Тақризчилар: доцентлар Н

Шу ўринда қуйидаги каби саволлар келиб чиқади: 
Шахс ривожланиши ва тарбия ўртасидаги боғлиқлик 
нимада? 
Боғлиқликнинг ўзига хос томонлари қандай? 
Тарбия нима учун етакчи? 
Бу ва бошқа саволларга қуйида жавоб беришга ҳаракат 
қиламиз. 
Табиат ва жамият ривожланиши тўғрисидаги турлича наза-
риялар, аввало, диалектик материализм билан бевосита боғлиқ. 
Бунда ривожланиш табиат ва жамиятга хос ажралмас хусусият 
сифатида, миқдор ва сифат ўзгаришлари ҳодисаси, соддадан 
мураккабга, қуйидан юқорига, яқиндан узоққа, конкретликдан 
абстракцияга қараб борувчи, янгиликнинг туғилиши ва эскиликнинг 
тугатилиши каби қонуний жараён сифатида ўрганилади. 
Ҳар қандай ривожланишнинг манбаи ички қарама-
қаршиликлардан ва улар ўртасидаги курашдан иборат. Бу 
ўринда 
ривожланишнинг 
икки 
йўналиши: 
метафизик 
(миқдорий) ва диалектик (сифат) йўли ҳақида гапириш керак. 
Метафизик жараён у ёки бу жараённинг айнан миқдорий 
такрорланишидир. Бу ўринда сифат ўзгариши яширин 
бўлади. 
Диалектик 
жараён 
эса 
сифат 
ўзгаришлари 
жараёнидир. Бу жараённинг ўзига хос томони шундаки, у ёки бу 
жараённинг айнан такрорланишига миқдорий жараён кучли таъсир 
кўрсатиб, шу жараён миқдорнинг олдингидан бир неча баробар 
ортишига ва уларнинг сифат жиҳатдан яхшиланишига сабаб 
бўлади. Шунинг учун ҳам бундай ривожланиш ўз-ўзининг 
ҳаракатини ва доимийликни таъминлашнинг асосий омили 
ҳисобланади. 
XIX асрда, дунёнинг ўзгармаслиги тўғрисидаги ғоя устидан 
ғалабага эришилди (Ч. Дарвин эволюцион ривожланиш 

---

26 
назарияси). Натижада инсон бу табиий танланиш, ўзгарувчанлик, 
яшаш учун кураш, ташқи таъсир туфайли юзага келган, деган 
эволюцион назария илгари сурилди. Лекин, бу қарашлар маълум 
мунозарани талаб этади. 
Инсон нафақат табиатнинг, балки ижтимоий муҳитнинг ҳам 
таъсирида ўзгариб, ривожланиб боради. Унга шу ижтимоий 
тузумдаги барча нарса ва ҳодисалар, жараёнлар фаол таъсир 
кўрсатади. Инсон улардан фойдалана бориб, уларни янада 
яхшилашга, ўзига мослаштиришга, фойдаланиш учун қулай 
қилишга интилади ва унга фаол таъсир этиш билан мақсадга 
эришади ҳам. Ана шу тариқа инсоннинг ўзи табиатан ҳам, 
ижтимоий жиҳатдан ҳам ўзгариб, микдор ва сифат томондан 
ўзгариб боради. 
Лекин буларнинг таъсири шахс келажаги учун етарли эмас.