Tashqi muhitning kishi organizmiga mexanik, elektrotermik, kimyoviy va nur ta’siri natijasida to'qima va a’zolarda anatomik va funksional o'zgarishlarning paydo boMishi shikastlanish deyiladi

Shizofreniya yunoncha so‘zdan olingan bo‘lib, ruhning parchalanishi yoki bo‘lishli degan ma’noni bildiradi. Shveysariyalik olim Bleyler bu kasallikning klinik manzarasini aniqlagani uchun Bleyler kasalligi deb ataladi. Shizofreniya ko‘p uchraydigan ruhiy kasalliklardan biridir. AhoU o‘rtasida 1-2% gacha uchraydi va ko‘proq 15-35 yoshdan boshlanadi. kasallikni keltirib chiqaruvchi sabablardan biri virusli infeksiya va bosh miya jarohatlarining asoratlari natijasida yuzaga keladi. Bundan tashqari, irsiy omillar ham muhim o‘rin egallaydi. kasallikda bosh miya po‘stlog‘i tormozlanishi natijasida qo‘zg‘aluvchanlik ortadi. Bunda po‘stloq osti sohasi nazoratdan chiqib, qo‘zg‘aluvchanlik holati yuzaga keladi. Bosh miyaning bunday o‘zgarishlariga asab hujayralarining zaiffigi va oqsil almashinuvining buzilLshlari sabab bo‘ladi. Kasallik ko‘pincha astenik o‘zgarisMar bilan boshlanadi. Bular darmon qurishi, xavotirlanish, tez charchab qolish, alrofdagilarga shubha bilan qarash, yoqtirmaslik va har xil xatti-harakatlar qilish bilan davom etadi.
Shizofreniyaning klinik kechishi xilma-xil bo‘ladi:

1. 
   To‘xtovsiz davom etib turadigan shakli klinik beigilar asta-sekin kuchayib, zo‘rayib borishi bilan o‘tadi. Bunda bemoming ahvoli yaxshilanib qolganini ko‘rsatadigan beigilar bo‘lmaydi. kasallik davomida nevrozsimon vasvasali gallyusinator, gebefrenik va katatonik alomatlar kuzatiladi.
   
2. 
   Vaqti-vaqti bilan bo‘lib turadigan yoki sust kechuvclii shaklida kasallik to‘satdan qisqa muddatda psixozlar bosManib qoladi. Bundan keyin yana miisaffolik davri boshlanadi. Bu shaklida shaxsiyat asta-sekin o‘zgarib boradl Bu shakl ko‘proq o‘smirlik davridan boshlanadi. Dastlab asabiylashish, ortiqcha fikrlash va miyadan ketmaydigan xayoUar paydo bo‘lishi bilan kechadi
   
3. 
   Xurujsimon-progrediyent shaklda kasallik xurujlar bilan bo‘lib turadi va uzoqroq davom etadi. Xurujlar o‘tib ketgandan so‘ng kasallik belgilari susayib qoladi va yo‘qolib ketadi. Bu shaklida shaxsiyat o'zgarib, aql pastlik tobora zo‘rayib boradi Kasallik vasvasalar va gallyusinatsiyalar bilan kechadi Bu shakli 25 yosh va undan katta yoshdagilarda uchraydi.
   

Shizofreniyada bemorlar fikrlari sayoz, nutq va yozuvi maqsadsiz, tartibsiz bo‘ladi. Fikrlash qobiliyati pasayadi, bemorlar ezma, quruq safeataboz bo‘lib qoladi. Awal nevrozsimon o‘zgarishlar paydo bo‘lib, bemorning kayfiyati o‘zgarib turadi. Bunday bemorlar biror sabab bo‘lmasdan har joyi og‘rib turishidan, tez charchab qolishidan shikoyat qiladL Bemoming yurish-turishi va xatti-harakatlaiida beparvolik, xudbinUk,. kamgaplik kuzatiladi va unda atrofdagilardan qochib yurishga moyillik bo‘ladVi
Shi/ofreniyaning oddiy turida bemor beparvo, kamgap, serjahl va \ harakat bolib qoladi. Bu turda yakka qolish, xonalardan chiqmay, o‘/i oMirish istagiko‘proq boladi. KasaUiko‘smirlik davrida boshlanadi siis( kcchadi. Bunda gallyusinatsiyalar va vasvasalar bo'lmaydi. Bu tur bemorlar aylilgan gaplarning teskarisini bajarishga harakat qiladila. Masalan, og'/ingni och desa, yopib oladi. Bunday holatga negativizi
dcylladi.
Shezofreniyaning katatonik turida bemorlar harakatida katatonik qotl qolish yoki katalonik qo‘zg‘aluvchanlik bo‘ladi. Bemorlar bir joymutizm deb ataladi.
Shizofreniyaning paranoid turida bemorlar hech kimning gap: ishonmaydi, hammaga shubha bilan qaraydi. O’ziga qarshi tashqarid jismoniy ta’sirlarni sezgandek boladi. Bunday bemorlar, odamlar
oldiradi, ovqatimni zaharlab qo‘yadi, deb shubha bilan yurLshadi. Ba’zi bemorlar esa menga mashinalar radioto‘lqin yuborayapti, deb o'ylashadi. Bu turdagi vasvasalar ko‘proq 20-30 yoshdan boshlab uchraydi. Ipoxondrik vasvasalar bor bemor o‘zining ichki a’zolarida o‘zgarLshlar sezadi. Buiarga yuragim urishdan to'xtab qoldi yoki ichagim yorilib kelgan, deb takrorlayveradi. Kasallikning bu turida tez-lez gallyusinaJsiyalar bo'lib lunidi. Bemorlar turliovozlar, buyruqlami eshitib, ularni bajarmoqchi bo'ladilar, bu Kandinskiy—Klemmbo alomati deb ataladi. Shizofreniyaning gebefrenik turida bemorlar quruq HalNHlabozlik,
mantiqsiz qiliqlar qiladi. Bemorlar aftini burishlirib, soV.iarlni. qiliqlarini
sun’iy takrorlab turadi. Shizofreniyaning bir lurl ikkinchl bir lurijMi almashib
turadi. Gebefrenik turi va oddiy turlari og'irroq bo*lib kcchadi. Katalonik turi esa yengil kechadi.
Davolash usullari. Shizofreniyani davolashila insulin, NUlliizin, aminazin va gipnoz usullari keng qo‘llaniladi. Insulin Icraplyiida moddalar ahnashinuvida ma’lum o‘zgarish yasab, zaharlaYtLshni kamaylirishdir. Insulin bilan davolashni boshlashdan oldin bemorlardan nahoixia qon olib, qondagi qand miqdori tekshiriladi. Organizmga yuboriijwm insulin qondagi qand miqdorini kamaytirib yuboradi. Me’yorda qohdagl qand miqdori nahorda aniqlanganda, 9,0-11,0 g/1 yoki 3,3-.‘>,.‘S mmol/1 ga long. Insulin yuborilganda, qondagi qand miqdori anchagina kamayib kcladi, bu shok holati deb ataladi yoki gipoglikemik koma holali boshlanadi. Shokni keltirib chiqaruvchi o‘rtacha insulin dozasi XO—100 lb ni tashkil etadi. Ba’zi hollarda 30 tb miqdorda insulin yuborilganda ham shok holati boshlanadi yoki 150-180 tb miqdorda insulin yuborilganda ham shok holati qayd etilmaydi. Shok holatini paydo qilish uchun esa asta-sekinlik bilan insulin dozasini oshirib borish tavsiya etiladi. Insulin teri ostiga awal 4-8 tb dan boshlab va har kuni 4 tb dan koMarib borish kerak. Bemorda shok holati paydo bo‘lmaguncha, insulin dozasini oshirib borish kerak. Qaysi dozada shok holati boshlansa, shu dozada to‘xtatiladi. Davo kursi 25-30 insulin shokidan iborat.
Shok holatiga tushganda, bemorlar tashqi ta’sirotlarga javob reaksiya ko'rsata ohnaydi, ko‘z qorachiqlari kengaygan bo‘ladi, badani terlaydi. Shunday qiUb, bemorlar 30-40 daqiqa shok holatida ushlab turiladi. Keyin esa 40% 30—40 ml glukoza eritmasidan olib, tomir ichiga asta-sekin yuboriladi va shok holatidan bemorni chiqarib olinadi. Shuncha glukoza eritmasi yuborugandan keyin, bemor o‘ziga kelib, 1—2 daqiqa ichida es-hushi joyida bo'lgaridan keyin 100-200 g qand eritib nonushta qilinadi. Hamshira bemorning ovqat yeyayotganini kuzatib turishi kerak. Ko‘pgina bemorlar shok holatidan keyin ham karaxt boiib turadi va ovqatni yeyaolmaydi, og‘zidan tushib ketadi. Agar bemorga glukoza eritmasi yuborilgandan keyin 20-30 daqiqa davomida o‘ziga kelmasa, yana tomir ichiga 40% 30—40 ml glukoza eritmasi yuborish kerak.


MAVZU: _______________________________________________
_____________________________________________________________________