Tashqi muhitning kishi organizmiga mexanik, elektrotermik, kimyoviy va nur ta’siri natijasida to'qima va a’zolarda anatomik va funksional o'zgarishlarning paydo boMishi shikastlanish deyiladi

Epilepsiya (ерilаband — ushlab olaman) — tutqanoq yoki quyonchiq suruiikali feisallik bo‘lib, mushaklar tortishi va tortishuvisiz qaytarilib turuvchi hamda bemoming shaxsiyati o‘zgarib borishi bilan kechadigan kasallikdir. Kasallikning kelib chiqish sabablari juda ko‘p va xilma-xil.

1. 
   Neyroinfeksiyalar (bularga gripp, brusellyoz, revmatizm, sistoserto
   

exinokokkoz, glistlar).

2. 
   Bosh miyaning turU xil yallig‘lanishlari (meningit, leptomei
   ensefalit).
   
3. 
   Bosh miyaning yopiq jarohatlari tug‘ruqdagi jarohatlar, asfiksiya
   
4. 
   Bosh miyaning qon tomir kasalliklari (ateroskleroz, xafiiqon
   voskulitlar).
   
5. 
   Turli xil zaharlanishlar va alkogolizm.
   
6. 
   Bosh miyada qon aylanishining buzilishlari (insultlar).
   
7. 
   Bolalarda surunkali tonzillit va turli xil bosh miyaning
   kasalliklari (bolalar serebral falajligi).
   
8. 
   Irsiy — degenerativ kasalliklar va bosh miya o'smalari va Epilepsiya bo‘lishi uchun, asosan, epileptik o‘choq va epileptogen malum bo‘lishi kerak. Epileptik o‘choq deb miya tizimidagi cheWangan
   

aytiladi. U atrofdagi neyronlarning kasallikka qo‘zg'alishiga sabab boladi. Natijada bu neyronlar o‘zidan fokal epileptik kuchlanlsh chiqara boshlaydi. Epileptik o‘choqdagi ko‘plab neyronlarning qo‘zg‘alishl oqilwlida shunday razryadlar rivojlanadl Bu holat EEGda ”tig‘" shakldagi lo‘lqinlarninjn paydo bo‘lishiga olib keladi. Epilepsiyada bosh miyada glioz to'qimalar ko'payadi, bulardan chandiqlar hosil bo’ladi Epilepsiya bilan og'rigan bemorlarda moddalar almashinuvi buziladi (dqsil-azot, suv-tuz, uglevod almashinuvi), tutqanoq oldidan asetilxolin moddasi miqdorining oshishi kuzatiladi.
Klinik manzarasi 4 bosqichdan iborat;

1. 
   Aura.
   
2. 
   Toniktortishish.
   
3. 
   Klonik tortishish.
   
4. 
   Uyqu holati.
   

Natijada-bemnr hushdan -keladi. Ba’zi bemorlarda ko‘z qorachig‘ining torayih-Jcengayib turishi, terisida uvishish, isib' ketish, qorin-ichala 0g‘riq, eshitish va ko‘rishning.pasavishi. gallyusinatsiyalar, bosh aylanjsh, muvozanat bu7,ilishi. qattiq qichqirib yutorish holatlari kuzatiladi. Aura bir xilligi va qisqa vaqtligi bilan xarakterlanadi hamda har bir bemorda o‘zining aurasi boladi. Auradan so‘ng xuruj tonik tortishishga o‘tadi.^unda hpimnr hnshiHa bflqirariij пя/як olish to‘^ydi,,yvJzi oqaradi, keyin ko‘karib ketadiJBosh vonga, oHjga tashlanadi^kolzlar ham von tantfga voki tepaaa qaratilg bo‘lib ka‘z qorachig‘i kengayib, yorug‘likka javob bermaydi» Bo‘vin tomirlari shishpan jag‘ qattiq qisifgan.. lab burchagida ko’ra, ba’zida qon keladi. ,qo‘ LjJi^oqlar katta bo‘g‘imlardan yozifib, qol panjalari siqilgan bo‘ladi. Txtimisiz ravishda-sivdik va naiasni chiqarib vuboradiyTonik qaltirashdan keyin klonik qaltirashga o‘tadi^unda_bosh, qo‘l ya oyoqlar qaltirab, taiia zarb bilan vonga va oroaga uriladi. Kasai yana chuqur nafas ola boshlaydi, ko‘karish kamayadi, terlaydi. Bu bosqich 30 soniyadari 5 daqiqagacha davom etadi. Klonik qaltirashdan so‘ng bemor uyquga ketadi. Bemor uyqudan turgandan so‘ng o‘zini og‘ir Mi qilgandek yompn sezadi. Ba’zan tutqanoq ketma-ket boshlanib, bir necha kungacha davom etishi mumkin. Bunday tutqanoq tutishiga epileptik status deyiladi. Epileptik statusda lalvasa xurujlari har 10—30 daqiqa davomida takrorlanib turish bilan kechadi: Status bir necha snatpacha davom etishi mumkin. Bunda klonik va tonik tirishishlar hilan birga nafas olish aV.olarngi vurak faoliyatida buzilishlar ba‘hb, miya sh1lvigя nlihVebrtj, TnnTV tirishkhda qolva ovoqlar. tana mushak tomonga va wooiifia aaraaan. gorachiglar kengaygan bo’ladi. Mil shaklarning qattiq tortishuvi natijasida bemoming qo‘ 1-oyoqlarini to‘g‘rilashning hech iloji bo‘lmaydi. Tonik tirishish 30—60 soniya davom etadi. Keyin klonik tirishish ko'proq qo‘l va yuz mushaklarida kuzatiladi. Pastki jag‘ mushaklarining ritmik qisqarishi natijasida bemoming og‘zi turadi. Bunda bemor tilini tisMab olishi mumkin. Bemor og'zidan so‘lak bilan birga qon aralash ko‘pik keladi. Qo‘llar ham turadi. Юошк tirishish asta- sekin pasayib, keyin umuman to'xtaydi. Klonik tirishishtia qprin mushaklari., sivdik pufagi sfinkterintn2 nerv bilan ta’minianishi hii/ilishi natijasida Ьепюлз1а ixtivorsiz siyib yuborish va axlat chiqarish holatlari. kuzatiladi. Bemoming terisi ko‘kaigan, vena qon tomirlari shishgan, tomir urishi sekinlashgan bo'ladi.. Bu xuruj oddiy absans deb ataladi. Ba’zi bemorlarda absans mushaklar tonusi o‘zgarishi (yuz, bo‘yin, qo‘l mushaklari tortishuvi) va chuqur vegetativ buziUshlar bilan davom etsa, unda murakkab absans kuzatiladi.Epilepsiyada ruhiy o‘zgarishlar kuzatiladi. Bunda bemoming kayfiyati yaxshi, shirinso‘z, yurish-turishida, oUada saranjom-sarishta bo‘lib yurishadi, qo‘ygan narsalarini kimdir buzsa, darrov janjal qiladMar. Ba’zi bemorlar esa juda ham qo‘pol, o‘zinitig gapitii o‘tkazadigan, boshqalar ЬИап kelishmaydigan bo'ladi. Tashxis qo‘yishda ko'proq EEG dan foydalaniladi, bunda epilepsiyaga xos ”tig‘" to‘lqinlar paydo bo'ladi.Davosi. Katta tutqanoqlarda fenobarbital 0,05—0,2 g kuniga 3 mahal 3—6 oygacha, difenin 0,2—0,3 g, benzonal 0,1-0,3 g, rivotril, finlepsin 0,2—

1. 
   g, depakin 1 ta tabletkadan kuniga 2 mahal, eunoktin kuniga 5- 25 mg dan 2—3 marta (ko‘proq qismi uyquga ketishdan oldin) ichish uchun beriladi. Kichik tutqanoqlarda suksilep, piknolipsin, 0,75—1,5, etosuksimed, konvuleks, konvulsafin, epilepsin, klonozepam dorilari tavsiya etiladi. Epileptik statusda zudlik bilan tutqanoqqa qarshi seduksen 0,5% 2,0-natriy xlor yoki 40% glukoza eritmasi bilan tomir ichiga 10—15 daqiqa davomida yuboriladi. Talvasa to'xtamasa, 30 mg seduksenni 150 ml 10— 20% glukoza eritmasi bilan tomir ichiga tomchUatib quyish kerak. Bu ham foyda bermasa, 70-80 ml 1% tiopental natriy yoki geksenal sekinlik bilan tomir ichiga yuboriladi. Bunda bemoming nafas olish maromini, tomir urishini va ko‘z qorachiqlarini kuzatib turish kerak. Nafas olishi har daqiqada 16—18 martaga yetsa, qorachiqlar toraygan bo‘lsa geksenal joiborish to‘xtatiladi. Shu bilan bitga 5 ml 10% tiopental natriy yoki geksenal eritmasini mushakorasigayuborish mumkin.