning ichkarisiga q arab tu rard i. U ning harakatsiz bosh egib turishidan, ta a jju b la n ib xiyol k o 'tarilga n qoshlari va bir-biriga botib ketgan lablaridan sukut saqlab, umidsizlikka berilayotgani sezilib turardi. U biror qo'rq in c h li narsani kutay o tg an d a y ostonaga qadam tashlashga botinmay tu rd i yoki nim anidir esladi. Balki to g 'd a n shamol olib kelayotgan shovqin-suronga 459
quloq solayotgandir. K o'y lagining keng va uzun yengi shalvirab osilib turardi. Yonida esa paqirdagi suvlari chayqalib obkash yotardi. Zaynab opa hozirgina ariqdan suv olib qaytgan edi. Zaynab opa u yerga borib S ao d at ning erga chiqqanini eshitib kelgandi. O n a qalbi chuqur iztirobga to 'lg a n . Endi u huvullagan uyda yakka-yu yolg'iz. U ning uchun hamma narsa muhayyo, biroq qizining ketib qolishi bilan bu tu n orzu-umidlari havoga uchganday bo'ldi. Agar Toqoy akaning qaylig'i Jiydagul kelmaganida Zaynab opaning shu zaylda qancha turishini kirn bilsin. Jiydagulni koTishi bilan Zaynab opa vaysab ketdi: - Mana, qiz zoti qanaqa ekan? O h, sh o'rim qursin. Xudo mening nasibamni qiydi, o 'g 'il bermadi. O 'g 'il b o 'lg a n d a o'z uyini tashlab ketmay, balki q allig'ini yetaklab kelarmidi. Jiydagul nim jongina va hamisha mo'm in-muloyim, hozir esa butu n lay boshqacha b o 'lib qolgan bu xotinga q o 'rqinc h bilan qarab turardi. - Saodat meni sharm anda qildi! - deyardi Zaynab opa gap orasida. - Qochqin kishidek izzat-ikromsiz ismi- rasmini qilib uzatilmasdan bir d a rbadarning orqasidan ergashib ketdi. U Saodatni allaqayoqlarga olib ketadi, ko 'rm a y ham qolaman. - Qiziqsiz, Zaynab opa, qizingiz uzoqda emas, shu yerda-ku! - deb Saodatning yonini olardi Jiydagul. - Bas qil! M ening shu ahvolga tushishim ga sizlar ham aybdorsizlar. U n ing MTSga borishiga sening To- qoying sabab bo'ldi. Men bo'lsam g o 'llik qilib, erim- ning ukasi deb uning g aplariga ishonibman. Bor ayt, agar akasining xotirasi va urug'im izning s h a ’ni unga qadrli bo'lsa, Saodatni y o 'ld a n qaytarsin. Bor! Shu kuniyoq Toqoy aka o d atga k o 'r a xotinini Zay nab opani chaqirib kelishga yubordi. Toqoy aka egachisini kutib, kigiz ustiga to 'sh alg an po 'sta k ustida qovog'ini solib o 'tirard i. Barcha oila a ’zolari ham u bilan birga o 'tira r d i. U y issiq edi. Qo- zonda g o 'sh t, stol ustida esa samovar qaynardi! - Hammasidan xabarim bor, Zaynab, - gap bosh ladi Toqoy, hu rm at bilan unga piyoladagi choyni uza- tayotib. - Sen uchun o'zim ham xijo la t tortyapm an. 460
Agar Saodat ahm oqlik qilgan bo'lsa, men hoziroq otni egarlab, sochlaridan sudrab bu yerga olib kelaman! - C h olning ko'zlari g 'a zabda n ch a q n ar edi. - Ammo men b unday qilmayman. U nd a n k o 'r a mening qo'llarim uzilib tushsin. «Eski k o ‘chm anchi»dagi yerlar ko'pdan beri sening qizingga o'x sh a sh odam larni kutardi. Zay nab, men seni tinch lan tirish g a va k o 'ndirishga harakat qilmoqchi emasman. Lekin bir narsani eslataman. - Toqoy tilin in g ostiga nosvoy tash lab oldi va qoram- ti r m o'y lovini o 'yc han silab qo'y d i. - Hozir «Eski ko'chm anchi» yerlari ochilmoqda. O 'z in g bilasan-ku, bir v a q tla r biz bu ishni uddalay olmagan edik. O 's h a v a q t da biz bu pastqam yerlarni oxiri bir kun o'zlashtiramiz, deb o 'ylashga ham botina olmagan edik. Boylar bizni siqib, oxiri ana shu «Eski ko'chm anchi» yerlariga hay- dab yuborishgan edi. U joylarda yerni haydash ham, sug'orish ham noqulay edi. Esingdami, o 'sh a n d a akamni sevib qolib, u bilan bu yerga qochib kelganlaring? O c h lik d an o'lm aslik uchun, h a tto m ana shu p o 'sta k d a n ham k a tta bo'lm ag an yerni haydashga qaror qilgan edik. T o 'g 'r i aytasan, yerni q a n day tozalaganimiz, toshlarni q o 'ld a k o 'ta r ib tashigani- miz, tog' yonidan ariq qaziganimiz va «Ilon qoyasidan» suv k o 'ta r ilib bu ariqqa chiqmagani yodingdam i? Shularni eslaysanmi, Zaynab? Axir quruq q o 'l bilan qoyalarni a g 'd a rib bo'larm id i? M ehnatimiz zoye ketib, ekinlar q urib qoldi. Sen o 'sh a n d a qanday yig'laganingni eslaysanmi, h a tto biz erkaklar ham ko'z yoshlari- mizni z o 'r g 'a tu t ib tu rg a n edik. O 's h a n d a biz «Eski ko'chm anchi» yerlaridan kaftdek qismini ham ishlay olm agan edik. Lekin bizga k o 'p yer kerakm idi? F a q a t ochlikdan o'lm aslik uchun... Endi esa bizning bolalari- miz «Eski k o ‘chm anchi»ni o'zlashtirishga bel bog'ladilar. Agar sen ularni hozir nim alar qilayotganini k o 'rganingda e di... U la r zo'r ishonch bilan ishlayapti. U la rd a bilim bor, mashina bor... H adem ay g'a llam iz daryo b o'lib oqadi. Eh, Zaynab, yoshligingda o'z sevgan kishing uchun har qanday qiyinchiliklarga duch kelgansan. Shunday ekan, nima uchun sening qizing o'z sevgani bilan tur- 461
mush qurishga va u bilan birga m ehnat qilishga haqli emas ekan, a? Zaynab opa jim turardi. - Sen aqlli xotinsan, - davom etardi Toqoy, - tu- shunishing kerak. S aodat shunday qilmasdan iloji yo'q edi. Kuyoving Qosimjon esa ota-onasiz d arb ad ar emas, ajoyib yigit, brigadada birinchi trak to rc h i. U n in g ota- onalari shaharda yashaydi. U larni ju d a yaxshi, hurm atli kishilar deyishadi. Saodatga kelsak, u onasini u n u tib ketadiganlardan emas. Yakshanba kuni ular senikiga kelishadi, kuzda esa sen o d at b o'yicha yo'l ochar qila- san. T o 'y n i bo'lsa birinchi hosil y ig'ilib, ular yangi uyga k o 'c h ib kirgan kuni qilamiz. Toqoy aka nima degan b o 'lsa Zaynab opa jim gina o 'tir ib tingladi. Keyin o 'rn id a n tu r ib eshik tom on y o'l oldi. U bunga rozi bo'ldim i, yo 'q m i, hech kirn tu- shunmadi. Toqoy aka mehm onni kuzatishga chiqdi. Tashqarida shunday q attiq y o m g 'ir y o g'ayotgan ediki, h atto , to g 'la r ham, d a ra x tla r ham, nariroqdagi uylar ham ko'rinm asdi. H am m a narsa suvli tum an bilan qoplanib olgan edi. -
Eh-he, hammayoqni qoplab olibdi-yu! Ana k o'rasan, bu oq y o m g'ir kamida ikki-uch kun to'xtovsiz yog'adi... - O q y o m g 'ir deysanmi? - Past ovoz bilan so'radi Zaynab opa va javobini ham kutm asdan ketib qoldi. •
* • Zaynab opa uyga kirib kelar ekan, xayol seliga cho'm ganicha burchakka kelib o 'tird i va y o m g'ir to m chilari oqib tushayotgan derazaga qaradi. - O q yomg'ir! - shivirladi u allanarsani eslaganday. Zaynab opa y o 'ld a kelayotiboq, Toqoy har holda haq degan xulosaga kelgandi. Lekin u uyining ostonasiga qadam qo'yishi bilan, qo 'llari shalvirab, yuragi muzlab ketdi va yana o'zini yolg'iz his eta boshladi. Biror ro 'z g 'o r ishlari bilan band bo'lm oqchi bo‘ldi-yu, le kin, yuragiga hech narsa si madi. U har v aq t nim adir yetishm ayotganligini o'y lard i. Lekin uning nim a ekanli- giga sira tu sh u n a olmasdi. 462
Nihoyat u buni topdi: odatdagidek tog' tarafdan kelayotgan m otorlarning ovozi eshitilmas edi. H a r doim onani tra k to rla rn in g ovozi tin c h la n tira rd i, chunki bu ovoz sevimli qizi bilan, uning kelajagi bilan bog'liq edi. Zaynab opa xavotirlanardi: « T ra ktorlar jim , oq y o m g ‘irning ikki-uch kun yog'a d ig a n d ay shashti bor. U bechoralar p a latk a la rd a nima b o'ldi ekan? Nam, sovuq, pechka y o 'q » . U n ing yosh kelin-kuyovlarga rahmi keldi. Axir ular chillalik-ku, tezroq yakshanba kela qolsa edi. Zaynab opa barmoqlari bilan yakshanbagacha ne cha kun qolganini sanadi. T o 'r t kun! Q a n d a y uzoq! U tezroq Saodat va Qosimjonni ko'rgisi kelardi. Biroz o'tirg a c h , keskin o 'rn id a n turdi-da, sandiqdagi oq surpni olib, erkaklar kiyadigan k o 'y lak bichdi. S o 'n g pechkaga o 't yoqdi. X onada darrov ham m a narsa saranjom bo'ldi. G o 's h t pishguncha Zaynab
opa mashinada k o'ylak tik ib bo'layozdi. Endi u q o 'l qovushtirib o'tirm asd an b o 'g 'irso q qovurilayotgan qozon oldida o'ralash ib qoldi. O lovdan qizib ketgan yuzlari qip-qizil bo'lib, mayda ter tomchilari bilan qoplandi. Biror yaxshilikni kutayotgan- dek ko'z lari quvonch bilan porlardi. Aftidan u k a tta bayram ga ta y yorla nayotganday edi. Ha, h aq iq ata n ham shunday. U hoziroq «Eski k o ‘chm anchi»ga borishga qaror qildi. T ayyorlanib b o 'lg a n d a n so'ng, Zaynab opa Saodatning sepi uchun asrab qo'ygan gulli shol ro'molni olib keldi-da, k o 'y lak bilan birga qo 'sh ib x u rju n n in g bir ko'z iga soldi, uning ikkinchi ko'zini esa g o 's h t va b o 'g 'irso q bilan to 'ld ird i. Endi ketaverish m um kin edi, lekin u o 'y la n ib qoldi - erga tekkan qizinikiga taklif qilinmasdan borish yarashmasa kerak. Toqoy kuzgacha kutishni m aslaxat bergan edi. Lekin bu nihoyatda uzoq m uddat. T o 'g 'ri, Saodat va Qosimjon yakshanba kuni kelishadi. Ammo yakshanbagacha hali t o 'r t kun bor... U esa o'z bolalarini va «Eski k o ‘chm anchi»da nimalar qilinayotganini hoziroq o'z ko'zi bilan ko'rgisi kelardi. Bordi-yu, uni kulgi qilishsa-chi? «Nima deb o'y lashsa ylashaversin, baribir boraman». Zaynab opa yangi shoyi ko'ylagini, maxsi-kalishini, sevgan choponini kiyib, x u rjunini yelkasiga tashladi-da, boshiga k a tta qanorni yopinib uyidan chiqdi. Tashqarida b o 'lsa oq y o m g'ir y og'a yotga n edi. 463
* *
* Kulrang tum an aralash yom g'irda so'qmoq b o 'y lab ot ustida xotin kishi sekin yurib borardi. Yer dengizi haydalib tashlangan, k a tta ariqlar qazilgan, yom g'ir bilan yuvilib, yer qobig'ini sekin-asta yorib yashil o'simlik - birinchi bahorgi bug'doy unib chiqmoqda. «Eski ko'chmanchi» yerlari tanib bo'lmas darajada o'zgargan. Hosil olish mushkul
bo'lgan bir parcha yer qayerda edi? Suv chiqarib bo'lmagan ariq qayoqda qoldi?.. Zaynab opa o td a n tushib, yonidagi toshga o'tird i-d a, y ig 'la y boshladi. Biroq, endigi ko'z yoshlar o'z farzand- larining faxri uchun, ularning ajoyib k a tta ishlarini ko'rib quvonch hislariga to 'lgan onaning ko'z yoshlari edi. 195 4 -yil Download 5.46 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|