Tashqi muhitning kishi organizmiga mexanik, elektrotermik, kimyoviy va nur ta’siri natijasida to'qima va a’zolarda anatomik va funksional o'zgarishlarning paydo boMishi shikastlanish deyiladi

Klinik manzarasi. Taktil sezuvchanlik saqlanib qolgani holda ko‘pincha og‘riq va harorat sezuvchanligi buziladi, bunga sezuv- chanlikning dissotsiyalashgan buzilishi deb aytiladi. Qo‘llar, oyoqlar va gavda terisi sezuvchanligining buzilishi orqa miyaning qaysi boiimi zararlanganiga bog‘liq va segmentar xaraktcrga ega bo‘ladi. Bemorlar og‘riqni ham, yuqori haroratni ham sezishmaydip Bu ko‘pincha badanning qattiq kuyib qolishiga olib keladi. Bemorlar tekshirib ko‘rilganda badanning oldin kuyib qolgan izlarini ko‘rish mumkin. Bo‘shliq orqa miya oldingi shoxlarini yemirib yuborgan bo‘lsa, qo‘l mushaklari zaiflashib, atrofiyaga uchrab qoladi.^Bundan tashqari, siringomiyeliyada ko‘pincha vegetativ-trofik o‘zgarishlar kuzatiladi: sezuvchanligi o‘zgargan joylarning terisi dag‘al bo‘lib, ko‘karib qoladi, quruq boiib turadi. Bunday joylarda abssesslar paydo bolishi mumkin. Terida uncha katta boimagan dog‘lar bo‘lsa-da, tez bitavermaydigan yaralar paydo bo‘ladi. umurtqa pog‘onasi ko‘zdan kechirilib ko‘rilganida orqa miya yon shoxlarining zararlanishi munosabati bilan umurtqa pog‘onasi shaklining o‘zgarib qolganligi (kifoz, skolioz singari deformatsiyasi) topiladi. Kasallikning o‘tishi surunkali bo‘lib, uzoq eho‘ziladi. Kasallik asta-sekin uzunchoq miyaga tarqalganida (siringobulbiya) bosh miya nervlarining yadrolari zararlanadi.
MAVZU: ______________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________

109

Martabgacha bo‘lgan bolalarni asosan uchastka vrachi, hamshirasi va ko‘cha hamshirasi yordamida dispanser hisobiga olinadi.

Dispanser hisobga somatik kasailiklar kamqonlik, gijjalar ,o‘tkir respirator infeksiyalar, surunkali faringit, tish karieslari,angina va h.k. Yuqumli kasailiklar virusli gepatit tug‘ma anomal kasailiklar, tug‘ma yurak nuqsonlari va h.k. “Dispanser” hisobga olish yuqumli kasailiklar shifokori, kardiolog, lor, vrachlari va hamshiralar ham ishtirok etadilar. Masalan:kamqonlik kasalliklarini bir yilda bir marta profilaktik ko‘rik paytida mutaxassislar ko‘rigidan bolalar yoppasiga o4kazilib, labarotoriya tekshirish natijalariga qarab, kasal bolalarni ajratib olinadi. Kamqon bolalar rivojlanish tarixi F-112 va ko‘chirmalarga analiz natijalarini yopishtirib bo‘cha hamshirasi va shifokor tomonidan bir yil davomida davolab ko‘zatyuv olib boriladi. F-112 daftariga qizil uchburchak markirovka yopishtiriladi. Bog‘cha hamshirasi har 3 oyda dispanser hisobidagi bolalar qon analizi va shifokor ko‘rigini tavsiya etib bir yil davomida 4 marta qon analizi topshirilib davolash ishlari olib boriladi. Shu yilning oxirida davolash natioja berib qonda gemoglabin miqdori 110 gA ni tashkil etsa,bunday bolalar dispanser hisobidan chiqariladi. Maktab hamshiralari kamqonlik kasalligini dispanser hisobidagi bolalarda shu tariqa ish olib boradi Kamqonlik kasalligi qon tarkibidagi gemoglabinga qarab darajalarga bo‘linadi.

1. 
   daraja Hb-90-110 g/1
   
2. 
   darajaHb-90-70g/l
   
3. 
   daraja Hb-70-50 g/1
   

Maktabgacha bo‘lgan bolalarda yuqumli kasailiklar: Qizamiq, qizilcha, suvchechak, skarlatina, ko‘kyo‘tal, virusli gepatit A kabi kasailiklar uchraydi.
Yuqumli kasailiklar maktabgacha maktab muassalariga qatnaydigan bolalar ichida uchrasa quyidagi ishlar amalga oshiriladi.
1 .Bolani guruhdan ajratib alohida xonaga yotqizib shifokor bilan maslahatlashib ota-onasiga xabar qilib ulami roziligi bilan yuqumli kasailiklar shifoxonasiga yotqiziladi.
2. SESga shoshilinch xabamoma yuboriladi
Shoshilmch xabarnoma F-58

1. 
   Bemomi ismi sharifi
   
2. 
   Yoshi
   
3. 
   Turar joyi
   
4. 
   Kasallik aniqlangan joy; maktab, bog‘cha
   
5. 
   tashxis:
   
6. 
   Kasallik aniqlangan kun.
   
7. 
   Kasal shifoxonaga yotqizilgan kun.
   
8. 
   Shoshilinch xabamoma yozgan kishi ismi, sharifi, imzo, Sana
   
9. 
   Xabarnoma qabul qilgan kishi ismi, sharifi, imzo, sana.
   

3.Kasallik aniqlangan guruhda nazorat varaqasi yuritilib bolalar har kuni ertalab hamshira filtr xonasida hamshira ko‘radi: tana haroratini o‘lchaydi, teri va shilliq pardalarini ko‘zdan kechiradi, umumiy ahvoliga e’tibor berib keyin guruh tarkibiga qo‘shadi, nazorat varaqasi kasallikning yashirin davriga nisbatan yuritiladi. Emlash yoshidagilar emlanadi.

4. 
   Bemor bilan aloqadagi bolalarga ota-onasi roziligi bilan ko‘rsatma bilan immunoglobulin yoki gammaglobulin kiritiladi.
   

Maktab yoshidagi bolalarda tanziilit, gaymorit, sinusit, revmatizm kasalliklari ko‘p uchraydi.Bu bolalarni dispanser hisobiga vrach pediatr, lor va vrachlari va hamshiralari tomonidan dispanser tomonidan dispanser hisobga olinadi. Bu kasalliklarni oldini olish va kasalliklarni qaytalanmasligi uchun ikki xil profilaktika o‘tkaziladi.
Birlamchi profilaktika: revmatizm kasalligiga moyil bolalar, surunkali tonzillit, gaymorit, tish karieslari bor bolalar dispanser hisobga olinib uchastka hamshirasi va shifokori tomonidan mavsumiy profilaktika o‘tkaziladi. Kuzda va bahorda bu bemor bolalarni chaqirib ko‘rikdan o‘rkazib shifokor F-112ga uy sharoitida davolash varaqasini ochib mualajalarni hamshira uyda bajarib, F-112 ga belgilaydi. Asosan antibiotikoterapiya va asperinoterapiya o‘tkaziladi. Bemor bolaga maktabda maktab hamshirasi profilaktika o‘tkazadi.
Ikkilamchi profilaktika: Revmatizm kasalligi bilan shifoxonadan davolanib chiqqan bemor bolalar kardiorevmatolog uchastka pediatrik va hamshirasi tomonidan dispanser hisobga olinadi, maktab hamshirasi F-112dan ko‘chirma olib bemor bolani maktabdagi tibbiy daftari ichiga belgilab bemorni kuzatadi. Revmatizmda 5 yil davomida dispanser hisobga olinib 3 yil uzluksiz, 2 yil esa mavsumiy bessilinoterapiya o‘tkaziladi.
Maktabgacha va kichik maktab yoshidagi bolalarda ovqat hazm qilish fimksiyasida o‘zgarishlar ko‘p uchraydi. Sabablari: gelmentozlar, ovqat hazm qilishning biizulishi, ich ketishlar, qabziyatrlar, mitiorizm va hokazo. ,Bog‘cha va maktab hamshiralaridan bolalarda uchraydigan kasalliklar klinik belgilari va unda yordam berishi puxta bilishni taqozo etadi. Bu yoshdagi bolalarda uchraydigan muommolarda hamshiralik jarayoni olib borishni bilish kerak.
Misol tariqasida bemorning ustivor muammosi; qorin sohasida og‘riq bo‘lagan bolada parvarishlash rejasini tuzish va bemor muommosini bartaraf etish.