Tashkil qiluvchi quruq qorishma mahsulotlar. Quruq qurilish qorishmalarini ishlab chiqarishda

Birinchi guruh-amalda qo’llash uchun tayyor qorishmalar reologik 
xususiyatlarini rostlash imkonini beruvchi unsurlar (tarkibni ravonlashtiruvchi 
(plastifikator), qotish jarayonini mo’tadillashtiruvchi (stabilizator), tarkib 
ravonligini bir holatda saqlab turuvchi (regulyator), qorishma tarkibida g’ovak 
hosil qiluvchi (gazoobrazovatel, penoobrazovatel, havoli sharchalar olib 
kiruvchi-vozduxovovlekator) deb nomlanadi; 
 
Ikkinchi guruh-beton va qorishmalar xususiyatlarini o’zgartiruvchi 
unsurlar: - qotish jarayonini rostlovchi unsurlar (tezlatuvchi, sekinlashtiruvchi), 
mustahkamlikni oshiruvchi, tosh qotgan qorishmadan suyuqlik sizib o’tishini 
susaytiruvchi (pronisayemost), qorishma tarkibida tosh qotgan po’lat 
armaturalar zanglashini susaytiruvchi (korrozionniostoykost), sulfatli tuzlar va 
tuzli eritmalar agressiv ta’siriga chidamli (sulfatostoykost), tosh qotgan 
qorishma chiziqli o’lchamlarini kamashishi yoki uzayishini bartaraf qiluvchi 
(usadka, rasshireniye) deb nomlanadi. 
Uchinchi guruh- beton yoki qurilish qorishmalariga maxsus xususiyatlar 
baxsh etuvchi qo’shimchalar sovuq-ayozli haroratga chidamliligini oshiruvchi 
(protivomorozniye), o’zidan suv va suyuqlikni itaruvchi (gidrofobizator), tosh 
qotgan qorishmalar sho’rlashini susaytiruvchi (biosid) deb nomlanadi. 
Qo’shimcha-unsurlardan sement asosli yoki mineral bog’lovchi asosli QQQ 
tarkibiga eng ko’p ishlatiluvchisi qorishma ravonligini (podvijnost) oshiruvchi 
texnik lingosulfonatlar (LST yoki SDB, A...V...Ye markali) bo’ladi. Bu 
qo’shimchalar beton qorishmasining ravonlik darajasini 1..4 sm dan 5...10 sm 
gacha oshiradi, shuning evaziga qorishmaning suvtalabchanlik ko’rsatkichi 
kamayib 3..7 % gacha sement yoki bog’lovchi sarfiga bo’lgan talab kamayadi. 
Shuningdek 
toshqotgan 
qorishmaning 
sovuq-ayozga 
chidamligi 
(morozostoykost) 7...10 siklga oshadi. 
Gips (Ganch). Gips (mahalliy nomi “Ganch yoki alebastr”) qurilish va 

---

me’morchilikda ko’p ishlatiluvchi, keng qo’llaniluvchi havoda qotuvchi bog’lovci 
modda. Bu bog’lovchi moddani ishlab chqarish kun sayin oshib, kengayib 
bormoqda. Gips ishlab chiqarish uchun xom-ashyo sifatida tabiiy gips toshi 
ishlatiladi, bu tabiiy madan olkamizda keng tarqalgan bo’lib, juda qadimdan 
ishlatilib kelinadi. Gips toshi ikki molekulali cuv va kalsiyli oltingugurt tuzining 
kristallaridan (qum, loy va boshqa) tashkil topgan bo’ladi.
Qurilish gipsi (mahalliy nomi “ganch yoki alebastr”) gips toshini 130…170 
grad C temperaturada kuydirish yo’li bilan olinadi. Buning uchun gips toshi 
shaxtali xumdon, quritish barabani, va maxsus apparatlarda qaynoq havo oqimi 
yo’nalishida pishiriladi. Gips ishlab chiqarishning eng ko’p tarqalgan usuli gips 
pishirish qozonlari jarayonidir. Kuydirib pishirilgan gips toshi maxsus tegirmonda 
tuyib kukun holatiga keltiriladi, bu kukun suv bilan qorishtirilganda yumshoq 
qaymoqdek qorishma hosil qiladi, lekin juda zudlik bilan qotib toshga aylanadi. 
Gips kukununi qorishtirishda suv miqdori reaksiya uchun keragidan ko’proq 
miqdorda olinadi. Ortiqcha suv miqdori 4o C temperaturada quritish bilan bartaraf 
etiladi va bu gips toshining mustahkamligini oshiradi. Gipsning qurilish va 
me’morchilikda kop ishlatilishi unung bir qator afzallik xususiyatlaridan kelib 
chiqadi:
 gips qorishmasi zudlik bilan qotadi (bunda gips tosh hajmi bir foizga 
oshadi); 
 qotgan gips toshining uzasi silliq bo’ladi, harorat ta’sirida qurib mikro va 
makro yoriqlar hosil qilmaydi; 
 qotgan gips toshiga osonlik bilan ishlov berish, qirqish, yo’nish, teshik 
ochish yoki mixlash imkoniyatlari mavjud; 
 gips qorishmasitan quyish yo’li bilan turli-tuman shakldagi me’morchilik 
bezaklarini ham ishlash mumkin. 
Tarkibidagi chiqindi madanlarning miqdoriga qarab gipsning rangi nafaqat oq, 
balki gulobrang yoki kulrang bo’lishi mumkin. Shuningdek tarkibiga turli 
rangdagi hino kukunlarini qo’shish bilan xoxlagan rangdagi qurilish buumlari hosil 
qilinadi. 
CaSO
4
*2H
2
O = CaSO
4
*0.5H
2
O+1.5H
2
O 
Syvoq isharida ohak-qum qrishmasiga biroz gips qo’shilsa suvoqtoshning 
mustahkamligi oshdi. Gips qo’shilgan suvoq uzasi silliq va tiniq oq ranga ega 
bo’ladi. 
Gips qorishmasining qotish muddatida nisbatan quyidagi turlari mavjud: 
 A – zudlik bilan (suv bilan aralashtirilgandan so’ng, qotishining boshlanishi 
2 min, tugasi 15 min kam bo’lmagan) qotuvchi gips; 
 B – normal qotuvchi (suv bilan aralashtirilgandan so’ng qotishning 
bpshlanishi 6 mim so’ng va 30 min ortiq bo’lmagan); 
 C – sekin qotuvchi (faqat qotish jarayonining boshlanishi me’yorlangan 
bo’lib u 20 min dan ortiq bo’lmagan vaqtdan boshlanadi). 
Suv va gips qorishmasi qotish muddatini tezlatish yoki uzaytirish mumkin, 
buning uchun qorishma tarkibiga yog’och elimi, sulfit-spirt achitqisi, keratin 

---

qo’shimchasi va shuningdek chumoli kislotasidan foydalanish mumkin. 
Gipsning siqilishga mustahkamlik darajasiga ko’ra 12 markasi mavjud bo’lin 
G2 dan G 25 gacha bo’ladi, suningdek sinash-tadqiqot maqsadida gips 
qorishmasidan tayyorlangan, o’lchami 40x40x160 mm li gipstosh qotishmasining 
2 soatdan so’ngi egilishga mustahkamligi (MPa da, kamida) G-2 uchun 1.2; G-3 – 
1.8; G-4 uchun 2.0; G-5 uchun 2.5; G-6 uchun 3.0; G-7 uchun 3.5; G-10 uchun 
4.5; G-13 uchun 5.5 va h.k. G25 uchun 8.0 ga teng bo’ladi. Namuna bo’lagining 
siqilishga mustahkamligi unung nomidan kam bo’lmasligi kerak, masalan G-13 
uchun siqilishga mustahkamlik 13 MPa dan kam emas. Qurilishda asosan G-4 dan 
G-7 gacha markali gips bog’lovchi moddasi ishlatiladi. 
Qurilish gipsidan tashqari qoliplash gipsi ham mavjud bo’lib, bu gips kukunu 
asosan badiiy me’morchilik jihozlarini tayyorlashda ishlatiladi. Bu kukunning 
mahinlik darajasi qurilish gipsiga nisbstan ancha yuqori bo’lib, mustahkamligi ham 
baland va nisbatan tez qotadi. 
Shuningdek KNAUF butlovchi tizimlari asosini gips bog’lovchi moddasidan 
tayyorlangan turli-tuman “Quruq gips qorishmasi” tashkil etadi. Shulardan biri 
KNAUF-ROTBAND quruq qrishmasi bo’lib, ichki iqlim sharoiti quruq, mo’tadil 
xonalarni qo’lda devor va shift uzasini suvash ishlari uchun mo’ljallangan. Bu gips 
asosli qorishmadan tayyorlanuvchi suvoqning qalinligi 5 mm dan max-50 mm 
gacha bo’ladi; 
 qorishma kukunining donadorligi 1.2 mm gsacha; 
 suvoq loyining qurish muddati 7 sutkagacha; 
 suvoq loyining qalinligi 10 mm bo’lganda qorishma kukunining sarfi 8.5 
kg/m2; 
 bunda qorishma maxsus qog’oz qoplarga 30 kg dan qilib qadoqlangan 
bo’ladi va undan qorishma tayyorlash uchun 18 litr suv solinadi; 
 hosil bo’lgan qorishma 3.5 m2 uzani 10 mm qalinlikda suvash uchun etadi. 
20-rasm.

---

 KNAUF-ROTBAND quruq qorishmasi 30 kg dan qadoqlanib, qog’oz 
qoplarda maxsux yog’ochtaglik ustida iqlim sharoiti quruq bo’lgan 
xonalarda saqlanadi. 
4 ma’ruza