Tanlangan asarlar

yo'q  bo 'lad i,  deganiga  qaram ay,  u  o 'lm aydi,  u  omon, 

u  so'zsiz  q ay tib   keladi,  deb  ishongani,  tilagani  kim 

uchun?  Dunyo  unchalik  adolatsiz  emas,  deb  bel  b o g '1 ashi 

kim  uchun?  Alimanning  chin  qalb d an   aytgan  so'zlariga 

men  ham  ishonib, 

rostdan  ham  Jaynoq  tirikmikin, 

unday  bo'Isa,  q ay tib   kelsa  ham  ajab   emas,  deb  yosh 

bolalardek  um idvor  b o 'lib   qoldim. 

Men  shu  holda 

o'y la n ib   o'tirsam ,  Aliman  tom orqaga  tashlab  ketgan 

om o ch -b  y in tu ru  larimizni  eslab:  «I-ye,  yerimizni  hay­

dab  bitirm adik-ku,  ena,  yuring,  tezroq  yuring,  qotib 

qolmasin»  -   deb  shoshirib  qoldi.

C horvoqqa 

kelsak, 

h o 'kizlar 

omochni 

sudragan 

bo'yicha,  allaqachon  ariq  yoqalab  o 't l a b   yurishipti.  Ali­

man  ularni  qaytarib  kelgach,  yana  haydashni  boshladik. 

O da m ning  ko'ngli  qiziq  narsa-da.  Bir  zumda  q anot 

b o g 'lab   kishini  olib  uchadi  emasmi.  Aytgan  so'zlari, 

qilgan  harakatlari  o'z  k o'ngliga  t o 'g 'r i   kelsa  kerak,  Ali­

man,  o 'sh a   urushdan  oldingi  qiyofasiga  q ay tib   kelgan- 

dek  ochilib  kulgani,  chehrasini  ochib  so'z lagani  yarashib

136

tu rib d i.  Nimchasini  yechib  nariroqqa,  irg 'itib   yuborib, 

oq  k o 'y lagining  etagini  lippa  urib,  yengni  shimarib, 

boshidagi 

ro'molini 

chakkaga 

to rtib  

tushirib, 

qora 

to 'r ig '  yuzidan  n u r  yog'ilib,  baland  tovush  bilan:  «O la 

bosh  ho'kiz,  cho'x!  C h o 'x ,  cho'x!  Q a y t,  qayt,  cho'loq 

quyruq.  C h o 'x ,  c h o ‘x-e!»  -   deb  uzun  tasm a  qamchini 

sh a r tilla tib   urib,  o'z icha  baqirib  yer  hayday  boshladi. 

O h,  Alimanim-ey,  bilsam,  u  meni  o'ksinm asin,  h ayot­

dan,  ishdan  ko'ngli  sovimasin,  tirikchilik  qilsin,  degani 

ekan-ku.  O m ochning  tu tq ic h id a n   ushlab  kelayotganimda, 

orqasiga  qayrilib  qarab:  «Ena,  omochni  astaroq  bosing, 

toshi  betga  chiqib  qolmasin!»  -   deb  boshlab  yurdi. 

Y ana  ikki-uch  borib  keladigan  yer  qolganda  y om g'ir 

tom chilay  boshladi.  Borgan  sari  kuchayib,  ja la g a   ay- 

landi.  Bu  kuchaygan  bevosh  ja la   o 'tkinchi  ekan.  S hun­

day  bo'Isa  ham  ovulda  tashvish  o rttird i.  Q anotlarini 

sh apillatib  q a q a  lagan  to v u q la r  o'zini  har  yoqqa  urar, 

ayollar  yoygan  kirlarini  olib  qochar,  bolalar  ko'chada 

quvlashib:

«Jala,  jala,  o 'tib   ket,

Qora  suvdan  kechib  ket*,

 

-

deyishib,  chopishib  yurishdi.  Ivib  ketamiz,  aylanay, 

uyga  kirib  tu ray lik ,  desam,  Aliman:  «H ech  nima  emas, 

ena,  bitirib  q yaylik!»  -   deb,  yosh  qizchadek  y o m g 'ir­

ning  q itiqlaga niga  q o tib   kulib,  ho'k izlarni  to 'x ta tm a y  

haydayverdi.  Kelinimning  bu  ishidan  xursand  bo'ldim . 

« F e ’l-atvoringdan  aylansin  enang,  o 'tk in ch i  yog'indek 

y arqillagan  yuzingdan  aylanayinim,  y o m g'irdek  sho'x- 

ligingdan  o'rgilay! 

Q a n d a y   baxtli 

ayol 

eding! 

Ey, 

dunyo,  dunyo,  dunyo  shunday  ekan!»  -   deb  yuragim  

quvonib,  A lim anning  aftiga  tik ilib   to'ym adim .  Keyin 

o'y lasam ,  uning  bu  ishlari  hali  menga  atalgan,  mening 

ko'nglim ni  ko'tarm oqchi  b o'lgan  ekan.  Aliman  hadeb 

kaftini  yog'in g a  tu tib :  «Ena,  bu  yoqqa  qarang-chi!  Q a n ­

day  so'lim   yomg'ir!  Q a n d ay   musaffo  yomg'ir!  Bu  yil 

don  m o'l  bo 'lad i.  C h o 'x ,  c h o ‘x-e,  yom g'ir,  barakangni 

t kaver,  t kaver!»  -   deb  qamchi  bilan  yom g'irni, 

ho'k izlarni 

savalardi. 

O 's h a n d a  

u 

o'z ining  naqadar 

go'zal  ekanligini,  ivigan  ko'y laklari  badaniga  yopishib,

137

qom atining  q anc halar  xushbichim  ekanligini,  ko'zlarining 

qanchalik  chaqnaganini  sezmagan  b o 'lsa  kerak.  Ilohim, 

uvoling  tu tsin   urushni!

J a la   to 'x t a b ,   olislab  ketganda,  Aliman  ham  tezda 

o 'tib   ketar  ekan-da,  degan  xayol  bilan  uzab  borayotgan 

yog 'in n in g   ortidan  m unglanib  tikilib,  olisga  k o 'z  yu- 

g u rtirib ,  y om g'irning  bosilib  borayotgan  ko'y iga  quloq 

solib,  q attiq   aksirdi. 

Boyaqishim-ey,  Qosimni  esladi 

shekilli  o'sha nda.  Ko'zi  menga  tushib,  kulib  yubordi- 

da:  «Y om g'irning  nami  bilan  m akkajo'xorini  ekib  olay- 

lik!»  -   deb,  uyga  chopib  ketdi.

Ivitilgan  m a k kajo'xoridan  Aliman  k a tta   bir  changal 

olib  chiqib:  «Ena,  shu  m akk ajo 'x o ri  dum bul  bo'lg u n ch a 

kichkina  bola  omon-eson  q ay tib   kelsin!»  -   deb  ni- 

y at  qilgan  uru g 'in i  yerga  sochib  yubordi.  Alimanning 

o'shandagi  qiyofasi  ko'z  o'n g im d an   sira  ketm aydi.  B ulut 

orasidan  y a lt  etib  chiqib,  hozirgina  k o 'tarilg a n   qip- 

qizil  c h o 'g 'd e k ,  oftob  tek k an d a ,  y o m g 'ird an   keyin  nam 

b o 'lg an   qora  tu p ro q n i  yalangoyoq  bosib,  qadam   say in 

shudgorga  oltin  sochayotgandek  uru  sepib,  bu  xosi­

yatli  m ehnatni  yaxshi  niyat,  yaxshi  umidga  bag'ishlab, 

Alimanim  jo 'x o ri  emas,  yaxshilik  u ru g 'i  sepib  yurgan- 

dek  edi.  «Ko'rasiz-ku,  ena,  mening  aytganlarim   t o 'g 'r i 

chiqadi.  Nasib  bo'lsa,  kichkina  bolaga  d um bulni  o'zim 

o 'tg a   ko'm ib,  pishirib  beraman.  Ilgarilari  d um bulni  men 

bilan  talashib  yeguchi  edi-ku.  Esingizdami,  b ir  m arta 

issiq  so'tani  olib  qochaman,  deb  q o 'y n ig a   solib  yubor- 

ganda,  badani  kuyib  qolmaganmidi.  U h,  uh,  deb,  ichini 

ushlab,  sakrab  yursa,  men  jin n i  odamdek:  Bu  ham   oz 

sizga.  Oz!»  -   deb  kulaveribman.  Esingizdami?  -   deb 

Aliman  meni  ham  k uldirib  yubordi.

VI

M ayli,  endi,  shunisiga  ham  rahmat!  M akkajo'xori 

bir  emas,  ikki  marta,  uch  m arta  dum bul  b o 'ld i,  biroq 

Jay n o g 'im iz  qaytib  kelgani  yo 'q .  Aliman  keyin  aybdor 

odam dek  indamay  qoldi  o'z i...

O la to g 'd a   qish  o 'tib ,  k o 'k lam   kelib,  h ayot  o'z  oqi- 

mida  avvalgidek  davom  etaverdi.  El  to 'y ib ,  kolxoz  qad-

138

dini  tikla b,  ko'rgan-kechganlarim iz  asta-sekin  xayoldan 

k o 'ta rilib ,  urushning  izlari  y o 'q o la   boshladi.  Aliman 

ikkalamiz  avvalgidek  kolxozda  ishlab  yurdik.  Y igitlar 

frontdan  qaytib  kelgach,  brigadirlikni  men  ularga  top- 

shirdim:  «Sizlarning  yo'qligingizda  uch  yil  eplab,  ishlab 

tu rd im ,  endi  esa  qaridim ,  horidim,  yigitlar,  endi  ishni 

o'z  qo'llarin g g a  olinglar»  -   dedim.  O 'sh a n d ag i  yosh- 

larning  bir  xil lari  hozir  ham  meni  «Brigadir  opa»  -  

deyishadi,  h u rm a t  qilishganidan  b o 'lsa  kerak...

Zamon 

tinchlangani 

bilan 

Aliman 

ikkalamizning 

qayg'u-g'am im iz  bitgani  y o'q. 

K o'rinishdan  yorishib, 

sir  bildirmagandek  bo'lsak  ham,  biroq  h aqiqatda  bo'lib 

o 'tg a n   ishlar  doimo  uning  ham,  mening  ham  yuragimdan 

ketmay  azob  berardi.  B unday  qarasang,  har  kim  o'zicha 

aql  yuritib,  har  birimiz  o'z  ko'm achim izga  o'zimiz  kul 

tortishim iz,  o'z  turmushimizni  o'zimiz  qurishimiz  kerak 

edi,  t o 'g 'r i   yo'l  ham  shu  edi.  Biroq,  biz  shunday 

qilmadik.  Mendan  o'td im i,  Alimandan  o'td im i,  uning 

sabablari  ko 'p ,  uni  gapirib  o 'tirib   ham  nima  qilamiz. 

Balki,  bizdan  hech  qanday  ayb  o'tm agandir.  Q anchadan 

qancha 

dard-u 

alamimni 

aytib, 

senga 

kelardim-ku, 

jonajon  dalam ...

-   Ha,  kelarding,  T o 'lg 'a n o y .  G unohga  botirib  nima 

qilaman  kelinimni,  nima  qilam an,  uvolini  qanday  qila- 

man,  deb  y ig'larding.  Q achon  kelsang  ham,  necha  bor 

kelsang  ham,  o 'sh a n d a   men  senga  m aslahat  berolmagan- 

man,  T o 'lg 'a n o y .  O ra d a n   ancha  yilla r  o 'tib   ketdi.  Sen, 

mana,  qarta y ib   qolding.  Biroq  hozir  ham  seni  oqlab,  yo 

bo'lm asa  qoralab  biron  narsa  aytolmayman.

-   Kim  biladi.  Shularni  o'ylasam   o'zim ni  kechirol- 

mayman.  Kelinim  Alim andan  o'zga,  fe’l-atvori  boshqa, 

muomalasi  boshqa,  odamgarchiligi  boshqa,  yurish-turishi 

boshqa  ayol  bo'lg an d a ,  k o 'p   kechiktirmasdanoq:  « Q o'y, 

endi  bolam,  qachongacha  tul  b o 'lib   o 'tirasa n .  Yosh 

boshingni  xor  qilmay,  birovga  tegib  ketgin»  -   der 

edim.  Biroq  Alimanga  aytolganim   yo 'q .  Agarda  aytsam, 

odamzod  dunyosining  osoyishtaligiga  q andaydir  xiyo- 

n a t  qilayotgandek,  q an d a y d ir  bir  pok  narsani.  b u lg 'a b  

q o 'yayotgandek 

botinolm ay 

yurdim. 

T o 'g 'r i, 

Qosim 

o'Idi  -   sen  endi  ketgin,  keraging  y o 'q ,  boshqa  birovga

139

tegib  olgin,  deyishga  og'zim   borarm idi?  So'zlarim ni 

qanchalik  silliqlamayin,  baribir  shu  m a ’no  kelib  chiqdi. 

Bir  cheti  es-aqli  bor  ju v o n   emasmi,  o ‘zi  yorilar  deb 

shoshilm agan  ham  edim.  Aliman  bo'lsa,  bechora  boya- 

qishim-ey,  kishilarga  buncha  mehribon  b o 'lib   yaratilga- 

nini  qara,  meni  ayab  ko'zi  qiymay  yurganga  o'xshardi. 

S hunga  qaram ay,  mendan  o'tm asin,  deb  bir  kun  Qa- 

yindidan  og'a lari 

qidirib  kelganda, 

men 

Alimandan 

ming  m arta  roziman,  deb  ko'nglim dagini  tu sh u ntirdim . 

S hunday  desam,  ularni  jerkib:  mening  bilan  ishlaring 

bo'lm asin,  ketamanmi,  ketmaymanmi,  o'zim   bilaman, 

sizlar  aralashm anglar,  debdi.  Gapirmasam  b o 'la r  ekan, 

deb  afsuslanib  qoldim.  M ening  uyalganimni  bilib,  Ali­

man  o 'shanda,  o 'rta m iz da  q andaydir  bir  so'z  o 'tganini 

sezdirgani  ham  y o'q.  Ich-ichimdan  m in n atd o r  bo'ldim . 

Shu  zaylda  bir-birimizni  ayab,  bir-birimizni  qiyolmay, 

Jay n o q   kelib  qolarm ikin,  deb  umid  q ilib  aldanib  yurib, 

eng  oxiri  undan  ham  umidni  uzib,  keyin  uning  vaqti 

o 'tg ac h ,  kech  b o'lib  qoldi.  Ha,  ona-Yerim,  imonimdek 

pok  sirimni  aytyapm an.  Q olganini  o'z ing  bilasan-ku.

-   Bilaman,  T o 'lg 'a n o y .  Keliningga  avvaldan  aytm ay 

yurib,  keyin  aytganingda  yuzingga  qaramas  edim.

-   Rost  aytasan.  Q a n d a y   b o 'lib   ketganini  hozir  ham 

bilolm ayman.  Ovulim iz  y o'l  ustida  emasmi,  yaylovga 

mol  haydaganlar,  ishlashga  tu sh g a n la r  har  doim  bizning 

yerlardan  o 't i b   ketishmasmidi?  Yer  o'rtasi  deb  molini 

yoyib,  ikki-uch  kun  tu rib   ham  qolishardi.

Q irq  oltinchi  yilning  kuzida  quyi  ovullik  bir  cho'pon 

qo'yini  boqib  yurdi.  Askardan  kelgan  yigitga  o'xshaydi, 

bo'z  shinelli,  to 'n in i  b o 'k tirib ,  m iltig'ini  yelkasiga  osib, 

bu  y erlarda  aylanib  yurganida  uncha  e ’tib o r  bermasdim 

unga.  O v u ld a   kim dir  birov  t o 'y   q ilib  qoldi-da,  uloq 

berdi.  Haligi  cho'pon  uloqchi  yigit  ekan,  uloqni  biz­

ning  darvozaning  oldiga  olib  kelib  tashladi.  Hovlidan 

yugurib  chiqdim-u,  o 's h a n d a   k o'rdim   uni,  o'ynoqlagan 

otini  gijin g latib   tu rib d i.  A jabtovurgina  yigit  ekan.  Nima 

uchundir  boshqa  so'z  og'zimga  kelmay:  «H oy,  bu  ni- 

mang,  bolam?»  -   debman.  S hunday  desam:  «U y d a  kim 

bor?»  -   dedi.  «Kim  kerak  edi?»  -   dedim.  «Q  lim dan 

tushib  ketdi»  -   dedi-da,  bir  engashib  uloqni  olib,

140

taq im la b   j o 'n a b   ketdi.  Ungacha  uloqchilar  yetib  kelib 

orqasidan  yopirilib  quv ib   ketishdi.  S hundan  keyin  men 

u  cho 'p o n n i  ikkinchi  m arta  k o 'rg a n im   y o'q. 

Lekin 

uning  qilgan  ishlariga  achchig'im   keldi.  Bu  nima  qli- 

gani:  olib  kelgandan  keyin  tash lab   ketmaydimi,  uloq  -  

tu sh g an   uyniki  emasmi,  yoki  rosti  bilan  q o 'lid a n   tushib 

ketdim ikin?  «U nday  bo'lsa,  nega  ko'c haga  tushmay, 

darvozaning  oldiga  tu sh a d i? »   -   degan  har  xil  o 'y   bosdi. 

Men  shu  zaylda  tu rg an im d a  Aliman  chiqib  keldi.  Gulli 

ro'm olini  o 'rab ,  shoyi  ko'ylagini  kiyib  yasanib  olgan, 

to 'y g a   bormoqchi  b o 'lib   turgan  edik.  Meni  ko 'rg an d a 

Aliman  yerga  qarab  qizarib  ketdi.  «Yurmaysizmi,  ena»  -  

deb  sekin  gapirdi.  Boyagi  cho'p o n n in g   nima  uchun 

kelganini  endigina  tushundim .  Ikki-uch  k undan  beri 

Aliman  suv  olib  kelaman  deb  ariqdagi  suvni  qo'yib, 

k a tta   soyga  borib,  kech  q ay tib   yurgandi.  K o'nglim   ni- 

m anidir  sezgandek  b o ‘luvdi-ya...  O xiri  bir  kun  shunday 

bo'lishini,  so'zsiz  shunday  bo'lishini  ilgaridan  bilardim. 

Qizg'anganim dan  emas,  yo  balki  qizg'anganim niki  ham- 

dir,  lekin  gap  boshqa  yoqda.  Alimanni  k o 'p   kechikmay, 

o'z  o 'rn in i  topib  olsa  ekan,  deb  tila b   yurib,  ish  o'ngidan 

kelganda,  tisarildim ,  qo'rqdim .  Boshi  ochiq  kelinimni 

emas,  g o 'y o   o'z  qizimizni  erga  berayotgandek,  Alimanni 

yanglishmasa  ekan,  tushgan  joyi  yaxshi  bo'lsa  ekan,  deb 

yurdim.  T o 'y d a   o 'tirg a n im d a   ham,  uyda  o'tirg an im d a 

ham  shu  o 'y   xayolimdan  ketmadi.

«Boyagi  yigit  qanaqa  odam  ekan?  Yaxshilab,  bilib- 

k o 'r ib   olgin.  Shoshilma,  Aliman  bolam,  aldanib  qol- 

ma!»  -   deb  ichimda  aytib   yotdim.  Nima  b o 'lsa  ham 

yoshlarga  to 'siq   b o 'lib   qolmayin.  Alimanni  iymantirmay, 

o'z  ixtiyori  o'z ida  ekanligini,  mening  unga  hech  q a n ­

day  qarshiligim  y o 'q   ekanligini,  qanday  qilib  bildirsam 

ekan,  deb  qiynaldim.  Hech  nimani  sezmagan  kishidek 

b o 'lib ,  kundagidek  so'zlab,  kundagidek  kulib  yursam 

ham,  Aliman  mendagi  o'zgarishni  sezgan  ekan.  Kech- 

ga  tomon  suvga  boraman  deb  chelaklarni  olib  chiqib 

ketganda  yelkam dan  o g 'ir   yuk  tushgandek  yengil  to rt- 

dim.  Borsa  borib,  uchrashib  kelsin,  dedim  o'zimcha. 

Lekin  k o 'p   o 'tm a y   Aliman  suv  k o 'ta r ib   keldi.  Soyga 

bormay,  ariqning  o'z idan  olib  kelgan  ekan.  «Ena,  suv

141

isitib  berayin,  boshingizni  yuvib  oling»  -   dedi  Ali­

man,  chelaklarni  joyiga  q o 'y a   tu rib .  «E rtaga  kunduzi 

yuvib  olarman,  ishing  bo 'lsa ...»   -   deb  boshlagan  edim, 

Aliman  so'zimni  bo'lib: 

«E rtaga  kolxozning  ishidan

qo'l  bo'sham aydi, 

ena,  yuvib  oling,  sochingizni  tara b

q o 'y  ay in»  -   dedi.  K o'n gliga  kelmasin  degan  o 'y   bilan

k o 'n ib   q o 'y a   qoldim.  K a tta  qozonni  to 'ld ir ib   suv  isitib, 

meni  bosh  yuvib 

k o'rm agan  boladek  o 'tirg 'iz ib , 

dar-

rov  qatiq  bilan  yuvib,  undan  keyin  sovunlab,  suvni 

iliq  qilib  chapishtirib,  boshimga  quyib  turdi.  Boshqa 

vaq td a   bo'lsa,  bolam,  q o 'y a   qol,  o'z im   yuvib  olaman, 

derdim,  biroq  bu  safar  inday  olmadim.  «O bbo,  bu  q a n ­

day  b o 'ld i,  meni  deb  ikki  o 'r ta d a   v a ’d a   qilgan  yeriga 

borolmay  qoldi-ku»  -   degan  o 'y g a   bordim.  U nday  de­

sam,  Aliman  uni-buni  gapirib,  ko'ngli  k o 'ta rin k i  b o 'lib 

yurdi.  B or-yo'g'i  sochimni  ta ra y o tib   sal  bezovta  bo'ldi. 

«Ena,  yoshligingizda  sochingiz  zap  soch  b o 'lg an   bo'lsa 

kerak!»  -   deb  manglayimni,  sochimni  erk alatib  

silab,

yuzlarimga,  bo'ynim ga  qo'llarin i  uzoq  q o 'y ib   turdi. 

«M en  bilan  xayrlashyapti-ku»  -   deb  o 'y lan ib ,  ko'zimga 

kelgan  yoshlarni  yashirib,  o'z im ni  arang  tu t ib   turdim . 

U  bo'lsa  sochlarim ni  o 'r ib ,  sandiqdan  a tir  oldi.  «Voy 

bolam,  menga  uning  nim a  keragi  bor,  voy  aylanay, 

qariganda  uyat  emasmi?»  -   deganimga  q o 'y m ay   kulib, 

zo 'rlab  boshimga  a tir  sepdi-da,  b o 'ynim dan  quchoqlab 

hidladi.  «M ana  qanday  suluv,  yop-yosh  b o 'lib   qoldi- 

ngiz»  -   deb  rosa  suyundi.  M en  ham  kuldim.

«Endi  choy  iching,  ena»  -   dedi.  C hoydan  keyin  esa: 

«Tshagingizni  solib  beray,  yotaylik»  -   dedi.

O 's h a   kecha  ikkovimiz  ham  uxlaganim iz  yo 'q .  Ali­

man  o'zicha  xayol  surib  yotdimi,  goh-gohoda  q attiq  

x o 'rsinib  q o 'ya rdi.  Men  bo'lsam   ko'zimni  yumsam  ham ­

ki,  Alimanning  bugungi  qilgan  yaxshiliklariga  mehrim 

tovlanib,  o 'tg a n -k e tg a n la r  ko'z  o 'n g im d a n   o 'tib   turdi. 

Allam ahalgacha  Alimanning  hov  o 'sh a n d a   gulxayrilarni 

kom baynning  pillapoyasiga  olib  borib  qo'y g a n in i  eslab 

yotdim .  Bir  mahal  Qosim  askarga  jo 'n a s h d a   uni  otga 

mingizmay, 

b o 'yniga 

m ahkam  

osilib, 

yosh 

boladek 

q o 'llarid a n   to rtq i lagan ini  esladim.  Yana  bir  mahal  sho- 

shib  stansiyaga  borayotganimizda  yoqqan  oppoq  qor  Ali-

142

m anning  ro'm oliga,  peshona,  sochiga,  yorqasiga  qo'n ib , 

uning  husniga  husn  qo'shib,  chinakam   go'z al  qilib 

k o 'rsa tg an i  esimga  tushdi.  So'ngra,  menga  quchoq  ochib 

yugurib:  «Enajonim-ey!  Yesirmiz,  birdek,  yesirmiz!»  -  

deb  baqirgani  q u lo g 'im g a  eshitilgandek  bo'ldi.  Yana  bir 

mahal  q iz g'a ldoqqa  to 'lg a n   keng  dalada  qora  ro'molli 

Alimanning  k a tta   y o 'l  tom onga  chopib  ketgani  esimga 

tushdi.  Q o'y-chi,  shularni  o 'y la b   yotib,  eng  oxirida 

boyagi  uloqchi  ch o 'p o n   bilan  q o 'y   haydashib,  ergashib 

ketayotgani  ko'z  oldimga  keldi.  «Xayr,  enajon!  Yomon 

ko'rm a,  ketganim   shu.  Xayr  endi  enajonim-ey!»  -   desa 

orqasidan  q o 'l  siltab  j a r   yoqalab  yugurib:  «Xayr,  chiro­

g'im! 

Xayr,  gul  suygan  kelinim,  xay r  peshonamga 

sig'm agan 

yulduzim! 

O m on 

b o 'l, 

b axting 

ochilsin, 

um ring  ko'karsin,  omon  b o 'l,  xayr-xo'sh!  Hoy,  yigit, 

bolamni  xor  qilma!  Q a rg 'a y m a n ,  qarg'ishim   uradi-ya»  -  

deb  yotdim.  Ko'zimga  yosh  to 'lib ,  issiqqina  bo 'lib ,  yuz- 

larim dan  yum alab  yostiqqa  tom ib  yotdi.  Y ig'laganim ni 

Aliman  bilib  qolmasin  deb  iloj  boricha  o'zim ni  bosib 

yotdim.

Ertasi  kuni  ham  Aliman  hech  yoqqa  chiqmadi.  Shun­

dan  keyin  haligi  cho'pon  ko'rinm ay  qoldi.  Q o'yini  haydab 

ketib  qolgan  bo'lsa  kerak.  Alimanning  bo'zargan  yuzini 

k o'rib  q attiq  koyindim.  Ko'ngli  bo'lsa  ketavermaydimi, 

menga  qayishganidan  nima  foyda!  Anchagacha  o'y lanib 

yurib,  keyin  bu  ish  yoddan  chiqib  ketgandek  bo'ldi.

S hundan  s o 'n g   erta  k o 'k la m d a   boyagi  ch o 'p o n   yana 

paydo  bo 'ld i.  Q o 'y in i  boqib  k a tta   soyda  yurganini  sirt- 

dan  payqab  qoldim.  O 's h a   kunlari  Aliman  kech  kirari 

bilan  ketib,  el  y o tguncha  tash q arid a  yurardi.  Men  nima 

ham  derdim.  O 'z i  biladi-da.  T o 'g 'risi,  nima  qilishim, 

nima  ham  deyishim  kerak  edi,  ayt-chi,  jonim   tutash g an  

dalam ?  Esingdami  o 'sh a   shovqinli  tu n ,  ertasi  kuni  ol­

di ngga  kelib  y ig'laganim ...

-   T o 'x ta ,  T o 'lg 'a n o y .  Sen  u  tunni  shovqinli  deb  ay- 

tm a.  U  tu n n in g   yaxshi  tomoni  ham,  yomon  tomoni  ham 

bor.  J o n   yaralgan  tu n g a   til  tegizma,  T o 'lg 'a n o y .

-   So'zimni  qaytarib  oldim,  ona-Yerim,  kuygandan 

aytgan  gapim -da  bu.  Kuymay  ilojim  qancha  -   o'sha  ke­

cha  Alimanni  uzoq  k u tib   o 'tird im .  O v u ld a   ham m a  yotsa

143

ham,  men  nima  u ch u n d ir  chiroq  o'chirm ay,  nim anidir 

gumon  qilib,  n im adandir  q o 'rq ib ,  derazaga  tik ilib ,  shitir 

etgan  tovushga  quloq  osib, 

ko'z  yum m ay  o'tird im . 

O ydin  tu n   bo'lib,  u  yer-bu  yerda  b u lu t  suzib  yursa 

ham,  bahor  havosi  tin ch   edi.  Bir  uyda  yolg'iz  o'zim 

o 'tirg an im d an ,  badanim   uchganidan  k o 'rp a g a   o'randim . 

Yarim  kechaga  borib  ko'z im   ilingan  ekan,  taqillagan 

tovushdan  ch o 'ch ib   uyg'onib,  boshimni  k o 'ta r ib   q ara­

sam,  Aliman  kirib  kelayotgan  ekan.  M ast,  g 'i r t   mast. 

K o'ylagining  yoqasi  yirtilib,  osilib  tushgan,  badanlari 

ko'rinib,  sochlari  betlariga  t o 'z g 'ib   tu shgan.  Ko'zlari  bir 

joyda  turm aydi.  Alimanning  mast  bo'lishini  umrimda 

birinchi  ko'rishim .  Nima  deyishimni  bilmay,  o'rn im d an  

tu rishga  ham  holim  qolmadi.  Aliman  b o 's a g 'a d a n   arang 

h a tla b   kirdi-da,  yiqilib  ketay  deb  borib  pechga  suyanib 

qoldi.  Keyin  pechni  ushlagan  b o'yicha  ja v d ira b   turib: 

«На!»  -   deb  x u n u k   kulimsiradi.  «Nimaga  qaraysiz?»  -  

dedi  u  boshini  chayqab.  «Nega  qaraysiz  menga?  Ha, 

men  mastman.  H a,  men  mastman.  Ha,  men  aroq  ichdim. 

Ichmay  nima  qilam an?  Men  ichmasam  kim  ichadi-a? 

Nega  indamaysiz?  M ening  tu rq u m d a n   q o 'r q ib   turib- 

sizmi?..»

Men  indayolmadim.  Kelinimning  shunday  ahvolga 

tushib  qolganidan  yuragim  siqilib  o'layozdim .  Aliman 

yana  biroz  dovdirab,  boshini  salanglatib  turd i-d a,  bir 

p ay t  shivirladi:  «Ena,  siz  hech  nimani  bilmaysiz.  A, 

men  bo'lsam ...  M en...  Men  bugun...  Qosim  askarga 

j o 'n a r   kuni  kechqurun  k a tta   soyga  birga  borm adikm i... 

Hammasi  xuddi  o 'sh a   yerda...»  -   deb  gapirib  tu rib  

sochini  ikki  q o 'lla b   changalladi:  «M en  i t   b o 'ld im ,  ena, 

enajonim!»  -   degan  qichqiriq  y uragidan  otilib,  o'zi 

kigizga  y uztuban  quladi,  quladi-da,  boshini  yerga  urib 

ho 'n g ra b  y ig 'la y   boshladi.  O 'r n im d a n   irg 'ib   tu rib ,  qush- 

dek  uchib  bordim  yoniga.  Boshini  k o 'ta r ib   ko'kragim ga