Tanlangan asarlar

-   Hey, 

nima bor  sizlarga  bu  yerda,  qani,  j o 'n a b

qolinglar!  -   deb  q o'l  siltadi  ularga  Ibrohim.  -   Boring- 

lar,  o 'y n a n g la r,  pishirib  q o 'yga ni  yo'q .

Bolalar  devordan  sirg'alib  tushib  ketishdi.

J im  j i t   b o 'lib   qoldi.

Gulsari 

tu rtk i va  muzdek  bir  narsaning  tegishidan

g 'u ja n a k   b o 'lib   qoldi.  Yangi  x o 'jayini  esa  uning  oldida 

cho'q q ay ib  

qarab o 'tir a r ,  nim anidir  k u tar  edi.  Birdan

kuchli  o g 'r iq d a n   y o 'r g 'a n in g   ko'zlarida 

o ' t   chaqnab

ketdi.  Voh!  Q izg'ish  alanga  y a lt  etib  yondi-yu,  darrov 

hammayoqni  q o rong'ilik  bosdi.

Hamma  ish  b itganida  ham  Gulsari  hamon  b o g'loqlik 

yotardi.  Q on  ting u n ch a  bo'shatm aslik  kerak  edi  uni.

M ana,  J o 'r a q u l  O ldanovich,  ish  tamom,  -   dedi  Ibro­

him  qo 'llarin i  ishqalab.  -   Endi  u  hech  qayoqqa  qochib 

keta  olmaydi.  Q ochib  b o 'p ti  endi.  Tanaboyga  esa  parvo

249

qilmang.  T uf  deng...  U  hamisha  shunaqa  b o 'lgan.  U  o'z 

akasini  ham  siylamagan  -   quloq  qilib,  Sibirga  jo 'n a tg a n  

odam.  U  kimga  yaxshilikni  ravo  k o 'rad i,  deysiz...

Ibrohim  m amnun  b o 'lib   m ixdan  tu lk i  teri  telpagini 

oldi,  uni  silkib  qoqdi,  silab-siypadi  va  terlagan  boshiga 

kiydi.

Bolalar  esa  ham on  chillak  o'ynashardi:

Oqboy,  K o'kboy,

..................................................

zu-u-u-uv...  -

-

  Ha-ha,  yeta  olmadingmi,  qani  engash.  C huh,  G u l­

sari,  olg'a!  Ura-a-a,  bu  mening  Gulsarim!

Serquyosh,  charog'on  kun  edi...

X

Tun.  Yarim  tun.  Keksa  odam  bilan  qari  ot.  J a r lik  

yorqasida  gulx an   yonmoqda.  O lov  sham olda  goh  pasa- 

yadi,  goh  kuchayadi...

Muzlagan  q a ttiq   yer  saman  o tn in g   biqinini  muzla- 

tadi.  B o'ynini  ch o'yandek  o g 'ir  narsa  bosib  turgandek, 

kishanlangan  oyoqlari  bilan  hakkalab  yurgan  paytla- 

ridagidek  kallasini  goh  yuqoriga  k o 'ta rib ,  goh  pastga 

tushirishdan  charchadi.  Gulsari  endi  o 'sh a   vaqtidagidek 

yelib-yugurib  chopa  olmasdi,  zanjir  kishanlarni  uzib 

tashlay  olmasdi.  U  pay tlard a  Gulsari  chopganida  tuyoq- 

laridan  o ' t   chaqnashi  uchun  oyoqlarini  erkin  tashlashni 

istardi,  k o 'k r a k   qafasini  to 'ld ir ib - to 'ld ir ib   nafas  olish 

uchun  yer  uzra  parvoz  qilgisi  kelardi,  yilqilarni  chorlab, 

ovozi  boricha  kishnash  uchun,  biyalar  va  q u lu n la r  u  bilan 

birga  bepoyon  yovshonzor  d asht  b o 'y la b   chopib  yurish- 

lari  uchun  yaylovga  tezroq  yelib  borgisi  kelardi,  lekin 

kishanlar  yo'l  qo'ym asdi.  Z anjirlarning  jara ng-jurungi 

ostida  u  surgundan  qochgan  maxbus  singari  hakkalab 

borardi.  H amm ayoq  huvullagan,  qop-qorong'i,  o'zi  yak- 

ka-yu  yolg'iz.  Shamol  yelib  tu rg a n   osm onda  m iltillab  oy 

ko'rinardi.  Saman  ot  hak k a la b   yurib  kallasini  osmonga 

k o 'ta rg a n id a   ko'z  oldida  oy  gavdalanardi,  kallasini  yer­

ga  osiltirganida  esa  oy  toshdek  dum alab   tushardi.

250

Goh  y o ru g 1,  goh  qorong'i,  goh  y o ru g 1,  goh  qorong'i... 

Q arayverib  ko'z la r  toliqdi...

Z anjirlar  jaranglardi,  oyoqlar  qonga  bulanardi.  Sak- 

rardi,  ta g 'in   sakrardi,  ta g 'in .  H am m a  yoq  b o ‘m-bo‘sh, 

qop-qorong‘i.  K ishanda  uzoq  yurish  kerak,  kishanda 

yurish  buncha  ham  qiyin...

J a r lik   yoqasida  gulxan  yonmoqda.  Y axlagan,  toshdek 

q attiq   yen  saman  o tning  biqinini  m uzlatadi...

XI

Ikki  haftadan  key in  yangi  yaylovga,  yana  toqqa 

ko'c hish  kerak  edi.  B utun  yoz,  butu n   kuz  va  qish  bo'yi, 

kelgusi  k o 'k la m g a   q adar  shu  yoqda  bo'lish  kerak.  H a tto  

bir  uydan  ikkinchi  uyga  ko'c hish  q anchalik  mushkul! 

S huncha  ashqol-dashqol  qayoqdan  y ig 'ila rk in ?   Shuning 

uchun  ham  q irg 'izla r  qadim dan:  kam bag'al  bo'lsang, 

ko'chib  ko'r,  deyishgandir.

Hozirdan  ko'chishga  tayyorlanish 

kerak  edi. 

Bir 

d unyo  har  xil  ishlarni  qilish:  tegirmonga,  bozorga, 

etikdo'zga, 

in te rn a tg a   o ‘g ‘lining 

oldiga 

borib 

keli- 

shi  kerak...  Tanaboy  bo'Isa  suvga  b o 'k k a n   nondek 

bo'shashib  yurardi. 

O 's h a   kunlari 

u  xotiniga  ju d a  

g 'a la ti  k o 'rina rdi.  E rta   tu rib   y ilqilar  oldiga  ketardi  -  

xotini  gaplashishga  ham  ulgurm ay  qolardi.  T ushga  yaqin 

qovoqlarini  osib,  asabiylashib  q ay tib   kelardi.  Bir  narsani 

k utgandek,  doim  quloqlari  ding  edi  lining.

Sizga  nima  bo  Idi?  -   deb  surishtirardi  Jay d a r.

U  indamasdi,  bir  kuni  ochilib  gapirdi:

-   Y aqinda  yomon  tush  ko'rdim.

-   M endan  q u tulish  uchun  shuni  o 'y la b   topdingiz-

mi?

-   Y o'q,  chindan  ham.  Miyamdan  ketm ayapti  o'sha 

tush.

-   Shu  kunga  qoldikm i?  O v u ldagi  Xudosizlarning 

boshlig'i  siz  emasmidingiz?  K am pirlar  sizni  qarg'ash- 

masmidi?  Q a rib   qolyapsiz,  Tanaboy.  Hamma  gap  shun- 

da.  Y ilqilarning  oldidan  aylanib  ketmaysiz,  yaylovga 

ko'c hish  vaqti  j u d a   yaqin  kelib  qolganligi  esa  parvoyi- 

ngizga  ham  kelmaydi.  Axir  mening  bir  o'zim  bola-

251

larni  eplay  olam anm i?  Loaqal  J o 'r a n i  ko‘rib  kelsangiz 

b lardi.  Es-hushli  odam lar  ko'c hish  oldidan  kasallarni 

k o 'r ib   kelishadi.

-   U lguram an,  -   deb  qo'l  siltadi  Tanaboy,  -   keyin.

-   Keyiningiz  qachon?  Nima  balo,  ovulga  borgani 

qo'rqyapsizm i?  Ertaga  birga  boramiz.  Bolalarni  olamiz- 

da,  ketamiz.  Men  ham  ovulga  borib  kelishim  kerak.

Ertasiga  yosh  q o 'shnidan  yilqilariga  q arab  turishni 

iltimos  qilishib,  b u tu n   oila  o tla rd a   y o 'lg a   chiqishdi. 

J a y d a r  kichik  qizi  bilan,  T anaboy  kattasi  bilan.  Bola­

larni  egarlarning  oldiga  o 'tq a z ib   jo'n ash d i.

Ovul  k o 'c halaridan  o 't i b   borishar,  y o 'ld a   uchraganlar 

va  tanish-bilishlar  bilan  salomlashishar  edi.  Temirchilik 

ustaxonasi  oldida  esa  Tanaboy  birdan  otini  to 'x ta td i.

-   T o 'x ta ,  -   dedi  xotiniga. 

Keyin  o'zi  egardan 

tushdi-da,  k a tta   qizini  xotini  mingan  o tn in g   sag'risiga 

o'tqazdi.

-   Nima  bo'Idi?  Q ayoqqa?

-   Men  hozir  qaytam an,  Ja y d a r.  Sen  ketaver,  J o 'r a g a  

ayt,  men  tezda  yetib   boraman,  idorada  shoshilinch  ishlar 

bor,  tushlikkacha  yopilib  qoladi.  U stax o n a g a  ham  birrov 

kirib  chiqish  kerak.  K o'c hish  o ldidan  taqalarni  g 'a m la b  

qo'yish  kerak.

-   O ldinm a-ketin  borishimiz  yaxshi  emas-ku.

-   Hechqisi  y o 'q ,  hechqisi  y o 'q .  Sen  ketaver.  Men 

hozir...

Tanaboy  na  idoraga,  na  ustaxonaga  kirdi.  U  to 'p p a - 

t o 'g 'r i   o txonaga  q arab  y o'l  oldi.

O td a n   tushib,  hech  kimni  chaqirm ay  bir  o'zi  o tx o ­

naga  kirdi.  Ko'zlari  qoro n g 'ilik k a  k o 'n ik k u n c h a   tom og'i 

q aqrab  ketdi.  O tx o n a   b o 'm -bo'sh  va  jim jit,  ham m a  ot- 

lar  minib  ketilgan  edi.  U  yoq-bu  yoqqa  q arab  olgach, 

yengil  nafas  oldi.  O tb o q a rla rn in g   birortasini  ko'rish 

uchun  yon  eshikdan  otxona  hovlisiga  chiqdi.  Bu  yerda 

u  so'nggi  ku n lard a  ko'rishdan  yuragi  bezillab  yurgan 

narsasini  ko'rdi.

-   O 'zim   ham  shundaydir  deb  o ‘ylovdim-a,  ablah- 

lar!  -   dedi  u  sekin  mushtlarini  qisib.

Gulsari,  dokaga  o'ralg an   dumi  arqon  bilan  bo'y n ig a 

b o g 'lab   q o'yilgan  holda,  bostirma  tag id a  tu rard i.  Ke-

252

rilgan  orqa  oyoqlari  orasida  kattaligi  quvachadek  kela- 

digan  y allig 'lan g an   ta ra n g   shish  qorayib  k o'rina rdi.  O t 

kallasini  o x u r   ustiga  osiltirib,  qimir  etmay  turardi. 

T anaboy  lablarini  tish la b   ingrab  yubordi,  y o 'r g 'a n in g  

yoniga  bormoqchi  bo'ldi-yu,  lekin  j u r ’a t  eta  olmadi. 

U ni  vahima  bosdi.  B o'm -bo'sh  otxona,  huvullagan  hovli 

va  bichib  q o 'yilgan  yakka-yolg'iz  y o 'r g 'a   otni  k o 'rib  

vahimaga  tushdi.  U  ortiga  qayrildi  va  indamay  chiqib 

ketdi.  Tuzatib  b o 'lm aydigan  ish  sodir  b o 'lg an   edi.

U la r  kechqurun  o'z  o 'to v la rig a   q ay tib   kelishganlari- 

dan  keyin,  Tanaboy  x otiniga  hasrat  bilan  dedi:

-   Tushim  t o 'g 'r i   chiqdi.

-   Nima  b o 'ld i?

-   M ehm ondorchilikda  bu  haqda  gapirib  o 'tirm adim . 

Gulsari  endi  qochib  kelmaydi.  Uni  nima  qilishganini 

bilasanmi?  Bichishibdi,  p a d a r  l a ’natlar!

-   Bilaman.  Shuning  uchun  sizni  ovulga  sudragan 

edim.  Siz  buni  bilishdan  qo'rquvdingizm i?  Nimasidan 

qo'rqasiz?  Kichkina  emassiz-ku!..  O tla rn i  axir  birin- 

chi  va  oxirgi  m arta  bichishyaptim i?  Azaldan  shunaqa 

bo 'lgan,  b undan  keyin  ham  shunday  bo'ladi.  Axir  bu 

har  bir  kishiga  m a ’lum-ku.

Tanaboy  bunga  javoban  hech  narsa  demadi.  Faqat:

-   Yangi  raisimiz,  nazarimda,  yomon  odamga  o'x shaydi. 

Ko'nglim   sezib  yuribdi,  -   deb  qo'ydi.

-   Qo'ysangiz-chi  bu  gaplaringizni,  Tanaboy,  -   dedi 

Jay d a r.  -   Sizning  y o 'r g 'a   otingizni  bichgan  bo'lishsa, 

darrov  rais  ham  yomon  b o 'lib   qoldimi.  Nega  unday 

deysiz? 

U  yangi  odam  bo'Isa. 

X o'ja lik   k a tta , 

uni 

boshqarish  qiyin.  Ana  J o 'r a ,   endi  kolxozlarning  ahvo- 

lini  o'rganishadi,  yordam  berishadi,  deb  aytyapti-ku. 

Q a n aq ad ir  re ja lar  tuzilayotgan  emish.  Siz  bo'lsangiz 

ham m a  narsa  haqida  eldan  burun  hukm   chiqarasiz.  Biz, 

axir,  k o 'p   narsalarni  bilmaymiz-ku.

Kechki  o vqatdan  so 'n g   Tanaboy  uyurga  jo 'n a d i  va 

yarim   kechgacha  u  yerda  qolib  ketdi.  U  o'zini  koyir, 

ham m a  narsani  unutishga  o'zini  m ajb u r  etar,  lekin  kun- 

duzi  o tx o n ad a  krgani  miyasidan  ketmasdi.  U   yilqilarni 

aylanib,  ch l  kezarkan,   ylardi:  «Ehtimol,  rostdan  ham 

bir  odam  haqida  bunday  fikr  yuritish  kerak  emasdir?  Bu

253

b e m a ’nilik,  a lb atta.  Ehtimol,  qarib  borayotganligim dan, 

yil  -   o ‘n  ikki  oy  yilqilarning  ketidan  yurganligim dan 

hech  narsani  ko'rm asm an,  bilmasman.  Ammo  qachonga- 

cha  tu rm u sh   shunaqa  o g 'ir   bo'lav e rad i?  N u tqlarga  quloq 

solsang,  g o 'yo  hamma  narsa  yaxshilanib  kelayotgandek. 

X o ‘p,  mayli,  men  yanglishyapm an,  deylik.  X udoyo  men 

yangiishayotgan  bo*lay.  Lekin  boshqalar  ham,  ehtim ol, 

shunday  o'y lash a y o tg a n d ir...»

Tanaboy  c h o 'ld a   aylanib  yurib  o 'y lar,  biroq  o ‘z 

shubhalariga  javob  to p a  olmas  edi.  Sh u n d a  o'z larining 

bir  v a q tla r  qanday  qilib  kolxoz  tuza  boshlaganliklari, 

xalqqa  b axtli  turm ush  v a ’da  qilganliklari,  odamlarn- 

ing  nimalarni  orzu  qilganliklari  esiga  tu sh ib   ketardi. 

O 's h a   orzularning  ro'yobga  chiqishi  uchun  qan a q a  kura- 

shishdi!  H am m a  narsani  a g ‘d a r -to ‘n ta r  qilib  tashlashdi, 

eskilikka  zarba  berishdi. 

Dastlabki  p a y tla r  tu rm ush 

yomon  emasdi.  Agar  manavi  la ’nati  urush  bo'lm ag an id a 

ham  y ana  ham  yaxshiroq  yashashgan  b o 'lishardi.  Endi- 

chi?  U rushdan  keyin  m ana  necha  yillar  o 'tib   ketdi-yu, 

hamon  xo 'jalik n i  eski  o 'to v d e k   yamab-yasqab  yotibmiz. 

Bir  joyini  yamasang,  boshqa  jo yidan  y irtig 'i  ko'rinib 

qoladi.  Nima  uchun?  Nima  uchun  kolxoz  o 'sh a   payt- 

lardagidek  o'z ingniki  emas,  g o'yo  begona?  U  v a q tla rd a  

yig'ilish  nimaga  qaror  qilsa  -   shu  q o nun  edi.  Q onunni 

o'zlari  q abul  qilishgan  va  uni  bajarish  kerakligini  bi- 

lishardi.  Endi  esa  yig'ilish  q u ru q   gapdan  iborat  b o 'lib  

qoldi.  Sen  bilan  hech  kimning  ishi  y o 'q .  Kolxozni 

g o 'yo  kolxozchilarning  o'zlari  emas,  kim dir  tashqari- 

dan  boshqarayotgandek. 

G o'yo  nima  qilish,  qanday 

ishlash,  xo 'jalik n i  qanday  olib  borish  kerakligi  sirt- 

dan  yaxshiroq  ko'rinadigandek.  X o'ja lik n i  goh  unday, 

goh  b unday  ay lantirib  ko'rishadi,  lekin  hech  qanday 

natija  y o 'q .  O d a m lar  bilan  yuzma-yuz  bo'lgani  ham 

q rqasan.  «Qani  ayt-chi,  sen  partiy a  a ’zosisan,  kolxoz 

tu za  boshlaganimizda  ham m adan  k o 'p   sen  vaysagansan, 

bu  narsalar  qanday  yuz  berayotganligini  bizga  tushun- 

tirib   ber-chi?»  -   deb  so 'ra b   qolishlari  mumkin.  Nima 

deysan  ularga?  Loaqal  odam larni  bir  joyga  yig 'ib ,  ni- 

malar  bo'layotganligini  so'z lab  berishsa  ham  mayli  edi. 

Kimning  ko'n g lid an   nim alar  kechayotganligini,  qanaqa

254

fikrlari, 

qan a q a  tashvishlari 

borligini  so‘rashsa  edi. 

R ayondan  kelayotgan  v akillar  ham  negadir  avvalgilariga 

xshamaydi.  Ilgari  vakil  x alq q a   aralashardi,  hammaga 

yaqin  edi.  Endi  esa,  keldi  deguncha  idorada  raisga 

baqirib-chaqiradi,  qishloq  Kengashi  bilan  esa  m utlaqo 

gaplashm aydi  ham.  P artiy a  yi ilishida  szga  chiqsa, 

k p ro q   xalqaro  ahvol  h aqida  gapiradi,  kolxozdagi  ahvol 

esa  g o ‘yo  unchalik  m uhim   emasdek.  Ishlanglar,  planni 

bajaringlar,  vassalom...

T anaboy  bu  yerga  bir  odam  kelganligi,  til  haqidagi 

q andaydir 

t a ’limot 

t  r isid a  

tinm ay 

gapirganligini 

esladi.  Tanaboy  u  bilan  kolxozning  turish-turm ushi  h a ­

qida  gaplashmoqchi  b o 'luvdi,  uning  k o ‘zi  ola-kula  b lib 

ketdi:  sizning  fikrlaringiz  shubhali,  dedi.  Ha,  uning 

fikrlarini  m a ’qul  topm adi.  Nimalar  b  ly a p ti  o ‘zi?

«M ana,  J  r a   tu zalib  ketsin,  -   dedi  Tanaboy  ziga.  -  

K  nglidagi  bor  gapini  t k ib   solishga  uni  m ajbur  qila- 

man.  O 'zim   ham  ochiq  gapiraman.  Men  yangi ishayotgan 

bo'lsam ,  aytsin,  agar  yangi ish m ayotgan  b o ‘lsam-chi? 

U n d a   nima  b o 'la d i?   Y o'q,  y o 'q ,  unday  bo'lishi  kerak 

emas. 

M en  yanglishyapm an,  a lb a tta . 

Kimman  men? 

O d diy  yilqiboqarm an,  ch ponm an,  U  yoqdagilar  esa 

dono  odam lar...»

Tanaboy  o'to v ig a  q ay tib   keldi  va  uzoq  v a q t  uxlay 

olmay  yotdi.  Hamon  bosh  qotirardi  u.  G ap  nim ada  o'zi? 

Ammo  yana  o'z  savoliga  ja v o b   to p a  olmasdi.

J o 'r a   bilan  shu-shu  suhbatlasha  olmadi.  Ko'chish 

oldidan  ishlar  bilan  o'ralash ib   qoldi.  K o'chm anchilar 

yana  ko'k lam g a  qadar,  butu n   yoz,  b u tu n   kuz  va  qishni 

o 'sh a   jo y lard a  o'tkazish  uchun  to q q a   ko'chib  ketishdi. 

Yana  qoram ollar  podasi,  yilqilar  uyuri,  q o 'y   q o 'to n la ri 

daryo  yoqalab,  o 'tlo q la r   kezib  y u rib  ketishdi.  Ko'ch- 

ko 'ron  ortilg an   karvon  y o 'ld a.  Shovqin-suron  havoda 

muallaq  tu r ib   qolgan.  A yollarning  rang-barang  ro'mol 

va  k o 'ylaklari  ko'z ga  chalinadi,  qizlar  ayriliq  haqidagi 

qo 'shiqlarni  kuylaydilar.  T anaboy  o'z  yilqilarini  ulkan 

o 'tlo q d a n ,  ovul  yaqinidagi  d o 'n g lik la rd a n   haydab  bo- 

rardi...  U  y o 'r g 'a   o tida  kelib  ketadigan  o 'sh a   uy,  o'sha 

hovli  hamon  ovulning  bir  chekkasida  o'shandoqligicha 

turardi.  Yuragi  orziqib  ketdi.  Endi  u  o'sha  juvondan

255

ham,  saman  y o 'r g 'a   Gulsaridan  ham  judo  bo'lgan  edi. 

Hammasi  orqada  qolib  ketdi,  ko'klam dagi  kulrang  g'ozlar 

galasi  singari  shovqin  solib  o 'tib   ketdi  u  davrlar...

...  O n a   tu y a   k o 'p   k unlar  davom ida  yelib-yuguradi, 

b o 'ta lo g 'in i  izlaydi,  chorlaydi.  Q aydasan,  qora  ko'zli 

b o 'ta lo g 'im ?   J a v o b   ber.  Yelinimdan,  tirsillagan  yelinim- 

dan  oyoqlarimga  tizillab  sut  oqmoqda.  O p p o q   sut...

XII

O 's h a   yilning  kuzida  Tanaboy  Bekasovning  taqdiri 

birdaniga  o'z garib  ketdi.  U  dovonning  narigi  tomoni- 

dan  qaytib  kelib,  tez  orada  yilqilarini  tog'  oralig'idagi 

qishlovga  haydab  ketish  uchun  to g '  yon b ag 'rid ag i  kuzgi 

yaylovlarga  qo'ndi.

Xuddi  shu  ku n lard a  kolxozdan  chopar  keldi.

-   J o 'r a   yubordi  meni,  -   dedi  u  Tanaboyga.  -   Ertaga 

ovulga  kelsin  deb  aytdi,  u  yerdan  tu m an g a  kengashga 

borar  ekansizlar!

Ertasiga 

T anaboy 

kolxoz 

idorasiga 

keldi. 

J o 'r a  

shu  yerda,  partorg  xonasida  edi.  G archand  lablarining 

gezargani  va  o'z ining  ozg'inligidan  hali  kasallik  undan 

arimaganligi  bilinib  tu rsa   ham,  u  ko 'k lam d ag id a n   ancha 

sog'lom   k o'rina rdi.  U  o'z ini  te tik   tu ta r,  ish  bilan  g 'o y a t 

band,  atrofini  xalq  o 'r a b   olgan  edi.  T anaboy  do'stini 

k o 'r ib   quvonib  ketdi.  Demak,  sog'a yib  ketibdi,  yana 

ishga  tushibdi.

U la r  ikkalasi  yolg'iz  qolishganda,  J o 'r a   Tanaboyga 

qaradi.  Q o tib   ketgan  ozg'in  yuzini  kafti  bilan  ishqab:

-   Sen,  Tanaboy,  qarimayapsan,  hamon  o'shandaysan. 

Q achondan  beri  ko'rishm adik  -   ko 'k lam d an   berimi? 

Qimiz  va  tog'  havosi  zo'r  narsa-da...  Men  bo'lsam, 

mana, 

asta-sekin  so 'lib 

boryapman. 

P ayti 

kelganga 

o 'x sh a y d i...  -   dedi-da,  biroz  jim ib,  s o 'n g   yana  ish 

haqida  so'z  boshladi.  -   Gap  bunday,  Tanaboy,  bilaman, 

bezbetga  qoshiq  bersang,  bir  m arta  o'rniga,  besh  m arta 

osh  oladi,  deysan.  T a g 'in   sening  aytg an in g   kelyapti. 

Ertaga  chorvadorlar  kengashiga  boramiz.  Chorvachilik- 

ning  ahvoli  chatoq,  ayniqsa  q o 'y c hilikning  va  xususan 

bizning  kolxozimizning  ahvoli  ju d a   og'ir.  Ish  pachava.

256

Raykom:  kom m unist  va  komsomollar  -   qoloq  uchastka- 

larga,  o 'ta rla rg a ,  degan  chaqiriq  bilan  m urojaat  qildi. 

Yordam  ber!  H uv,  o 'sh a   p ay td a   yilqilar  masalasida  yor­

dam   berganding,  ra hm a t,  endi  yana  k o 'm aklashib  yubor. 

O 'ta r la r n i  ol,  c h o 'p o n lik k a   o 't.

-   J u d a   shoshqaloqsan-da,  J o 'r a ,   -   dedi  T anaboy  va 

birdan  jimib  qoldi.  « O tla rg a   o 'rg a n ib   qoldim,  -   deb 

o 'yladi  u.  -   Q o 'y la rn i  boqish  zerikarli  ish.  O q ibati 

nima  b o 'lark in ? »

-   Seni  zo'rlam aym an,  Tanaboy,  -   dedi  t a g 'i n   J o 'r a .   -  

Lekin  iloj  qancha.  Partiyaviy  topshiriq.  Achchig'ing 

kelmasin.  Bir  vaq ti  kelib,  d o 's tla rc h a   esimga  solarsan, 

hammasiga  birdan  javob  beraman!..

-   Ha,  vaq ti  kelganda  esingga  solib  q o'ya rm an,  o'zing 

ham  x u rsa n d   bo'lmaysan!  -   dedi  kulib  Tanaboy,  J o 'r a g a  

hammasini  eslatishga  t o 'g 'r i   keladigan  v a q t  uncha  uzoq 

emasligini  sezmay.  -   О ‘ta r  masalasida  esa  o 'y la b   ko'rish 

kerak,  xotinim   bilan  gaplashib  k o'ray...

-   X o'p,  mayli,  o 'y la b   ko'r.  Ammo  ertalabgacha  hal 

qil,  ertaga  kengash  oldidan  hisob  berish  kerak.  J a y d a r 

bilan  keyin  maslahatlashasan,  hammasini  tu shuntirasan 

unga.  M ening  o'zim  ham  bir  payti  kelib  qolganida  unga 

uchrashaman,  so'zlab  beraman.  U  aqlli  ayol,  tushunadi. 

U  yoningda  bo'lm ag an id a  edi,  allaqachon  biron  yerda 

b o 'y n in g   uzilardi,  -   deb  hazillashdi  J o 'r a .   -   J ay d a rn in g  

ahvoli  qalay?  Bolalar-chi?

U la r  oila  haqida, 

kasalliklar  haqida, 

u  yoq-bu 

yoqdan  gaplashib  o'tirish d i.  T anaboy  J o 'r a g a   muhim 

bir  narsa  haqida  gap  ochishni  m o 'lja lla r  edi,  biroq 

to g 'la rd a n   chaqirilgan  m olboqarlar  kirib  kelib  qolipshdi. 

J o 'r a n in g   o'zi  ham  soatiga  qarab  shoshib  qoldi.

Demak,  shunday.  O tin g n i  o txonaga  topshir.  E rtala b 

m ashinada  hammamiz  birga  ketishga  qaror  qildik.  Biz, 

axir  mashina  oldik-ku, 

yaqinda  ikkinchisini  olamiz. 

Ishimiz  yurishib  ketadi!  M en  esa  hozir  jo 'n a y m a n ,  soat 

y e ttid a   raykomga  yetib  borishga  buyruq  berilgan.  Rais 

hozir  u  yerda.  Y o 'r g 'a d a   kechga  q a d a r  yetib   olarman, 

deb  o 'ylaym an,  o 'sh a   m ashinadan  yomon  yurmaydi.

-   lya,  Gulsarini  sen  minib  yuribsanm i?  -   deb  hay- 

ron  b o'ldi  Tanaboy.  -   Siylabdi-da  rais...

9  -   2641 

257

Nima  desam  ekan.  Siyladimi,  siylamadimi,  h a r  holda 

uni  menga  berdi.  Bilasanmi  nima  b o 'lg a n in i?   -   dedi 

J o 'r a   va  kulib,  q o 'lla rin i  kerib  qo'ydi.  -   Gulsari  nima 

uchundir  raisni  ju d a   yomon  k o 'r ib   qoldi.  Sira  ham   aql 

bovar  qilmaydi.  Uni  o'z iga  yaqin  keltirm aydi.  U nday 

ham,  bunday  ham  qilib  ko 'rd ik .  Hech  eplab  bo'lm adi. 

U rib   o 'ld irsan g   ham   y o 'latm ay d i.  Men  minsam  yaxshi 

yuradi.  U ni  yaxshi  o'rg atib sa n ,  minishga.  Bilasanmi,  ay- 

rim  pay tlard a  yuragim ning  o g 'r ig 'i  tu tib   qoladi,  y o 'r g 'a  

o tg a  o 'tirib   bir  aylanib  kelsam,  o g 'r iq   birpasda  o 'ta d i 

ketadi.  Birgina  shu  uchun  u m r  bo'yi  p a rto rg   b o 'lib  

ishlashga  tayyorm an,  u  meni  davolayapti!  -   deb  kuldi 

J o 'r a   yana.

T anaboy  kulmasdi.

-   U ni  mening  ham  jinim   suymaydi,  -   dedi  u.

-   Kimni?  -   deb  so'radi  J o 'r a   kulgidan  yoshlangan 

ko'z larini  a r ta   turib.

-   Raisni.

J o 'r a   jiddiylashdi.

-   Nima  sababdan?