Ташқи иқтисодий фаолиятни ривожлантиришда суғурта бозорининг роли

Yaponiya sug`urta tizimi.Yaponiyada sug`urta dastlab XX asrning urtasida Buyuk Britaniyaning tashabbusi bilan vujudga kelgan. Faqat Yokogomada 240 ta sug`urta tashkiloti faoliyat ko’rsatgan. Lekin dastlabki milliy sug`urta tashkiloti 1879 yilda Tokio Marina nomi bilan 8 yil bo’lgandan keyin yong`inga qarshi sug`urtalaydigan Yasuda sug`urta kompaniyasi qad kutargan.
Bu tashkilot faqat mulklarni sug`urtalash bilan emas, balki shaxsiy sug`urtani amalga oshirish bilan shugullangan bo’lib, lekin dastlabki davrlarda sug`urta tashkilotlari faoliyatlari davlat tomonida emas edilar. Faqat 1900 yilda birinchi sug`urta konuni qabul qilinib, sug`urta zamon talablariga javob beradigan tartibda tashkil qilina boshlandi, mulkiy sug`urta bilan shaxsiy sug`urta urtasidagi xususiyatlar aniqlandi. Shu yildan boshlab sug`urta ustidan davlat nazorati urnatildi. Utgan 100 yil davomida sug`urta haqidagi qonunga faqat ikki marotaba uzgartirish kiritildi.
1940 yilda sug`urta tashkilotlarining soni 48 taga etdi. Urush davrida sug`urta tashkilotlarinig soni bir muncha qisqargan bulsa ham, 1955 yilga kelib, ayniqsa avtomobillarni sug`urtalash haqidagi qonun qabul qilingandan keyin, sug`urta tez sur’atlar bilan rivojlana boshladi.
Xozirda Yaponiyada 56 ta sug`urta kompaniyalari majud bo’lib, 1955 yilga nisbatan sug`urta to’lovlari 130 barobarga yaqin kupaydi. Yillik usish 13% ni tashkil qiladi. Yaponiya iqtisodiyotining rivojlanishi natijasida sug`urta tashkilotlarini jamgarmalari 100 mlrd. AqSh dollarini tashkil qildi. Sug`urta agentliklarida 1 mln.dan ortiq agent faoliyat ko’rsatadi.
Sug`urta turlari orasida avtomobillarni sug`urtalash katta o’rin tutadi, uning xissasi 51,1%, dengiz transporti sug`urtasi 10% dan ortig`ni tashkil qiladi.
Sug`urta tashkilotlari faoliyati ustidan Yaponiya moliya vazirligi nazorat olib boradi. Vazirlik qoshidagi assostiastiyalar sug`urta, ayniqsa avtomobil sug`urtasining stavkasini, baxtsizlik xodisalari, yongin sug`urtasi shaxsiy sug`urtaning boshqa turlari bo’yicha ta’riflarni belgilaydi.
Yaponiya sug`urta tashkilotlari iqtisodiy jixatdan barqaror bulishlariga qaramasdan o’z faoliyatlarini kengaytirishga, buning uchun harajatlarni kamaytirishga aloxida ahamiyat berdilar. Yaponiyada yuklarini sug`urtalash diqqatga sazovordir. Oziq-ovqat, sanoat tovarlari muzlatilgan gushtlarni tashish aloxida xususiyatlarga ega. Bunda ta’rif qo’llangan marshrut yukning turi va tashish usuli xisobga olinadi. 1996 yil aprelda sug`urta qonuniga kiritilgan uzgartirishlarda sug`urta ishida davlatning aralashuvini kamaytirish, mulk va shaxsiy sug`urtaning o’zaro munosabatlarini takomillashtirishga aloxida ahamiyat berildi.
Aholi tarkibida qariyalarning xissasini oshirib borishi sug`urtalashda ham e’tiborga olinmoqda. Avtomobil sug`urtasida xaydovchini yoshi, tajribasi, mashina markasi, olib qochish sodir bulganda qarshilik kursatish vositalari va boshqalar e’tiborga olinadi. Keyingi yillarda sug`urta tizimini yiriklashtirishga aloxida e’tibor berildi.
Shunday qilib xorijiy mamlakatlarda sug`urta xalqaro sug`urta bozorining tarkibiy qismi xisoblanadi. Sug`urta yordami bilan yalpi milliy maxsulotining 8- 12% taqsimlanadi. Sug`urta badallari yirik investistiyalarning manbai xisoblanadi va sug`urta fondlaridan davlat qarzlarini tulashda ham foydalaniladi.
Ko’pchilik mamlakatlarda sug`urta markazlashtirilmagan xolda boshqariladi, lekin xozirda sug`urtani boshqarishni markazlashtirilgan xolda tashkil qilishga aloxida ahamiyat bermoqda. Uning uchun zarar kurgan sug`urta tashkilotlarini faoliyati ustidan nazorat kuchaytirilmoqda.
Jaxon miqyosida mamlakatlar o’rtasida sug`urta aloqalarining rivojlanishi bilan qayta sug`urtalash operastiyalarini kengaytirishga aloxida ahamiyatga ega bulmoqda.
Fan - texnika taraqqiyoti natijasida yangi xavf-xatarlarning vujudga kelishi bilan sug`urtaning yangi turlarini shakllanishi vujudga keldi.Jaxonda fan-texnika taraqqiyoti ilmiy texnika rivojlanishiga ijobiy ta’sir kursatmoqda. Shu munosabat bilan boshqa mamlakatlarda amalga oshiriladigan yoki kelgusida istiqbolga ega bulgan sug`urtaning turlariga quyidagi xavf-xatarlarni kiritilishi mumkin:

1. 
   Dastlab boshqa sayyoralarga muntazam kosmik kemalarining parvozini tashkil etilishi munosabati bilan osmonga uchish tadbirlari bo’yicha sug`urta;
   
2. 
   Atom xavf-xatari sug`urtasi, bu sug`urta atom asosida ishlaydigan elektr stanstiyalarga doir sug`urta;
   
3. 
   Robotlar va elektron xisoblash mashinalari bo’yicha sug`urta;
   
4. 
   Tabiatni muxofaza qilish tadbirlari bo’yicha sug`urta;
   
5. 
   Yangi ixtirolar va kashfiyotlarni ishlab chiqarishga joriy qilish bo’yicha sug`urta.
   

Xorijiy mamlakatlar sug`urta kompaniyalari tomonidan sug`urta ishlarini tashkil etish bo’yicha qator tajribalar to’plangan bo’lib, mamlakatimizda sug`urta ishlarini kengaytirish uchun birinchi navbatda ushbu tajribalardan foydalanib, quyidagi tadbirlarni amalga oshirilishi lozim:

1. 
   Sug`urta bozorini tashkil qilish va sug`urta nazoratini amalga oshirishni takomillashtirish;
   
2. 
   Tashqi savdo bilan bog`liq tadbirlarni sug`urtalashni kengaytirish;
   
3. 
   O’zbekinvest EIMSK faoliyatini kengaytirish;
   
4. 
   Turizm va avtoturizmni sug`urtalashga aloxida ahamiyat berish;
   
5. 
   Kreditni sug`urtalashni kengaytirish;
   
6. 
   Javobgarlik sug`urtasining boshqa turlarini ishlab chiqish va amalga oshirish;
   
7. 
   qurilish, kommunal xo’jaligi korxonalarini sug`urtalash tadbirlarini ishlab chiqish;
   
8. 
   qishloq xo’jalik korxonalarini sug`urtalashni qayta qurish;
   
9. 
   Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni sug`urtalashni yangi usullarini joriy qilish;
   
10. 
    qayta sug`urtalash ishlarini yanada takomillashtirish;
    

Boshqa mamlakatlar bilan sug`urta soxasidagi hamkorlikni yanada kengaytirish, sug`urta soxasida xizmat qiluvchi kadrlar tayyorlashni yaxshilash
Mamlakatimizdagi ba’zi-bir sug`urta kompaniyalari haqida qisqacha gapirib o’tsak."ALFA INVEST" YoAJ Sug`urta Kompaniyasi Kompaniya sug`urta mukofotlarini yig`ish bo’yicha birinchi o’ntalikka kiradi. Nizom kapitalining qiymati 500 000 AQSh dollariga teng. Mijozlar bilan tezkor va bevosita ish olib borish, egiluvchan tarif siyosati, mustahkam moliyaviy baza, dunyo standartlariga javob beruvchi sug`urta himoyasini ta’minlash Kompaniyaning asosiy faoliyat tamoyillari hisoblanadi. Kompaniya:

• 
  International SOS kompaniyalar guruhlari xalqaro tarmoqlari bilan hamkorlik qiladi;
  
• 
  to’xtovsiz ishlaydigan Dispetcherlik markaziga ega;
  
• 
  mijozning talabiga ko’ra yangi sug`urta mahsulotlari ishlab chiqish va joriy etish hamda mavjud mahsulotlarga qo’shimchalar kiritish imkoniyatiga ega
  

ALSKOM" Sug`urta Kompaniyasi OAJ , O’zbek-Rossiya QK . Kompaniya O’zbekistonning sug`urta bozorida yuridik va jismoniy shaxslarga kompleks sug`urta xizmatlari ko’rsatadigan eng barqaror sug`urta kompaniyalaridan biri
sanaladi. Shakllantirilgan Nizom kapitali 1 211 064 AQSh dollariga teng miqdorni tashkil etadi.
2005 yil yakunlariga ko’ra, O’zbekiston Respublikasining yirik sug`urta kompaniyalari renkingida Kompaniya yig`ib olingan sug`urta badallari hajmi bo’yicha oltinchi o’rinni egalladi (BVV 4-son (730), 26.01.2006 yil). "SAIPRO" loyiha-injiniring kompaniyasi tomonidan Kompaniyaga O’zbekiston Respublikasining milliy shkalasiga ko’ra ishonchlilik reytingida "uzbB+"- qoniqarli ishonchlilik darajasi berilgan. Xizmatlarning ishonchliligi yirik sug`urta va qayta sug`urta kompaniyalarida, jumladan, Rossiya Federastiyasining etakchi sug`urta kompaniyasi - "Soglasie" SKda ("Ekspert RA"ning ishonchlilik reytingi bo’yicha A+, barqaror kelajakka ega yuksak darajadagi ishonchlilikka ega) kafolatli qayta sug`urtalanish sxemasi bilan ham ta’minlanadi.
"ALSKOM" Kompaniyasi biznesining ustuvor yo’nalishlari:

• 
  har bir mijozga shaxsiy yondashuv
  
• 
  yuqori darajadagi professionallik
  
• 
  hamkorlikni yo’lga qo’yishda katta ijobiy o’zgarishlar
  
• 
  taklif etilayotgan xizmatlardagi ishonchlilik va sifat
  
• 
  zararlarni qoplashda tezkorlik
  

MChJ ASIA Road INSHURANS Sug`urta kompaniyasi/Kompaniyaning Nizom jamg`armasi – so’mda 1 278 000,00 AQSh dollari miqdoriga teng.
Kompaniya aktivlari – 1 899 028,00 ming so’m. Kompaniyaning sug`urta zahiralari – 517 508,00 ming so’m.
"O’zagrosug`urta" Davlat-akstiyadorlik sug`urta Kompaniyasi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997 yil 7 fevraldagi PF-1713 Farmoni asosida O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi qoshidagi Davlat sug`urtasi Bosh Boshqarmasi negizida tashkil etilgan. Kompaniyaning Nizom jamg`armasi 2,23 mlrd. so’m. Kompaniyaning asosiy ta’sischilari O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi (75%), "O’zpaxtasanoat" assostiastiyasi, "O’zdonmahsulot" korporastiyasi, shuningdek, "Paxta-bank",
"G`allabank", "Savdogarbank" va boshqa tijorat banklari hisoblanadi. 2003 yili Kompaniya umumiy sug`urtalash tarmog`ining 12 turi bo’yicha sug`urta faoliyatini olib borish uchun listenziya olgan.