Тақризчилар: доцентлар Н

дастурларини 
танлашга 
ягона 
ва 
табақалаштирилган ёндашув; 
- 
билимли бўлишни ва истеъдодни рағбатлантириш; 
-
таълим тизимида давлат ва жамоат бошқарувини 
уйғунлаштириш; 

---

32 
III. 
Ўзбекистон Республикасида узлуксиз таълим тизими ва 
турлари 
Узлуксиз таълим тизимининг фаолият олиб бориши давлат 
таълим стандартлари асосида, турли даражалардаги таълим 
дастурларининг изчиллиги асосида таъминланади. Ушбу тизим 
қуйидаги таълим турларини ўз ичига олади: 
1.Мактабгача таълим. Оилавий таълим. 
2.Умумий ўрта таълим. 
3.Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими. 
4.Олий таълим. 
5.Олий ўқув юртларидан кейинги таълим. 
6.Кадрлар 
малакасини ошириш ва уларни қайта 
тайёрлаш. 
7.Мактабдан ташқари таълим. 
IV. 
Кадрлар тайёрлашнинг миллий модели 
Кадрлар тайёрлаш миллий моделининг асосий таркибий 
қисмлари қуйидагилардан иборатдир: 
Шахс 
кадрлар 
тайёрлаш тизимининг 
бош 
 
объекти 
ва 
субъекти 
Давлат ва жамият. 
Таълим олишни юридик 
жиҳатдан кафолатлаш 
Улуксиз таълим. 
Узлуксиз 
таълим 
малакали 
рақобатбардош 
кадрлар 
тайёрлаш 
тизимининг 
асосий 
пойдевори 
Таълим 
тизимининг 
истеъмолчиси 
ва 
амалга оширувчиси 
Давлат 
ва 
жамият 
таълим 
тизимининг 
очиқ 
бўлишини 
ва 
ўзгаришларга 
мослашувини 
таъминлайди 
Таълим 
ва 
кадлар 
тайёрлаш 
тизимини 
тартибга 
солиш, 
бошқариш ва назорат 
 
Таълим олиш, касбга 
тайёргарлик 
кўриш 
кафолатланганлиги 
Режалаштиришни 
амалга 
ошириш 
ва 
ташкил этиш 
Мамлакат 
ижтимоий-
иқтисодий 
тараққиётини 
таъминловчиси 
Давлат 
таълим 
стандарти талабларини 
бажариш 
Моддий ва маънавий 
жиҳатдан таъминлаш 
Иқтисодий 
ва 
ижтимоий, 
илмий-
техникавий ва маданий 
эҳтиёжларни қондириш 
Ўз 
билими 
ва 
тайёргарлик 
даражасига 
боғлиқ 
Тайёрланган кадрлари 
қабул қилиш ва иш 
билан 
таъминлашни 
Шахс 
маънавий, 
ахлоқий камолоти ва 
истеъдодини 

---

33 
фаолият кўрсатиш 
кафолатлаш. 
Малакали 
рақобатбардош кадрлар 
тайёрлаш учун замин 
яратиш 
ривожлантириш 
Таълим стандартлари 
даражасида 
сифатли 
таълим олиш, таълим 
олиш турини танлаш, 
малака 
ошириш 
ҳуқуқидан фойдаланиш 
 
 
Фан 
Ишлаб чиқариш 
Мутахассисликнинг 
фундаментал 
асосларини бериш 
Кадрларга 
бўлган 
эҳтиёжларни 
аниқлаш 
Мутахассисликнинг 
назарий-
методологик 
асосларини 
ишлаб 
чиқиш 
Мутахассисликларнинг 
илмий-
амалий ва методик асосларини 
яратиш 
Касбий 
малака-маҳорат 
турлари 
даражасида талабни белгилаш. 
Кадрларни 
истеъмол 
қилувчи 
асосий буюртмачи 
Илғор педагогик ва психологик 
асосга тавсифлар бериш 
Кадрлар тайёрлашни молиявий ва 
моддий-техник жиҳатдан таъминлаш 
иштирокчиси 
 
V. 
“Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”ни амалга ошириш 
босқичлари 
Миллий дастурнинг мақсад ва вазифалари босқичма-босқич 
рўёбга чиқарилади 
1-
босқич. (1997-2001 йиллар) Тизим 
фаолиятига баҳо беришнинг рейтинг 
ва мониторинг асосларини яратиш. 
Мавжуд 
кадрлар 
тайёрлаш 
тизимининг ижодий салоҳиятини 
сақлаган ҳолда тизимни ислоҳ 
қилиш 
учун 
ҳуқуқий, 
илмий, 
услубий, молиявий, моддий шароит 
яратиш 
2-
босқич. (2001-2005 йиллар) Меҳнат 
бозорини ҳисобга олган ҳолда 
тизимга аниқлик киритиш, таълим 
олувчилар қобилиятларини ҳисобга 
олиб, табақалаштирилган таълимга 
ўтиш. 
Таълим муассасаларини малакали 
кадрлар билан тўлдириш ва улар 
фаолиятида 
рақобат 
муҳитини 
яратиш 
Педагог ва илмий педагог кадрлар 
тайёрлашни 
замон 
талаби 
даражасига олиб чиқиш: таълим 
олувчиларнинг 
тайёргарлик 
даражасини 
белгиловчи 
давлат 
стандартларини яратиш; таълим 
жараёни учун услубий, дидактик ва 
ахборот 
таъминотининг 
янги 
авлодини яратиш ва жорий этиш 
Таълим муассасаларининг моддий-
техника 
ва 
ахборот 
базасини 
мустаҳкамлаш 
Таълимга 
хизмат 
кўрсатиш 
бозорини шакллантириш 
Таълим муассасаларининг моддий- 3-босқич: (2005 ва ундан кейинги 

---

34 
техник базасини ва кадрлар билан 
таъминланишини 
такомиллаштириш; тизимни маблағ 
билан 
таъминлашни 
янада 
такомиллаштиришнинг 
рақобатга 
асосланган муҳитини яратиш 
йиллар) 
Тўпланган 
тажрибани 
умумлаштириш асосида мамлакат 
истиқболларига мувофиқ кадрлар 
тайёрлаш 
тизимини 
ривожлантириш; 
таълим 
муассасаларининг 
ресурсларини; 
кадрлар ва ахборот базаларини 
янада мустаҳкамлаш; янги ўқув-
услубий 
мажмуалар, 
илғор 
педагогик 
ва 
ахборот 
технологиялари 
билан 
тўлиқ 
таъминлаш. Таълимни ахборотлаш, 
уни 
жаҳон 
ахборот 
тармоғи 
(Интернет)га улаш 
II. ПЕДАГОГИКА ТАРИХИ 
 
7-
боб. ПЕДАГОГИКА ТАРИХИНИНГ ПРЕДМЕТИ
ВА ВАЗИФАЛАРИ 
 
I. Педагогика тарихининг предмети 
Ўзбек халқи тарихан таълим-тарбия соҳасида ўзига хос 
дорилфунун яратган. Зотан, ўзбек маданияти, чунончи шарқона 
миллий тарбия назарияси ва амалиёти уэоқ мозийгача бориб 
етган тарихий илдизлар орқали озиқланади. Унинг тарбиявий 
ғоялари ўтган ҳар бир тарихий давр ва босқичлар давомида 
ижтимоий-сиёсий 
жараёнлар 
моҳиятини 
ўзида 
мужассамлаштирган ҳолда томир отди. 
Ўзбекистонда 
педагогик 
тафаккур 
ва 
таълим-тарбия 
тараққиёти тарихини шартли равишда, асосан, қуйидаги уч даврга 
бўлиб ўрганиш мумкин: 
1. Октябр тўнтарилишигача бўлган давр (1917 йилгача). 
2. Шўро тузуми даври (1917 йилдан 1991 йилгача). 
3. Мустақиллик даври (1991 йилдан кейин). 
1-
давр Зардуштийлик динининг чуқур илдиз отиши ва шу 
диннинг муқаддас китоби -«Авесто»нинг Марказий Осиёга, Эронга 
ёйилиши билан бошланади. VI-VII асрлар Марказий Осиёда 
Ислом динининг ёйилиши билан характерланади. 
VII-
ХII асрлар давомида Марказий Осиёда маданият, илм-
фан беқиёс ривожланиб борди. Айниқса, аниқ фанларга қизиқиш 
кескин ортди. Ўша даврда Ал-Хоразмий, Ал-Киндий, Закария ар-

---

35 
Розия, Ал-Беруний, Ал-Фарғоний, Ибн Сино, Аз-Замахшарий 
сингари қомусий олимлар дунёга келди. 
ХV-ХVI асрларга келиб туркий халқлар Қозизода Румий, 
Улуғбек, Али Қушчи, Ҳайдар Хоразмий, Лутфий, Навоий, Бобур, 
Абулғозий Баҳодирхон сингари алломаларни вояга етказди. 
Шундай қилиб, ўтмишдаги прогрессив педагоглар ва атоқли 
мутафаккирларнинг таълим-тарбияга оид фикрларини ўрганиш 
педагогик тафаккурнинг ўсишига, педагоглик маданиятининг 
ортишига имкон берди. 
Педагогика тарихи жамият тараққиёти қонунларига таянган 
ҳолда турли педагогик назарияларни, таълим-тарбиянинг мазмун 
ва методларини ўрганиш ҳақида баҳс юритади. Ўтмишнинг 
педагогик тизимларидаги илғор ва прогрессив фикрларнинг 
ҳаммасидан ижодий фойдаланади. 
II. 
Педагогика тарихи фанининг вазифалари 
Демак, педагогика тарихи ижтимоий фандир. У тарихий 
педагогик ҳодисаларга давр талаби асосида ёндашади, тарбия 
назарияси ва амалиётини турли босқичларда хилма-хил 
бўлганлигини очиб беради, илғор қарашларнинг тараққиёт йўлини 
кўрсатиб беради. 
Педагогика тарихини ўрганиш ўқитувчиларнинг фақат 
педагогик маданиятини оширибгина қолмай, балки уларнинг 
педагогик маҳоратини эгаллашига ҳам ёрдам беради, чунки ушбу 
фан 
ўтмишнинг 
таълим-тарбия 
соҳасидаги 
энг 
яхши 
тажрибаларини ўрганади, умумлаштиради, улардан фойдаланиш 
имкониятларини кўрсатади. 
III. 
Қадимги ёдгорликлардаги инсон тарбиясига оид фикрлар 
Эрамиздан аввалги биринчи минг йилликда Бақтрия, Хоразм, 
Сўғдиёна, Марғиёна, Парфия, Зарафшон воҳалари, Паркана каби 
ўлкаларда турли қабила ва элатлар яшаган. Булар ҳозирги ўзбек 
халқининг «илдизи» ҳисобланган сак-массагетлар, сўғдлар, 
хоразмийлар, бахтарлар, чочлик ва парканаликлар каби қабила ва 
элатлар эди. Кейинчалик улар бир-бирлари билан бирлашиб, 
ягона ҳудудлар ташкил этишган. 
Бу тараққиёт даври эрамиздан олдинги IХ- VI асрларда пайдо 
бўлган Аҳмонийлар, кейинчалик, эрамиздан аввалги III аср 
ўрталарида таркиб топган Юнон-Бақтрия давлати, эрамизнинг I 

---

36 
асрида Кушонлар, V асрда Эфталийлар, сўнгра Сосонийлар ва 
ниҳоят Турк ҳоқонлиги даврларини ўз ичига олади. 
Биз қадимги маданий-педагогик бойликларимизни ўрганишда 
қуйидаги уч асосий манбага таяниб иш кўрамиз: 
1. Халқ оғзаки ижоди материаллари. 
2. Буюк адиб ва алломаларнинг ижодий мероси. 
3. Археологик топилмалар.